Yil “J t o f L / y I l “/ ? Ilmiy ish asoslari

12-mavzu. Ilm-fan tadqiqotchi xulqining sliakli sifatida fandagi axloqiy
muammolar. Fanda axloq muammosi
Inson faoliyatining har qanday shakli kabi ilm-fan inson jamiyatida kechadi, 
zamonaviy fan esa mazkur jamiyatni mavjudligiga ham tub tarzda ta’sir o ‘tkazadi. 
Aynan shuning uchun ham vujudga kelishdan boshlab fan insoniyatning axloqi va 
m a’naviyati bilan murakkab munosabatlarga kirishdi, o ‘zning muayyan axloqiga ega 
bo‘ldi.
Fanda axloq muammosi ulkan muammo bo‘lib, hozirgi bosqichda u juda ham 
dolzarbdir. Fan haqiqatga abadiy intilgan yo‘lida o ‘ziga nimalanii cheklashi va 
nimalarga ruxsat berishi mumkin va bu yo‘lda fan bosib o ‘tmaydigan chegaralari 
bormi yoki yo‘qmi? Agarda fanning bosh maqsadi yangi bilimni izlash bo‘lsa, mazkur 
izlanishga xizmat qilgan va unga yo‘naltirilgan barcha jabhada hamma narsa 
mumkinmi? Har kuni, har soatda deyarli oddiy vaziyatlarda fan-ilm ahli doimo eng 
murakkab axloqiy muammolami yechishga majburdir. Eng sodda misolni keltiramiz: 
insonlar har qanday tajribalaming turlari xalqaro hamjamiyat va xalqaro huquq 
tomonidan taqiqlangan bo ‘lib, insonga qarshi hisoblanadi. Shuning uchun yangi dorini 
yaratganda, 
tadqiqotchi 
faqatgina 
hayvonlardagi 
tajriba 
yoki 
matematik 
modellashtirish bilan cheklanib qola olmaydi: inson uchun yaratilgan dori aynan 
insonda tekshirilishi lozim, uni ishlab chiqarishga tekshirmasdan ruxsat berish esa 
xavflidir, ya’ni yanada axloqsizdir.
Ilmiy bilim obyektivdir, u yovuzlik va ezgulikdan tashqaridadir. Ammo fanni 
yaratayotgan inson barcha insoniy ezgu va yovuz hislatlariga ega bo ‘lgan inson b o iib
qoladi, unda doimo yovuzlik va ezgulik, nafrat va muhabbat, shubha, ehtiros 
mavjuddir. Ilmiy voqelikni murakkab, b a’zida esa fojeali holatlarida olim ham qurbon, 
ham jallod, yangilikning kashfiyotchisi yoki undan nafratlanuvchi, o ‘z fikrlarini 
beg‘araz hadya etuvchi yoki o ‘zga fikrlami g ‘arazli maqsadda o ‘g ‘irlovchi bo‘lishi 
mumkin. Bilim axloq kategoriyalaridan tashqarida, ammo axloqdan tashqaridagi olim 
axloqsizdir.