Xuquq ijtimoiy munosabatlarni normativ tartibga solishning turi sifatida

2.2 Xuquq normalarining tarkibi va turlari

Xuquq normalari, inson huquqlarini, erkinliklarni va qonunlarni ifodalaydigan belgilangan tarkibiy qoidalar va standartlardir. Bu normalar xalqaro, milliy va mintaqaviy darajalarda mavjud bo'lishi mumkin.

Xuquq normalarining tarkibi quyidagi asosiy qismatlardan iborat bo'lishi mumkin:
Asosiy inson huquqlari: Bu qismat, hayot, erkak, ozodlik, xavfsizlik, barqarorlik, adolat, din va ibodat erkinligi kabi asosiy insoniy qadriyatlarni ta'minlashga oid huquqlarni o'z ichiga oladi. Ushbu huquqlar bir qator xalqaro hujjatlarda, masalan, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson Huquqlari Universal Deklaratsiyasi va Xalqaro Huquqiy Hujjatlari tomonidan tasdiqlangan.
Politsiyaviy huquqlar: Bu qismat, insonlarga siyosiy partisipatsiyaga, fikr, bayon etish, yig'ilishish, harakat erkinligi, hukmronlarni tan qilish va boshqalar kabi siyosiy erkinliklarga oid huquqlarni ta'minlashga oiddir. Ushbu huquqlar demokratik jamiyatning asosiy qismidir va bir qator xalqaro hujjatlarda ta'kidlangan.
Ijtimoiy va madaniy huquqlar: Bu qismat, insonlarga ijtimoiy faoliyatda ishtirok etish, ta'lim olish, badiiyati, turmushga oid huquqlarni ta'minlashga oid huquqlarni o'z ichiga oladi. Bu tarkibda ijtimoiy, madaniy, ilmiy va san'at huquqlari kabi qoidalar mavjud bo'lishi mumkin.
Iqtisodiy huquqlar: Bu qismat, insonlarga ish topish, adolatli ish sharoitlariga ega bo'lish, maosh olish, mal-mulkni egallash, tijorat qilish va boshqalar kabi iqtisodiy faoliyatlar uchun huquqlarni ta'minlashga oid huquqlarni o'z ichiga oladi. Bu tarkibda iqtisodiy, ish bilan bog'liq, to'lovlar va maoshlar, sog'liqni saqlash va boshqalar kabi huquqiy ko'maklarga oid qoidalar mavjud bo'lishi mumkin.
Xuquq normalari turli darajalarda mavjud bo'lishi mumkin. Ularning asosiy turlari quyidagilardir:
Xalqaro xuquq normalari: Bu normalar, davlatlar va xalqaro tashkilotlar tomonidan qabul qilingan xalqaro huquq normalari va shartnomalar orqali belgilanadi. Masalan, BMT, Evropaning Inson Huquqlari Mahkamasi (ECHR), Xalqaro Jinoyat Mahkamasi (ICC) va boshqalar kabi tashkilotlar tomonidan qabul qilingan hujjatlarda belgilanadi.
Milliy xuquq normalari: Har bir mamlakat o'zining milliy xuquq normalarini qabul qilishi mumkin. Ular mamlakatning qonunlariga, anayasasiga va huquqiy hujjatlarga asoslangan.
Mintaqaviy xuquq normalari: Bazi mintaqalarda, mintaqaviy tashkilotlar yoki ittifoqiy mamlakatlar o'rtasida qabul qilingan mintaqaviy xuquq normalari mavjud bo'lishi mumkin.