Yil “J t o f L / y I l “/ ? Ilmiy ish asoslari

13-mavzu. Ilmiy tadqiqot ishi - ilmiy izlanishning qayd etilgan natijasi
sifatida
Ilmiy ishning uslubini aniqlashda avvalambor, materialni bayon etish uslubiga 
asoslanish lozim. Bunga til vositalami tanlash va ulami nutqda faoliyatda 
qoTlanishiga bog‘liqdir. Mazkur nuqtai nazardan ilmiy matn tilining bir qator 
xususiyatlari ajratiladi.
Ilmiy matnda bayon etish uslubi formal—mantiqiy, jamoaviy bo‘lib, asosan 
mulohazalardan iboratdir. Bu mulohazalaming maqsadi borliq, voqelik dalillarini 
o ‘rganish natijalarida aniqlangan haqiqatlami isbotlashdir. Bunda bitta holat
8

---

dastiabkidan kelib chiqib, keyingi holalni anglashga tayyorlashi lozim. Ilmiy bayon 
emotsional hissiy idrokka emas, mantiqiy idrokka qaratiladi, shuning uchun bu yerda 
hissiy ekspressiv vositalar bosh rolni o'ynamaydi, ular yordamchi vazifani bajaradi.
14-mavzu. Bayon etishning ilmiy uslubiy tavsill. M aterialni bayon etish 
uslubi, f il vositalari (izimi - leksika, gram niatika, sintaksis
Ilmiy matnning asosida umumiste’moldagi leksika yotadi, bundan tashqari 
atamalar, mavhum m a’noga ega so‘zlar, yordamchi so‘zlar va gap, uning qismlari 
o ‘rtasidagi mantiqiy aloqalami ta’minlab beruvchi so‘zlar ishlatiladi. Sinonimlaming 
keskin qisqarishi kuzatiladi. Ilmiy matnda quyidagilarni farqlash lozim: a) atama 
leksikasi (umumilmiy va maxsus); b) umumilmiy leksika; v) ilmiy fikmi 
shakllantiruvchi so‘zlar. Umumilmiy atamalar umumiy tilda ko'p ma’noli bo‘lishi 
mumkin, ammo ilmiy tilda ular bir m a’nolidir. Maxsus so‘zlar esa ham umumiy ham 
ilmiy tilda bir m a’noga ega. Ilmiy fikmi shakllantiruvchi so‘zlar - bog'lovchilar, 
bog‘lovchi so‘zlar, ravish, kelishik - ot konstruksiyalar, kirish so'z, so‘z birikma va 
gaplari, shaxssiz va shaxsi noaniq gaplardir, Ular quyidagilarga boMinadi:
1) mantiqiy kontekstni kirituvchi;
2) 
axborotni 
obyektivlik 
darajasiga 
tavsif beruvchi. 
Bundan 
tashqari 
aniqlashtimvchi so'zlar ham ajratiladi - cheklovchi, kuchaytiruvchi, ajratuvchi 
yuklama va ravishlar, asosiy m a’no yuklamasiga ega dominant so‘zlar yoki tayanch 
so‘zlar, Tilning leksik tasviriy ifodalash vositalaridan ilmiy matn uchun qiyoslash eng 
ko4p qo‘llaniladigan vositadir.