Xorazm ma’mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар академияси минтақавий бўлими

Аннотация. В данной статье освещаются методические основы преподавания 
турецкого языка как иностранного. 
Ключевые слова: Лингвистика; методология; турецкий язык; иностранные языки; 
принципы методики; практический курс турецкого языка. 
Abstract. This article covers the methodological foundations of teaching Turkish as a foreign 
language. 

---

 __________XORAZM MA’MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMАSI –11/3-2022  
142
Keywords: linguistics; methodology; Turkish language; foreign languages; principles of 
methodology; practical course of the Turkish language. 
Muloqot vositasi sanalgan har qanday chet tilini o’rganish o’rganilayotgan til mamlakati 
xalqlariga xos bo’lgan madaniy jihatlarni parallel tarzda tadqiq qilmasdan turib o’rganish mumkin 
emas. Horijiy tilni o’rganish, avvalo, mamlakatning geografiyasi, aholisi, madaniyati, tarixini 
o’rganish o’qituvchilar va talabalar oldida o’rganilayotgan til mamlakatining ijtimoiy va madaniy 
hayotini parallel o’rganish vazifasini yuklaydi. Oliy oʻquv yurtlarida turk tilini oʻqitish turk xalqining 
madaniyati, etnografiyasi va tarixi, Turkiy davlatlar, xususan, Turkiyaning iqtisodiy va ijtimoiy 
geografiyasi, turk adabiyoti, xalq ogʻzaki ijodi va boshqalarni oʻrganish bilan parallel ravishda 
amalga oshiriladi. Yuqoridagi ayrim jihatlar, agar ta’lim yo’nalishining o’quv rejasi bunga imkon 
bersa, ba’zan talabalarda bu bilimlarni o’lkashunoslik yoki tilshunoslik va tarix darslarida olish 
imkoni bo’lsa, alohida mavzular sifatida taqdim etiladi. Tilshunoslik va o’lkashunoslik turk tilini chet 
tili sifatida o’qiyotgan talabalar uchun “Chet tili amaliy kursi”ning bo’limlaridan biri bo’lib, uni 
o’qitish metodikasi nazariy kursining bo’limi sifatida qaraladi. Tilshunoslik va mintaqaviy fanlar 
dasturining mazmunini fan sifatida tuzishda o’qiyotgan talabalarning layoqatini rivojlantirish uchun 
amaliy nutq aloqasining etnik va madaniy xususiyatlarini o’z ichiga olgan o’quv jarayonida 
ma’lumotlarni tanlash va taqdim etiladi. O’quv jarayonida tilshunoslik va mintaqashunoslik, avvalo, 
o’quv fanidir, uning maqsadi – o’rganilayotgan tilida so’zlashuvchilarning muloqot shakli bilan 
bog’liq madaniy-ijtimoiy, tarixiy, geografik va boshqa ko’nikmalarni hosil qilishdir. Turli ta’lim 
yo’nalishlarida (Bizning misolda: filologiya, turizm) tahsil olayotgan talabalarga turk tilini chet tili 
sifatida o’rgatish jarayonida “Oriental universiteti” nodavlat oliy ta’lim muassasasida “Turk tili” 
kursi tashkil etilgan. Shuningdek, universitetda talabalrga o’tilayotgan fanlarda, jumladan 
“Mintaqaviy geografiya”, “Jahon tarixi” fanlarida Turkiya hamda turk tilining shakllanishi, tarqalish 
jarayoni, yozma yodgorliklar paydo bo’lish kabi ma’lumotlar berib boriladi. “Turk tili” kursi 
materiallarini tuzishda talabalarning olgan bilimlari, turk madaniyatiga bo’lgan ulkan qiziqishlari 
asos qilib olindi; Bu esa talabalarda lingvistik va badiiy materiallarni yanada muvaffaqiyatli idrok 
etishni yanada osonlashtiradi. Dasturiy materiallarning keng doirasi, taklif etilayotgan mavzularning 
xilma-xilligi tilni amaliy o’rganishda yordam beradi. Bu yerda tilshunoslik va o’lkashunoslik fanlari 
dasturidan o’rin olgan ayrim mavzular turk tili amaliy kursi dasturlarida qisman bir-biriga mos kelishi 
mumkinligini ham aytishimiz o’rinli. 
Respublikamizda turk tilini chet tili sifatida o’qitishda O’zbekiston Milliy universiteti, 
Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti, O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti kabi oliy 
bilim yurtlari bilan bir qatorda “Oriental universiteti” NOTMda ham alohida fan sifatida o’quv 
dasturiga kiritilgan. Davlatimiz rahbarining odilona siyosati samarasi o’laroq, O’zbekiston ham 2009 
yil oktyabrda Ozarbayjonda tashkil etilgan, Turkiy Davlatlar tashkloti hamda Turkiy tilli Davlatlar 
hamkorlik kengashiga a’zo bo’ldi. Turkiya, Qirg’iziston, Ozarbayjon, Qozog’iston davlatlarini o’z 
atrofida birlashtirgan Turkiy Davlatlar tashkilotining asosiy maqsad va vazifalaridan biri – Fan, 
texnika, ta’lim, sog’liqni saqlash, madaniyat, sport va turizm sohalarida hamkorlikni kengaytirish 
ekanligini inobatga olsak, kelgusida turk tili fanini o’rganishga yanada chuqurror e’tibor qaratilishiga
va jamiyatimizning turli jabhalariga turk tili kirib kelishiga umid qilamiz. 
Hozirgi vaqtda oliy o’quv yurtlarida chet tilini o’qitish muammosi 20-asrning ikkinchi 
yarmida oliy ta’lim tizimida ayniqsa dolzarb bo’lib qoldi. Bugungi kunga kelib “Turk tili” fani bir 
vaqtning o’zida ham o’rganish maqsadini, ham talabalarning kommunikativ qobiliyatini rivojlantirish 
maqsadini ko’zlaydi. Ushbu pozitsiyadan kelib chiqqan holda, turk tili darslarida o’rganish ob’ekti 
geografik, ijtimoiy-ommaviy, etnografik va madaniy elementlarning muayyan birligidir.
Bugungi kunda chet tilini, xususan, turk tilini o’qitish metodikasida lingvomadaniyatshunoslik 
chet tilini o’qitish metodikasining bir jihati bo’lib, unda tadqiqot predmeti til o’rganuvchilarni til 
o’rganish usullari bilan tanishtirishdir. O’rganilayotgan til orqali ular va mamlakat uchun har xil 
turdagi ma’lumotlar va ma’lumotlarning yangi to’plami. Shunday qilib, mamlakat madaniyati, tarixi, 
geografiyasini o’rgangan holda, til o’rganuvchilar o’zlarining lingvistik ko’nikma va qobiliyatlarini 
rivojlantiradi. Tilshunoslik va o’lkashunoslik kursining mazmuni va uni ta’minlovchi uslubiy-o’quv 

---