Xill tenglamasi uchun teskari masalalar va ularning tatbiqlari
Download 1.14 Mb. Pdf ko'rish
|
xill tenglamasi uchun teskari ma
− 1
funksiyalarga Mittag-Leffler teoremasini qo‘llab, quyidagi F (λ) = ∞ X k=0 s(π, λ 2k , t) f 0 (λ 2k ) 1 λ − λ 2k , G(λ) = ∞ X k=0 c 0 (π, λ 2k , t) f 0 (λ 2k ) 1 λ − λ 2k formulalarni olamiz. Bunga ko‘ra F (λ) = 1 λ ∞ X k=0 s(π, λ 2k , t) f 0 (λ 2k ) + O µ 1 λ 2 ¶ , |λ| → ∞, G(λ) = 1 λ ∞ X k=0 c 0 (π, λ 2k , t) f 0 (λ 2k ) + O µ 1 λ 2 ¶ , |λ| → ∞. Bu asimptotikalarni (2.6.23) va (2.6.24) asimptotikalar bilan taqqoslab, ushbu ∞ X k=0 s(π, λ 2k , t) f 0 (λ 2k ) = −1, ∞ X k=0 c 0 (π, λ 2k , t) f 0 (λ 2k ) = 1 2 [−q(t) + c + λ 0 ] tengliklarga ega bo‘lamiz. Bu yerda (2.5.9) va (2.5.10) formulalardan foydalansak, (2.6.11) va (2.6.12) ayniyatlar kelib chiqadi. 137 Izoh 2.6.1. Agar bu teorema isbotida f (λ) funksiyani boshqacha kiritib olsak, xos funksiyalar uchun bunga o‘xshash boshqa ayniyatlarni ham olishimiz mumkin. Natija 2.6.1. (2.6.2) davriy va (2.6.3) yarimdavriy chegaraviy masalalarning ortonormallangan xos funksiyalari uchun ∞ X k=0 λ 2k a 2k y 2 2k (t) + ∞ X k=0 a 2k y 0 2k 2 (t) = λ 0 + c (2.6.25) ayniyat o‘rinli. Bu yerda c = ∞ X k=1 (λ 2k − λ 2k−1 ). Isbot. Quyidagi x k (t) = √ a 2k y 2k (t), k = 0, 1, 2, ... (2.6.26) tenglik bilan aniqlangan x(t) = (x 0 (t), x 1 (t), ...) vektorning kxk = 1 birlik sfer- ada yotishi (2.6.11) ayniyatdan kelib chiqadi. Bu yerda kxk 2 = ∞ X k=0 x 2 k . Ushbu −y 00 2k (t) + q(t)y 2k (t) = λ 2k y 2k (t) (2.6.27) differensial tenglamadan va (2.6.26) belgilashdan foydalanib x 00 k (t) = (q(t) − λ 2k )x k (t) (2.6.28) ekanini topamiz. Birlik sfera (x(t), x(t)) = 1 tenglamasining ikkala tarafini ketma- ket differensiallab (x(t), x 0 (t)) = 0 va (x(t), x 00 (t)) + kx 0 (t)k 2 = 0 (2.6.29) tenglamalarni hosil qilamiz. Endi (2.6.28) tenglamani x 00 (t) = q(t)x(t) − ˜ x(t), ˜ x(t) = (λ 0 x 0 (t), λ 2 x 1 (t), ..., λ 2k x k (t), ...) x(t) = (x 0 (t), x 1 (t), ...) ko‘rinishda yozib, uning ikkala qismini x(t) vektorga sklayar ko‘paytirib, (x(t), x 00 (t)) = q(t)kx(t)k 2 − ∞ X k=0 λ 2k x 2 k (t) 138 bo‘lishini topamiz. Bunda (2.6.29) va kx(t)k = 1 tengliklardan foydalansak, q(t) = ∞ X k=0 λ 2k x 2 k (t) − kx 0 (t)k 2 tenglik kelib chiqadi. Bu tenglikni (2.6.26) belgilashdan foydalanib q(t) = ∞ X k=0 λ 2k a 2k y 2 2k (t) − ∞ X k=0 a 2k y 0 2k 2 (t) (2.6.30) ko‘rinishda yozishimiz mumkin. Endi (2.6.12) ayniyatdan q(t) = −2 ∞ X k=0 a 2k y 