X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

Ahamiyati.
Kartoshka muhim oziq-ovqat, oziqbop texnik o„simlik 
bo„lib, o„ sim 1 ikshunoslikda yetishtiriladigan barcha mahsu- lotlar 
qatorida eng muhim o„rinlardan birini egallaydi. Kartoshka oziq-ovqat 
sanoatida katta ahamiyatiga ega. Shuning uchun u don mahsulotlaridan 
so„ng ikkinchi o'rinda turadi. Shu bilan birga chorva mollariga kartoshka 
tuganaklari 
xomligicha, 
siloslangan 
yoki 
bugiangan, 
palagi 
esa 
yangiligicha va siloslangan holda beriladi. Bundan tashqari, kartoshka 
tuganagi qayta ishlangan vaqtida chiqadigan chiqindi (barda, turpi) ham 
mollarga beriladi. 
Kartoshka tuganagini oziq-ovqatda ko„p ishlatishga sabab - uning 
tarkibida inson organizmi yaxshi o„z!ashtiradigan ugievodlar, oqsillar 
asosan, kraxmalning ko„pligi, С vitamini, mineral tuzlar, temir, kalsiy va 
boshqa moddalaming mavjudligidadir. Xom tuganagi tarkibida С vitamini 
miqdori 40% mg/ga yetadi. 
Kartoshkaning yosh poyasi tarkibida 84% mg/ga suv boiadi. 
Tuganagi tarkibi 75% suv va 25% quruq moddadan iboratdir. Quruq 
modda o„z navbatida 1% mineral birikma, 1% kletchatka, 1,2-3,0% oqsil, 
0,7% aminokislota, kraxmal 14-22%, qand 0,9% pektin moddalar 0,7%, 
organik kislotalar-0,2%, yog„ 1% va boshqa moddalar 1,5% ni tashkil 
etadi. 
Tuganak tarkibida vitaminlardan: PP (0,57 mg,) Bi (0,11 mg), B
2 
(0,06 mg), Вб (0,22 mg) mavjud boiib, С vitaminining esa eng ko„p 
miqdori 12 mg ni tashkil etadi va ayrim hollarda uning miqdori 40 mg ga 
yetadi. Yetilmagan yosh tuganaklar bu vitaminga juda boydir. 
Kartoshka ko„kimtir rangga ega boigan tuganaklarida zaharIi modda 
glyukoalkaloid, solanin (1-20 mg%) moddasi hosil boiadi. Bu zaharli 
modda ta‟siri uni pishirish vaqtida qisman yo„qotiladi. 
263 

---

Kartoshka — texnik ekin hisobianadi. Uni 1 tonna tuganagidan 112 
litr spirt, 55 kg uglekislota, 0,39 litr sivush moyi, 1500 litr barda yoki 170 
kg kraxmal, 80 kg glukoza va boshqa mahsulotlar olinadi.
Kartoshka tuganagidan olinadigan spirt sifati jihatidan ancha yuqori 
turadi. Shuning uchun u farmatsevtika, atir-upa hamda aroq ishlab chiqarish 
sanoatida keng foydalaniladi. Undagi kraxmaldan konditer, mato to„qish va 
kolbasa ishlab chiqarishda ham foydalaniladi. 
Respublikamiz miqyosida kartoshka, asosan oziq-ovqat maqsadida 
yetishtiriladi. Yetishtirilgan kartoshkaning 25-30% urugiik sifatida 
foydalaniladi. 
Tarixi.
Kartoshkaning vatani Janubiy Amerika Kardilerlaridir, chunki 
And tog„i hududlarida va Tinch okeani sohillarida bu skinning ko„pgina 
yowoyi va yarim yowoyi turlari hozir ham o„sadi. Yevropaga (lspaniyaga) u 
XVI asming ikkinchi yarmida keltirilgan. Peyotr 
I 
Gollandiya safarida 
yurgan vaqtida XVII asr oxirida graf Sheremetevga kartoshka jo„natgan 
degan taxmin bor. Demak, kartoshka Rossiyaga XVII asr oxirida keltirilgan.
Kartoshka asosan XIX asming ikkinchi yarmidan boshlab katta 
maydonlardan ekila boshlanadi. Kartoshkani qayta ishlaydigan sanoatning 
rivojlanishi natijsida uni yetishtirish tez rivojlandi. 
Markaziy Osiyoda, jumladan 0„zbekistonda kartoshka XIX asr 
o„rtalaridan keng tarqalgan. Yer yuzida 2013-yil kartoshka 19,5 mln. ga 
ekilgan, o„rtacha hosil 189,1 s/ga, yalpi hosil 368,1 mln t. ni tashkil qilgan. 
Kartoshka yetishtirish bo„yicha birinchi o„rin Yevropa minta- qasiga 
mansub boiib, u yerda 135-138 mln.t. hosil yetishtiriladi yoki dunyoda bu 
ekin 
ekiladigan 
maydonning 
46-47% 
shu 
mintaqa 
o„zida 
mujassamlashtirgan. Yevropa mintaqasida Rossiya (32-35 mln.t.), Polsha 
(16-25 mln.t.), Ukraina (13-18 mln.t.), Germaniya (10-12 mln.t.), 
Belomssiya (8.0-8.5 mln.t.), Gollandiya (7-8 mln.t.) va Buyuk Britaniya (7 
mln.t.) eng ko„p kartoshka ishlab chiqaradigan davlatlar boiib hisoblanadi. 
Mamlakatimizda so\nggi yillarda kartoshka ekin maydoni o„rtacha 70-
75 ming gektar boiib, hosildorligi 17,5-18,2 t/ga, yalpi hosili 1862,4-1902,5 
ming t/ga yetgan.