X bob: materiallarni kesib ishlanuvchanligi

10.3.2. Termik ishlash bilan material strukturasini o’zgartirish 
Har bir metall uchun uning eng yaxshi kesib ishlanuvchanligiga to’gri 
kelgan mikrostrukturasi va mexanik xossalari mavjud. Demak, termik ishlash 
usulini va rejimi to’g’ri tanlab metalni shu holatga olib kelish mumkin. 
Ishlanuvchanlikni yaxshiligi nuqtayi nazardan quyidagi mikrostrukturlar tavsiya 
qilinadi: 
1. Kam uglerodli po’latlar (C<0,3 %) uchun plastinkasimon perlit va ferrit. 
2. O’rta uglerodli po’latlar (C=0,35-0,55 %) setka ko’rinishidagi perlit va ferrit 
yoki yirik bo’lmagan zarrachani perlit va ferrit. 
3. Yuqori uglerodli (C>0,55 %) konstruksion va asbobsozlik po’latlar uchun 
donodor perlit. 
4. Cho’yanni ishlanuvchanligini yaxshilash uchun uni grafitlovchi yoki 
sferoidlovchi yumshatish kerak. 
5. Xrom-nikelli asosidagi qotishmalar uchun ikki marta toblab yuqori haroratli 
bo’shatish tavsiya qilinadi. 
Ma’lumki, material strukturasi va uni komyoviy tarkibi uning mexanik 
xossalariga to’g’ridan-to’gri ta’sir qiladi. 

---

237 
Bularga 
qaramasdan 
amalda 
ishlanuvchanlik 
koeffitsiyenti 
bilan 
metallarnign mexanik xossalari orasidagi bogliqlikni quyidagi taxminiy bog’liqlik 
bilan ifodalanadi: 
v
n
m
m
K
K











750
0
– konstruksion po’latlar uchun. 
v
n
m
HB
K
K








180
0
– kulrang cho’yan uchun. 
v
n
m
HB
K
K








150
0
– bolg’alanuvchi cho’yan uchun. 
v
n
– mustahkamlik chegarasining yoki qattiqlikning 
tajr
60

ga ta’sir qilish 
jadalligini ifodalovchi ko’rsatkich.