0 2k 2 + λ 0 + c, c = ∞ X k=1 (λ 2k − λ 2k−1 ) tenglikni topamiz. Oxirgi ayniyatni (2.6.30) tenglik bilan solishtirib ∞ X k=0 λ 2k a 2k y 2 2k (t) + ∞ X k=0 a 2k y 0 2k 2 (t) = λ 0 + c (2.6.31) ayniyatni hosil qilamiz. Bu ayniyatning mexanik ma’nosi, chekli zonali (λ 2k−1 < λ 2k , k = 1, 2, ...N , λ 2k−1 = λ 2k , k ≥ N + 1) potensiallar holida Mozerning [196] monografiyasida keltirilgan. III BOB Xill tenglamasi lakunalari uzinliklarining asimptotikasi 1-§. Davriy va yarimdavriy chegaraviy masalalarning xos qiymatlari va lakunalar uzunliklari uchun sodda asimptotik formulalar Bu paragrafda ushbu −y 00 + q(x)y = λy, (3.1.1) q(x) = q(x + π), x ∈ R Xill tenglamasiga qo‘yilgan ½ y(0) = y(π), y 0 (0) = y 0 (π) (3.1.2) davriy va ½ y(0) = −y(π), y 0 (0) = −y 0 (π) (3.1.3) 139 yarimdavriy chegaraviy masalalarning xos qiymatlari uchun asimptotik formu- lalarni keltirib chiqaramiz. Buning uchun (3.1.1) tenglamaning c(0, λ) = 1, c 0 (0, λ) = 0, s(0, λ) = 0, s 0 (0, λ) = 1 boshlang‘ich shartlarni qanoatlantiruvchi yechimlarini mos ravishda c(x, λ) va s(x, λ) orqali belgilab olamiz hamda Lyapunovning ∆(λ) ≡ c(π, λ) + s 0 (π, λ) funksiyasini qaraymiz. Agar λ 0 < λ 1 ≤ λ 2 < λ 3 ≤ ... < λ n < ... lar orqali (3.1.1)+(3.1.2) davriy chegaraviy masalaning xos qiymatlarini belgilasak, u holda λ n , n ≥ 0 lar ∆(λ) − 2 = 0 tenglamaning ildizlaridan iborat bo‘lishi teorema 1.2.1 da ko‘rsatilgan edi. Xuddi shunday µ 0 ≤ µ 1 < µ 2 ≤ µ 3 < .... lar orqali (3.1.1)+(3.1.3) yarimdavriy chegaraviy masalaning xos qiymatlarini belgilasak, u holda ular ∆(λ) = −2 tenglamani qanoatlantirishini birinchi bobning ikkinchi paragrafida ko‘rsatgan edik. Teorema 3.1.1. q(x) π davrli, haqiqiy, uzluksiz funksiya bo‘lsin. U holda a) (3.1.1)+(3.1.2) davriy chegaraviy masalaning xos qiymatlari uchun ushbu λ 2n−1 = (2n) 2 + 1 π π Z 0 q(t)dt − 1 2 q a 2 2n + b 2 2n + O( 1 n ) , n → ∞ , λ 2n = (2n) 2 + 1 π π Z 0 q(t)dt + 1 2 q a 2 2n + b 2 2n + O( 1 n ) , n → ∞ asimptotik formulalar o‘rinli bo‘ladi. b) (3.1.1)+(3.1.3) yarimdavriy chegaraviy masalaning xos qiymatlari uchun ushbu µ 2n = (2n + 1) 2 + 1 π π Z 0 q(t)dt − 1 2 q a 2 2n+1 + b 2 2n+1 + O( 1 n ) , n → ∞ , µ 2n+1 = (2n + 1) 2 + 1 π π Z 0 q(t)dt + 1 2 q a 2 2n+1 + b 2 2n+1 + O( 1 n ) , n → ∞ asimptotik formulalar o‘rinli bo‘ladi. 140 Isbot. Lyapunov funksiyasining ushbu ∆(λ) = 2 cos πk + O µ e πτ |k| ¶ , |k| → ∞ asimptotikasi birinchi bobning ikkinchi paragrafida keltirib chiqarilgan