Xx аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитъа

5 I!. II. Л с н н н, Фл.иафа дафтарлаюп. 120 бст.
34
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ршн мумосабатлари қонунларини тадқиқ этар экан, ишлаб 
чиқмрмш муносабатларининг ишлаб чиқарувчи кучлар да- 
рпжиспга мос кслиш қонунини аниқлади қамда капиталнс- 
Iпк тараққист йўлига кирган барча мамлакатлар 
канита- 
лнсгнк ншлаб 
чиқариш уеулига мувофиқ ишлаб чиқариш 
муносабатлари тараққнётининг маълум босқичларини ўти- 
шннн кўрсатди. В. И. Лсннп сўзи билап айгганда, К. Маркс 
бу бнлап 
«такрорланувчанликиипг умум илмий 
асосини» 
ўрнатди, бу эса социологияни аниқ фанга айлангирди. Так- 
рорланма|"|диган, ўткинчи, тасодифий алоқалар қонуп бўла 
олмайдн.
Дсмак. қонунлар объектив дуиснипг зарурий, барқарор 
на такрорланувчи алоқаларидир.
«Қопун ва моҳият,— деб кўрсатадн В. И. Ленин,— бпр 
мм (бнр тартнбли) ёки, аниқроги, бнр даражали тушупча- 
, ч а р ; | . п р » |!.
Тушунча объектив дунёнииг мана 
шу қопунин, муҳнм 
ндоқн. 1арини 
очиш ва акс 
эттириш 
натпжасида 
ҳосил 
б ў , 1 П Д 1 1 .
Ташқп дунс қонунлари кашф этилиши билап уларнинг 
Ш1 ъ п к о с и
сифатида илмий тушунча пайдо бўлади. Л\асалан, 
мпшталпстик жамиятда амал қилинастган қонунларни ат- 
роф.шча тадқпқ қилмай 
жамияг қнқида илмпй тушунча 
қоспл қмлиш мумкип бўлмас эди. К. Маркс «Капитал» аса- 
рнда б\нп амалга оширдн.
Росспяда 
лнберал 
народнпкларнипг 
пдеологларп 
(К. М. .Мпхайловский ва бошқалар) бирон жамиятни, муанян 
жаммягда амал қилипастган бирон қонунни тадқиқ этмасдап 
1ш бплмасдан туриб жамият, тараққист, каниталнзм ва шу 
кабц тутупчалардан кўпинча фойдаланднлар. Табиий, жамият, 
тараққнст каби тушунча народникларнипг идеологларнда 
ибьоктин жарасннинг инъикосини эмас, балки уларшшг субч>ек- 
тпн қарашларипи ифодалар эли. Народннкларнинг субъектив 
ипснлпзмн ҳам мана шунда кўринадп. Қопунларда ифодала- 
шшшап алоқалар мураккаб ва зиддиятлидир. Масалан, орга- 
1ш )м бнлан м\ҳнт бирлигн қонунида икки қарама-қаршилнк: 
прспнг на муҳитнннг доимпй ўзгарувчи шароитларига мосла- 
туп бпрлиги ва курашинн кўрамиз, Улар мана шу қарама- 
1уоI>11111.111кларнпнг кураши, бир-бирига ўтиш жараёнида ҳара- 
кп г қиладп ва ривожлапади.
Тушупчалар қарам,а-қаршиликларни очиб, фикран бнр-би- 
|шд;ш ажратади, муҳим хусусиятларини мавҳумлаштиради,