Xx аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитъа

3 И. Г1. II а в л о в, По.тиое собранме тр>дов, том 3, стр. 490.
/
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

*|1лт у111111 г моҳиятини аниқлаш, билиш 
зарур. Диалектик 
мп1г|)иал1Г1М уқдирадикн, ҳоднса ва моҳият бевосита бир- 
' 11111п[ а мог 1чглмаи;и1, балки, аксинча, бир-бирига қарама- 
|\аршп бўладп.
•>... Лкф наргаларпинг кўриниш шаклп ва моҳияти бс- 
ноппа мог кглганда эдн,— деб ёзадн К. Маркс,— уида ҳар 
|упI■
I;>|'| с | ■
11 ҳам ортиқча бўлиб қолар эди»4. Қ. Маркспипг 
оу )|иIк|>11.1.,111 иккп хулоса келиб чиқади: биринчидан ҳиссин 
ОНЛП1П МОҲПЯ1ПН бепосита акс эттира олмайди, иккинчидап, 
оц.'1П1И фап моҳпятини чуқур аиглашга даъват этади.
Маркпача бўлгап давр материалистлари ақлнинг фаол 
I)(,.| 1111:1 парлп ба.ҳоламасдан, уни ҳиссий маълумотлариинг 
О01МП қапта тпкланншп, богланпшидан иборат, деб цара- 
1,111.1ар, Пу билан улар моҳиячни бевосита билиш мумкин 
чгмоқчи бўлднлар. Улар моҳиятпи билишда рўй берадигап 
г н ф а г
гакраншнн кўрмадилар, тафаккурнинг фаол томони- 
нн I ушупмадп.тар.
Д\.|ркгч,ч-лспинча дпалсктик матсриализм 
ўтмиш мате- 
рпа шчмшмшг бу 
камчилигини бартараф 
этиб, ҳодисадаи 
моҳишга ўттпп дналектнкаснпи кўрсатди. Диалектик мате- 
риа.имм ҳодиса билан 
моҳиятга 
объектив дунё алоқа ва 
муногабаттарннпнг ташци ҳамда ички кўриниши сифатнда 
қаран ш. Алоқаларнинг ташқи кўринишлари уларнинг нчки 
моҳпшпга мос кстмагап.тигидап билиш кўзга дарҳол таш- 
д,т11м.|Г|дпган яшнрин алоқаларни памоён этишп, акс этти- 
|:п1111.1 иптп.тнпш лознм.
Таганвур бнлан 
тушунчани 
бир-бирига таққослаб, бу 
/карагша батафсилроқ тўхтаб ўтамиз. Обт>ектив дунс пред- 
мн п,■
I ҳодисаларининг кўпгина томони, сифати, белгилари 
оор. 
11
у белгилардан баъзилари зарурий, муҳим ҳпсобланиб, 
оа I, ш. Iарп эса тасодифий, номуҳим бўлиб, предмет табиатн- 
11п аппқ.шшга ёрдам бермаслиги ҳам мумкин.
11
редметшшг туб табиатини ифодалайдиган, ҳамма ша- 
рошда ҳам ўша предметга хос бўладиган 
ва уни бошқа 
| \р ҳамда жннсдаги иредметлардан ажратиб турадиган бел- 
11■. Iа|) муҳим белгилар саналади. Предмет мана шу белги- 
. Iарг 1 |.д мавжуд бўла олмайди. Тушунчада эса ана шу муҳим 
<и■
. Iп 1.1ар акс этади.
Таеаввур ҳар кимда ҳар хил бўлиши мумкип. Масалан, 
ирахт ҳақидаги тасаввур бир кишида қайин, бошқа киши- 
па қнпрагоч тарзида пайдо бўлиши мумкпн. Ваҳолонки, да- 
рахг тушунчаси барча кишиларда бир хил бўлиши керак, 
чункн уларнинг бир-бирини т у ш у н и ш и тушунчанинг ма- 
па шу бир хиллигига асосланади.
*