Yer taraqqiyotining umumiy xususiyatlari

Planetar relief shakillari
Planetar relyef elementlari ikkinchi darajali relyef shakllariga bo'linadi - megaformalar (tog' inshootlari va katta tekisliklar). Megaformalar ichida ajratiladi makroformalar (tog 'tizmalari, tog' vodiylari, katta ko'llarning chuqurliklari). Makroformlar yuzasida mezoformlar (oʻrta kattalikdagi shakllar – adirlar, jarlar, toʻsinlar) va mikroformalar (balandligi bir necha metrga tebranishli mayda shakllar – qumtepalar, jarlar) uchraydi.
Tog'lar va tekisliklar
- keng er maydonlari yoki sezilarli darajada baland va og'ir kesilgan. Togʻ choʻqqisi boʻlgan yagona koʻtarilish boʻlib, nisbiy balandligi 200 m dan oshadi.Bu togʻlarning aksariyati vulqon kelib chiqishi hisoblanadi. Tog'dan farqli o'laroq, tepalikning nisbiy balandligi pastroq va qiyaliklari yumshoqroq bo'lib, asta-sekin tekislikka aylanadi.
Togʻ tizmalari aniq belgilangan yon bagʻirlari va tizmalari boʻlgan chiziqli choʻzilgan koʻtarilishlardir. Tizma tizma qismi odatda juda notekis, cho'qqilari va o'tishlari bilan. Tizmalar bir-biriga bog'lanib, kesishadi, tog' tizmalarini va tog' tugunlarini - tog'larning eng baland va eng qiyin qismlarini hosil qiladi. Ko'pincha kuchli vayron bo'lgan tog' tizmalarining kombinatsiyasi, tog'lararo havzalar va tekislangan baland joylar baland tog'larni hosil qiladi. Mutlaq balandligi bo'yicha tog'lar baland (2000 m dan yuqori), o'rta baland (800 - 2000 m) va past (800 m dan yuqori bo'lmagan) bo'linadi.
Relyefning umumiy shakli balandlik bilan o'zgaradi. Tog'larda qanchalik baland bo'lsa, shunchalik kuchli. Qor chizig'idan yuqoriga ko'tarilgan tog'larning tepalari o'z-o'zidan ko'tariladi. Pastda muzlik tillari tushib, notinch tog' oqimlarini oziqlantiradi, daryolar chuqur vodiylar bilan yon bag'irlarini kesib tashlaydi va nasoslarni pastga siljitadi. Oyoqda nasoslar va yonbag'irlardan parchalanib ketadigan materiallar bir-biriga yopishib, yon bag'irlarining egilishlarini tekislaydi, tog' oldi tekisliklarini hosil qiladi.
- kichik balandlik farqlari bo'lgan sirt joylari. bilan tekisliklar mutlaq balandlik 200 m dan oshmaydigan, pasttekisliklar deyiladi; 500 m dan ortiq bo'lmagan - baland; 500 m dan yuqori - tepalik yoki platolar. Tekisliklarning koʻp qismi platformalarda va choʻkindi qoplamining burma qatlamlarida (qatlamli tekisliklar) hosil boʻlgan. Tog'larning qolgan poydevoridan (yerto'la) vayronagarchilik mahsulotlarini buzish natijasida paydo bo'lgan tekisliklar podval deb ataladi. Materiallar to'plangan joyda, sirt tekislanadi, tekisliklar hosil bo'ladi. Kelib chiqishiga koʻra tekisliklar dengiz, koʻl, daryo, muzlik, vulqon.
Chuqur suvli tekisliklar tepalikli, to'lqinli, kamroq tekis. Materik qiyalik etagida sezilarli qalinlikdagi cho'kindi jinslar to'planib, qiyalik tekisliklarni hosil qiladi. Tokchada ham tekis relyef mavjud. Odatda u dengiz sathidan past bo'lgan platformaning chetini ifodalaydi. Shelfda quruqlikda paydo bo'lgan relyef shakllari, daryo o'zanlari va muzlik relyef shakllari mavjud.