Xx аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитъа

20 
Н. И К р а с н о г о р с к и й, К физиологии детской речи, «Труди по 
изучению вь
1
сшей первнон деятельности человека п жинотиих», 1954, стр. 1.
43
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ришдан ёки эшитншдан маифаатдор бў.юа, унинг кўриш скн 
эиппнш органлари фаолпяти кучапганлигини кўрсатадн. Би- 
нобарнн, сетгп органларинпнг фаолпягига практнка бнлап Гшр 
қаторда тил ха.м ҳал цилувчн таъсир ўткааади.
Юқорида баёп этилган жараснларпи асослашга багишлан- 
ган физиологнк ва психологик тажрибалар диққатга сазовор- 
дпр. Шуни қаид қилиб ўтиш ксракки, Л. С. Виготскип
21
бо- 
ланипг дастлабки умумлаштириш қобилиятида сўзнинг роли- 
ни ўргангап совег олимларидап бн|)идпр. Л. II. Лсонтьов \з 
тажрибаларнни ёдлаш ва хотнра процессларишшг шаклла- 
нншида сўзпинг ролига багишлади22.
Г. Л. Розсигард-Пупко
23
сўзшшг таъсири остида боланинг 
қабул.таши янги хус>сиятлар касб этншини, акс эттирилаёт- 
гап предмег ва ҳодисаларнинг муҳим томонлари умумлашги- 
рилишипи исбот.лади.
Шуписи му.ҳимки, сўзлар шартсиз рефлексларни (овқатга, 
ўз-ўзнни ҳимоя қилишга қаратилган рефлекслар ва ҳоказо) 
шакллантиришда ишлатиладиган қўзгагкнчлар ўрннда қўл- 
лапилиши мумкин. Ҳар қандан сигналнинг ўзи боглнқ бўлгап 
сўз билан алмаштирилнши мумкинлигн исботланган24.
Сўзнинг роли бу бплан чекланиб қолмайди. Вақтли ало- 
қалар ҳам сўзпипг бевосита таьсирида шаклланади ва юзага 
келадн. Ьу билан сўз шартли алоқалар фаолиятипи янгн 
йўлга солади.
А. Л. Люблинская бир, бир ярим яшар болалар билан тажри- 
ба ўтказиб, утарда шартлн рефлексларпинг шакллапишида сўз- 
нииг таъсирини аниқлади. Қизнги шундаки, бола ҳар хил қўз- 
гаткичларни бир бнридаи ажрата олмай қийналганда тажри- 
ба ўтказувчи уларнинг номини айтиши билан бола дарҳол 
тўгри фикрлаган25. Равшанки, бола психологиясинипг шакл- 
ланншида эксперимонтатор сўзпинг аҳамиятн катга.
Ьола психикасининг шаклланишида унинг ўз нунен қан- 
дай аҳамиятга эга деган масала жуда муҳим.
1929
пилда Л. С. Виготский 
4
— о яшар бола бирор масала- 
ни ечишда қийналганда у ўз-ўзп билан ганнриша бошлагаии-