Yordamchi so’zlar
Download 133 Kb.
|
1405849482 56817
-oq, (-yoq) affiks yuklamasi ozidan oldingi sozga qoshib yoziladi. Harakatning birin-ketin tezlik bilan davom qilishini, boshlanish paytini, takidlashni korsatadi: Gullarni koriboq kongli yorishdi. Axir, hatto, hattoki yuklamalari ham fikrni kuchli takidlash, avvalgi voqeani eslatishni ifodalaydi: Axir dostimsan-ku!
5. Oxshatish-qiyoslash yuklamalari: xuddi, naq, goyo, goyoki. Bahorda bu boglar goyoki kelindek yasanadi. (CHirildoqlarning mayin musiqasi hamma yoqni toldirgan, goyo kechaning ozi kuylaydi kabi gaplarda yuklama-boglovchi vazifasini bajaradi.) 6. Inkor yuklamasi: na. Takror holda ishlatilib inkor manosini ifodalaydi: Na kokning fonari ochmasdan, Na yulduz sayr etib kochmasdan. (U.) Yordamchi sozlar komakchi, boglovchi va yuklamalar tilimizni, uning cheksiz imkoniyatlarini yana ham boyroq, ifodalarimizni yana ham aniqroq va gozalroq qilishning vositalaridandir. Yordamchi soz turkumlari yuzasidan olib borilgan izlanishlar quyidagi xulosalarga olib keldi: 1. Komakchi, boglovchi va yuklamalar nutqimizning cheksiz imkoniyatlarini yanada boyroq, ifodalarimizning yanada aniqroq va gozalroq bolishini, jumlalarning rang-barangligini taminlovchi muhim vositalardandir. 2.YOrdamchi sozlar til tizimida mohiyatan mustaqil sozlar bilan qoshimchalar oraligida turadi. 3.YOrdamchi sozlar nutq rang-barangligini taminlashini birgina misol yordamida korish mumkin: 1) senday qiz, 2) sendek qiz, 3) sendayin qiz, 4) sening kabi qiz, 5) sen singari qiz, 6) sening singari qiz, 7) senga oxshash qiz, 8) senga oxshagan qiz (Bu birikmalar oxshash manoni ifodalagani bilan ularning har biri juda nozik farqlarga ega). 4.Boglovchi-yuklama, komakchi-boglovchi, komakchi-yuklama kabilar muosir, til tizimida korsatilganidek, yordamchi soz turkumlariga xos bolgan oraliq uchinchilardir. 5.Tilimizda nisbiy komakchilar, nisbiy boglovchilar, nisbiy yuklamalar sirasi mustaqil sozlarning yordamchilashishi evaziga boyib bormoqda. 6.Oz mohiyati bilan yuklamalar modal sozlarga yaqin turadi. Shu tufayli bu ikkisi kopincha birgalikda tasvirlanadi. Ammo modal sozlar bilan yuklamalarni tenglashtirib bolmaydi. Yuklamalar: 1) yuklamalar rang-barang manolarni ifodalaydi, shulardan bazilarigina modal manoga yaqin keladi; 2) yuklamalar kopincha mustaqil ishlatilmaydi, biror sozga tirkalib yuradi. Modal sozlar esa: 1) gap tarkibida gap modalligini kengaytiruvchi, murak-kablashtiruvchi vosita sifatida royobga chiqadi. Boshqacha qilib aytganda, [Wpm] gap qurilish qolipining [Rm] qismida mujas-samlangan va xilma-xil vositalar bilan ifodalanadigan tasdiq /inkor, taxmin, gumon, shubha, ishonch, shart, qatiylik, istak, imkoniyat kabi modal manolar gapning boshqa bolaklari bilan tobe-hokimlik munosabatiga kirishmaydigan modal sozlar, tasdiq/inkor sozlar vositasida kengaytiriladi: Kanizak, aftidan, shuni aytmoqchi edi (A.Qah.) 2) mustaqil ravishda yakka ozi bitta gap bolib kela oladi va modal soz-gaplar deb yuritiladi. Bunday soz-gaplarning barchasida kesimlik kategoriyasi manosi sozning lugaviy manosida mujassamlangan boladi: Kelasizmi? - Albatta. 3) yuklamalar morfologiyada yordamchi sozlar guruhida, modal sozlar soz-gaplar doirasida organiladi; 4) boshqa soz guruhlari kabi modal sozlar ham, yuklamalar ham oziga xos morfologik, sintaktik, manoviy belgilarga ega. Modal sozlar bilan yuklamalarning ozgarmasligi ularning m o r f o l o g i k belgisiga kiradi. S i n t a k t i k jihatdan esa modal sozlar ajraluvchilik (yani kirish soz vazifasida kela oladi), yuklama esa muchalanmaslik (gap bolagi bola olmaslik) belgisiga ega. S e m a n t i k jihatdan modal sozlar fikrning voqelikka munosabatini ifodalaydi va butun gapga taalluqli boladi. Yuklamalar esa takid, oxshatish, kuchaytirish kabi qoshimcha mano ifodalaydi. Yuklama ifodalagan mano butun gapga bevosita taalluqli bo’lmay, avvalo o’zi tirkalib kelgan bo’lakning ma’nosini bo’rttirishga xizmat qiladi va shu bo’lak orqali butun gapga taalluqli bo’ladi. Аdаbiyotlаr Download 133 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling