X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

3.8. Xitoy loviyasi (Vigna) 
Ahamiyati.
Oziq-ovqat xavfsizligi muammosi tufayli oxirgi yillarda 
bu ekinga e‟tibor oshdi, chunki to„yimli yorma va yem tayyorlash 
mumkin.
Vignaning quruq donida o„rtacha 27% oqsil, 62% karbon suvlari, 
1,3% yog„ bo„ladi. Pichani va ko„kati mollari tomonidan yaxshi yoyiladi. 
Vigna oqsili barcha muhim aminokislotalami o„z ichiga qamrab olgan.
218

---

Vignani yem-xashak ekin sifatida beda o„smaydigan qurg„oq- chil 
sharoitda ekishadi. Vignaning doni oziq-ovaqatda, poya va bargi yem-
xashak sifatida qoilaniladi. Yetilmagan dukkaklari salatlar tayyorlashda 
qoilaniladi.
Vigna tropik, subtropik va janubiy mo„tadil mintaqalardan 
yetishtiriladi. AQSH ning Illinoys, Indiana, Ogayo, Nyu-Djersi 
shtatlarida vigna yetishtiriladi. Afrikaning markaziy mintaqalarida 
vigna oziq-ovqatda keng qollanadi. Hindistonning janubiy hududla- rida 
oziq-ovqat va yem-xashak sifatida keng ishlatiiadi. Bundan tashqari, 
choy ekiladigan maydonlarda vigna siderat uchun ekiladi.
MDH davlatlardan vigna Gniziya, Armaniston, Ozarbayjon, 
O'zbekiston, Turkmanistonda ekiladi.
Sistematika.
Vigna turkumi 
(Vigna Savi)
57 ta tumi o„z ichiga 
qamrab oladi, shulardan 42 ta turi Afrikada tarqalgan. Aynan, Afrikadan 
vignaning kapskaya vigna 
(V. capensis
Walp. ), vigna katyang 
(V. 
catjang
Walp.), tuksiz vigna 
(V. glabra
Savi) kelib chiqqan. 
Introduksiya evaziga Osiyo markazi tashkil topgan. Bu markazdan 
vignaning 
V. sinensis
Endl, Xitoy vignasi (ssp. 
sinensis), 
va uzunmevali 
vigna (ssp. 
se-sqapedalis)
turlari kelib chiqqan.
Biologiyasi.
Issiqsevar o„simlik. Urug„ni o„sib chiqishi uchun 
maqbul harorat 15-20 °C. Maqbul sharoitda (Kuba) maysa 5 kun paydo 
boiadi. Ammo Shimoliy mintaqada (Toshkent) 14,2 °C haroratda maysa 
22 kunda, 16 °C da 15 kunda, 28,4 °C da 6 kunda paydo boigan. Maysa 
0,1 °C nobud boigan, -2 °C da maysa va o„simlik nobud boigan.
Qurg„oqchilikka burchoq nisbatan bardoshli. Ammo havo va 
tuproq qurg„oqchiiigi hosilni pasaytiradi. Vigna qumoq va loyli 
tuproqlarda yaxshi o„sadi. Unumdorligi yuqori boigan tuproqlarda 
vegetativ massa ko„p hosil boiadi.
Amal davrining davomiyligi bo„yicha guruhlarga boiinadi: 
tezpishar 60-70 kun, o„rtapishar 70-100 kun va kechpishar 150 kundan 
ortiq.
Vignaning yetishtirilayotgan turlari o„zidan changlanadi, ammo 
tabiatda chetdan (hasharotlar) changlanib duragaylar hosil qiladi. 
Gullash pastdan yuqoriga qarab gullaydi. Meva o'rtacha 60% gullardan 
hosil boiadi.