edi. Bu yerda √ λ = k = σ + iτ , τ ≥ 0. Kompleks analiz fanida uchraydigan Rushe teoremasidan foydalanish maqsadida, ushbu f (λ) = 2 cos √ λπ − 2, g(λ) = ∆(λ) − 2 − f (λ) funksiyalarni ko‘rib chiqamiz. Bu funksiyalarning butun funksiya ekanligi ma’lum. Quyidagi P 2n−1 = {k = σ + iτ : |τ | ≤ 1, |σ| < (2n − 1)} sohani qaraymiz. Yetarlicha katta n larda P 2n−1 soha chegarasida |f (λ)| > |g(λ)| (3.1.4) tengsizlik bajariladi. Haqiqatan ham, P 2n−1 soha chegarasida |f (λ)| √ λ=2n−1 = 4 , |g(λ)| √ λ=2n−1 = O( 1 2n − 1 ) → 0, n → ∞ tengliklar bajariladi. Bu tengliklardan, ∃ n 0 ∈ N bo‘lib, ∀ n > n 0 larda |f (λ)| √ λ=2n−1 > |g(λ)| √ λ=2n−1 tengsizlik kelib chiqadi. f (λ) va g(λ) funksiyalar uzluksiz bo‘lganligi uchun |f (λ)| > |g(λ)| tengsi- zlik ∀ n > n 0 da √ λ = 2n − 1 nuqtaning biror atrofida bajariladi. Bundan esa bu tengsizlik P 2n−1 (n > n 0 ) to‘g‘ri to‘rtburchakning yon chegaralarida ba- jarilishi kelib chiqadi. P 2n−1 to‘g‘ri to‘rtburchakning yuqori va quyi chegaralar- ining tenglamalarini tuzib, asimptotik formulalardan foydalanib, (3.1.4) tengsiz- lik P 2n−1 to‘g‘ri to‘rtburchakning quyi va yuqori chegaralarida ham bajarilishini ko‘rsatish mumkin. U holda Rushe teoremasiga ko‘ra f (λ) funksiyaning P 2n−1 sohadagi ildizlari soni f (λ) + g(λ) funksiyaning shu sohadagi ildizlar soniga teng bo‘ladi. Endi f (λ) = 0, ya’ni cos π √ λ = 1 tenglamaning P 2n−1 sohadagi ildizlari sonini hisoblaymiz: 0- karrasiz ildiz, 2 2 - ikki karrali ildiz, 4 2 - ikki karrali ildiz, . . . (2n − 2) 2 - ikki karrali ildiz. Demak, barcha ildizlar soni 1 + 2(n − 1) = 2n − 1 ta. Shunday qilib, ∆(λ)−2 = f (λ)+g(λ) = 0 tenglamaning P 2n−1 sohada 2n−1 ta ildizi bor. Bu ildizlarni λ 0 , λ 1 , ... , λ 2n−2 lar orqali belgilaymiz. Bunga ko‘ra n ni bir qadam oshirsak, P 2(n+1)−1 = P 2n+1 sohada λ 0 , λ 1 , ... , λ 2n−2 , λ 2n−1 , λ 2n ildizlar joylashganligi kelib chiqadi. 141 Demak , biror nomerdan boshlab ¯ ¯√λ 2n−1 − 2n ¯ ¯ < 1, ¯ ¯ √ λ 2n − 2n ¯ ¯ < 1, ya’ni |πk 2n−1 − 2nπ| < π, |πk 2n − 2nπ| < π tengliklar o‘rinli bo‘ladi. Bu yerda k j = p λ j , j ≥ 0. Bundan πk 2n−1 = 2nπ + δ n , πk 2n = 2nπ + δ n , |δ n | < π tengliklar kelib chiqadi. Haqiqiy k = √ λ larda Xill tenglamasining c(x, λ) va s(x, λ) yechimlari uchun quyidagi asimptotik formulalarni keltirib chiqarish mumkin: c(x, λ) = cos k · x + 1 k x Z 0 sin {k(x − t)}q(t) cos ktdt+ + 1 k 2 x Z 0 sin {k(x − t)}q(t) t Z 0 sin {k(t − s)}q(s) cos ksds dt + O µ 1 k 3 ¶ , s 0 (x, λ) = cos kx + 1 k x Z 0 cos {k(x − t)}q(t) sin ktdt+ + 1 k 2 x Z 0 cos {k(x − t)}q(t) t Z 0 sin {k(t − s)}q(s) sin ksds dt + O µ 1 k 3 ¶ . Bu baholashlardan foydalanib Lyapunov funksiyasining asimptotikasini topamiz: ∆(λ) = 2 cos kπ + sin kπ k π Z 0 q(t)dt+ + 1 k 2 π Z 0 q(t) t Z 0 sin {k(t − s)} sin {k(π − t + s)}q(s)sds dt + O µ 1 k 3 ¶ , |k| → +∞ . Bu formulada πk = 2nπ+δ n ekanligini hisobga olib, uni ∆(λ)−2 = 0 tenglamaga qo‘ysak −4 sin 2 δ n 2 + sin δ n k π Z 0 q(t)dt+ + 1 k 2 π Z 0 q(t) t Z 0 sin {k(t − s)} sin {δ n − k(t − s)}q(s)ds dt + O µ 1 n 3 ¶ = 0 (3.1.5) 142 baholash kelib chiqadi. Oxirgi tenglikning chap tomonidagi birinchi haddan boshqasi O ¡ 1 n ¢ tartibga ega. Demak, sin δ n 2 = O( 1 √ n ). Bundan δ n = O µ 1 √ n ¶ , n → ∞ (3.1.6) asimptotikani topamiz. Bu asimptotikani aniqlashtirish maqsadida quyidagi teng- liklardan foydalanamiz: sin δ n = 2 sin δ n 2 cos δ n 2 = 2 sin δ n 2 r 1 − sin 2 δ n 2 = = 2 sin δ n 2 s 1 − O µ 1 n ¶ = 2 sin δ n 2 · 1 + O µ 1 n ¶¸ , sin {δ n − k(t − s)} = sin δ n cos {k(t − s)} − cos δ n sin {k(t − s)} = = δ n cos {k(t − s)} − sin {k(t − s)} = − sin {k(t − s)} + O µ 1 √ n ¶ , (3.1.7) 1 k 2 π Z 0 q(t) t Z 0 sin {k(t − s)} sin {δ n − k(t − s)}q(s)dsdt = = − 1 k 2 π Z 0 q(t) t Z 0 sin 2 {k(t − s)}q(s)dsdt+ + 1 k 2 O µ 1 √ n ¶ π Z 0 q(t) t Z 0 sin {k(t − s)}q(s)dsdt = = − 1 2k 2 π Z 0 q(t) t Z 0 q(s)dsdt+ 1 2k 2 π Z 0 q(t) t Z 0 cos {2k(t − s)}q(s)dsdt+O µ 1 n 2 √ n ¶ = = − 1 4k 2 π Z 0 q(t)dt 2 + O µ 1 n 2 ¶ . Bu ifodalarni (3.1.5) baholashga qo‘yib, ushbu sin 2 δ n 2 − 2 sin δ n 2 4k π Z 0 q(t)dt + 1 16k 2 π Z 0 q(t)dt 2 = O µ 1 n 2 ¶ , 143 sin δ n 2 − 1 4k π Z 0 q(t)dt 2 = O µ 1 n 2 ¶ , tengliklarga ega bo‘lamiz. Bundan sin δ n 2 = O µ 1 n ¶ , n → ∞ baholash kelib chiqadi. Chunki 1 4k π Z 0 q(t)dt = O µ 1 n ¶ . Demak, δ n = O µ 1 n ¶ , n → ∞ , (3.1.8) baholash o‘rinli ekan. Bu baholashni yanada yaxshilash maqsadida (3.1.5) teng- likni quyidagi ko‘rinishda yozib olamiz: sin 2 δ n 2 − 2 sin δ n 2 4k π Z 0 q(t)dt + 1 16k 2 π Z 0 q(t)dt 2 − − 1 8k 2 π Z 0 q(t) t Z 0 cos {2k(t − s)}q(s)dsdt + O µ 1 n 3 ¶ = 0. Bu tenglikda k ni k = 2n + O ¡ 1 n ¢ ga almashtirib, ushbu sin 2 δ n 2 − 2 sin δ n 2 4n π Z 0 q(t)dt + 1 64n 2 π Z 0 q(t)dt 2 − − 1 32n 2 π Z 0 q(t) t Z 0 cos {4n(t − s)}q(s)dsdt + O µ 1 n 3 ¶ = 0 tenglikka ega bo‘lamiz. Oxirgi tenglikni quyidagicha yozish mumkin: sin 2 Download 1.14 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling