Yozuvni o'RG·atish

(l) fonetik m.ezon: so'z yozilishi ifodalayotgan tovushga mos keladi (ingl. pen; isp. dama; nem. ku17.; fr. tro,u);

2. 
   morfologik mezon: fonetik ho]atiga qaramay so'zning ma'no ifodalovchi qis.mi (old qo shimcha, o'zak, suffiks) yozilishida o'zgarishsiz qola.di (mas. nem. Hand so' zida oxirgi harf (t) o'qilsa-da, yozilishi o'zgarmaydi);
   
3. 
   an'anaviy (tarixiy) mezon: fonetik va molfologik imlo qoidasiga bo'ysunmaydi, tarixan qabul qilingan tarzda yozi-
   

1averadi (ingl. door, nem, vier, fr. aube);

2. 
   iy,erolli( (ideo,:rafiya), mezoni: aytilishda bir xil (omo­ fon) so zlar yozilishda o'zgacha qiyofaga ega bo'ladi (ingl. here-hear, nem. Saite-Seite; fr. Lant-temps).
   

Imlo mezonlariga binoan yozish texnikas1 qiyinchilildari
me'yori aniqlanadi. Fonetik imlo oson hisoblanadi ( o'proq
ispan tilida),, qiyinrog' i an'anaviy imloda yozish (ingliz va rransuz tUlari.da). Morfe.ma qi.smlariga ,e'tibor beriladigan morfologik mezonga nemis till to'g'ri keladi. Yozuv jarayoni­ ning ruhshunoslikda tahlil etiladigan xususiyatlaridan muallim xabardor bo'lishi kerak. Ta'Umiy ruhshunoslik (pedagogik
psixologiya) fanida ma'lumki, yozuv mexanizmi harflar-dan
so'z hosil qilish va ulardan gap tuzish demakdir.
Ruhshunoslikdagi faoliyat nazariyasi bo'yicha yozuv (ga­ pirishga o'xshab) fikrni shakllantirish va ifodalash usulidir. Bunda til belgilari qo'llanadi. Ular bosh miya qobig'ida yuz beracligan nerv bog'lanishlarida tamg'alang,an timsollar tarzida
,,saqlanacli'''. Mazkur nutq faoliyati turida ko'ruv va qo'lhara­
kat timsollari esbitish va nutqharakatga oidlari bilan birgalikda amal qiladi. Ko ruv.-.grafik va qo'lharakat timsollari muvoziy tarzda yozish biJan mashg'ul go' lning harakat mexanizmi tomonidan boshqariladi. So'zning imloviy timsoli esa yoza­ yotgan qo'lning harakat mexanizmida em.as, ba1ki nutqiy mexanizrrtlda tamg'alanadi.
Yozuv, ruhshunoslar ta'biricha, alitbodagi harflarning grafik jihatdan to'g' ri tasvirini (harfiy timsolni) tushirish, ya'ni ma'nosini uning tovush, grafik (harfiy) va harakat timsollari bilan fikran bog'Jab,, tovush va tovush birikmalarini harf va barf birikmalariga , o tkazish'' demakdir. lkkinchidan, so'z,, so'z birikmasi va tinish belgilami imlo jihatdan to'g'ri yozish lozim. Uchinchidan, yozma shaklda fikr izhor qila olish kerak. De­ mak, yozuvni o'rgatishda tovush, harf,, bo'g'in, so'z, so'z birikmasi, gap,, abzas va yozma axborot ustida ish olib boriladi. lshtirok etadigan aqliy operatsiya1ar miqdori jihatidan yozuv gapirishga nisbatan murakkab nutq faoliyati turidir. Yozayotgan
shaxs o'zining va boshqa1arning fikrini yozma bayon etadi
Psixolingvistika ma'lumotlarida ,,kod" termini har qadamda uchraydi (Bu haqda ,,O'qishni o'r:gatish" bobida ham Sio'z yuritilgan). 1Grafik kodni ishga tushirishda quyidagi operatsiiyalar amal qiladi: (1) tovushni tasavvur etish (o'quvchi yodtagan materialni yozish chog'ida) yoki tovushni idrok etish (aytib turib yozdirish paytida), yoki tovush tasavvuriga bog'liq tovush idroki (kitobdan matnni ko'chirishda); (2) usbbu tasavvur va idrok bilan muayyan grafemalar bog'lanishini o'rgatish; (3) yozishda amaldagi ichki nutq bilan bog'langan harakatni bajarish. Operatsiyalarda ishtirok qiladigan ko'ruv va harakat
analizatorlari ko''zga tashlanib tursa, tovush va,eshitish ana­ lizatorlari pinhoniy va kuchsiz ravishda amal qHadi.
Yozuv murakkab psixofiziologik faoliyat bo'Bb, unda nutq ,
analizatodarining hammas.i ishtirok eta.di.
Gapirish mexanizmlari yozuvda ham amal qiladi. Yozuvda ma'no, tovush timsoli va harfiy timsol o'zaro bog'lanadL Ma'lumki, ma'no va tovush timsoli gapirishda amal qiladi, yozuvda uJarga barfly timso1 qo'shiladi. Grafik timsol o'zlash­ tirUa borib, nutq (ya'ni yozuv) ko'ruv analizatori nazoratiga o'tadi (g;apirish ,esa eshitish analizatoriga tobe bo''ladi). Ichki
•
nutq tezligidan yozuv sur'ati sekinroq ke¹chadi (gapirishda esa '
ayni c.hog'da ichki nutq amal qiladi).
·Keltirilgan ilmiy mulohazalarga asoslanib, avval og''zaki, keyin yozma nutq o'rgat:Hadi. Gapirishda audiomatn,. yozuvda grafik matn yaratiladi.