Z. N. Adizov Buxoro Neft va gaz sanoati kasb-hunar kolleji direktori

IIOSIM IIAQIDA TUSHUNCHALAR
S.moatning ko‘pgina tarmoqlarida texnologik jarayonlar borishini aklcrlovchi kattaliklardan biri bosim hisoblanadi. Bosim deb tekis мр,a normal ta’sir ko'rsatib, ravon taqsimlangan kuchga aytiladi:
P = j, (3.1)
ycrda: F — yuzaga ta’sir etuvchi kuch, N.
S — tekislik yuzasi, m².

		0‘tkazish koeffitsientlari
Bosimning oichov birliklari	С/Э £ ^ ^ £ bf) C M ^c	kgk/sm^2 yoki at (texnik atmos.)	atm (fizik atmosfera)	mm simob ust.	a Оч
1 kgk/m^2 yoki 1 mm suv ustuni	1	IO-^4	0.0968-10-3	73.556-10-3	9.80665
1 kgk/sm^2 yoki 1 at (texnik atmosfera)	10^4	1	0.9678	735.56	98066.5'
1 atm (fizik atmosfera)	10332	1.0322	1	760.00	101325j
1 mm simob ustuni	13.6	1.36-10-3	1.316-10-3	1	133.322 j
1 Pa	0.101	10.2-10“^6	10.13-10-6	7.50-10-3	1

Bosimni odchash uchun modjallangan asboblar manometrlar\ siyraklanishni odchash uchun modjallangan asboblar vakuummetrla va atmosfera bosimini odchash uchun modjallangan asboblaj barometrlar deyiladi.
Absolyut bosim P_b bilan atmosfera bosimi P_at orasidagi far ortiqcha bosim deyiladi:
P=P-P_r (3.21
ort ab at ^v I
Agar absolyut bosim P _b atmosfera bosimi P_M dan kichik bodsa, \ holda ortiqcha bosim manfiy ishoraga ega bodadi. Atmosfera bosir P_M bilan ortiqcha bosim P_on orasidagi farq siyraklashgan bosim dcyj iladi:


P = P.


(3.3




Itosimni o‘lchash asboblari o‘lchanayotgan kattalikning turiga va i blush iisuliga ko‘ra tasniflanadi. 0‘lchanayotgan kattalikning turiga I >ua bosimni va siyraklanishni oMchaydigan asboblar quyidagilarga
hn'lmadi:
b,i ro metrlar — atmosfera bosimini o‘lchash uchun mo‘ljal-
tmi’.m;
ша n о metrlar — ortiqcha bosimni o‘lchash uchun mo'ljal-
I uij’an;
dilferensial manometrlar — bosimlar farqini oichash ж Inin moMjallangan;
vakuummetrlar — siyraklangan bosimni o'lchash uchun
nin'liallangan;
ina novakuummetrlar — ortiqcha hamda siyraklashgan Imi.mini o‘lchash uchun mo‘ljallangan.
Kichik hajmdagi (40kPa gacha) bosim, siyraklanish va bosimlar i in|iiii o‘lchash uchun mo‘ljallangan asboblar naporomerlar, tyago- "h il,ir va tyagonaporomerlar deyiladi.
I lilash usuliga ko‘ra bosimni o‘lchash uchun mo‘ljallangan . imlilar to‘rt guruhga bo‘linadi:
I Suyuqlikli manometrlar, ularda o‘lchanayotgan bosim suyuqlik и linn hosil qilgan bosim bilan muvozanatlashib, uning balandligi Imi \и ha bosim qiymati aniqlanadi.
¹ Dcformatsion (prujinali) manometrlar, bu asboblarda o‘lcha- inMiif'.an bosim turli konstruksiyadagi egiluvchan elementlarning !. Inimatsiyalanish qiymati yoki ularda hosil bo'ladigan kuch qiymati bilan aniqlanadi.
i Yu к porshenli manometrlar, ularda o‘lchanayotgan bosim i'in .lien massasi yoki qo'shimcha yuklar hosil qiladigan bosim bilan iiiiivn/anatlashadi.
I ilektrik manometrlaming ishlashi ma’lum materiallarning и! nr.i tashqi bosim ta’sir etganda elektrik xususiyatlarining o'zgari- lui'.i asoslangan.
i I MIYUQLIKLI MANOMETRLAR
Suyuqlikli manometrlar tuzilishining oddiyligi va yuqori aniqlikda li haslii bilan ajralib turadi. Ularning ishlashi ishchi suyuqlik sifatida

• 
  i«• llaniladigan simob, suv, transformator moyi yoki spirt ustuni hosil
  
• 
  itli' in lashqi bosim bilan muvozanatlashishga asoslangan.
  

51

	1_
--
	L 70
	:
	i_0_

16.9-rasm. Suyuqlikli manomctrlar:
a) U simon; b) kosali; d) qiya trubali maxsus kosali.


U simon manometr (16.9- a rasm) U shaklida buklangan shishii trubkadan iborat bo‘lib, shisha trubka ishchi suyuqlik bilan satin ikkala trubkada ham bir xil balandlikka ega bodadi (ya’ni darajii ko'rsatkichining 0 belgisida bodadi). Shisha trubkaning bir uchi bosim) P odchanishi kerak bodgan muhitga ulanadi, ikkinchi uchi cs atmosfera bilan tutashadi. Ko‘rsatish darajasi bo‘yicha hisob bajariladi) Trubkalardagi sathlar farqi h, ishchi suyuqlikning zichligi p hanu atmosfera bosimi bilan birgalikda suyuqlikning balandligi hosil qilgaj kuch yordamida ortiqcha bosim P aniqlanadi:


^Pon = ^Pab + ^hPS-


(3.4


U simon manometrlaming yuqori odchash chegarasi ЮкРа gac bodib, odchash xatoligi 2 % dan oshmaydi. U simon manometrl; siyraklanish va bosimlar farqini odchash uchun ham qodlaniladi. Har odchashda ikki marta (ikki shkalada) hisob olib borilishi ulaming kamchil hisoblanadi. Yuqoridagi kamchilik ikki xil turli diametrli idishdan ibo kosali manometrlarda (16.9- b rasm) qisman bartaraf etiladi.
Odchanayotgan bosim /'ta’sirida kosada suyuqlik sathi h balandlik! kamayadi, trubkada esa h balandlikka kodariladi (trubkaning diamel kosaning diametriga qaraganda bir necha marta kichik). Sathlar fan

h 111 ..ill manometrlarda asosan ingichka trubkada ishchi suyuqlik h_{ > h₂ if -l.iiin la’minlaydigan darajada so‘rish natijasida erishiladi.

Kir,all manometrlarning yuqori o'lchash chegarasi 10 kPa boMib, м It liasli xatoligi 0,4...0,25 % ni tashkil qiladi.
Kuliik liajmdagi ortiqcha bosim va siyraklanishlarni aniq м |i baslida qiya trubkali maxsus kosali manometrlar ishlatiladi (16.9- ,l i r.m). Trubka burilish burchagining o‘zgarishi h balandlikning 1 и Ink qiymatlarida ham ko‘proq aniqlikda o‘lchash imkonini yaratadi.
Sliishali suyuqlikli manometrlar ko‘rsatishini yozish va uni mn nlaga nzatishga moslanmagan. Shuninguchun ham ulardan faqat in 111.111 iу o‘lchovlarda hamda boshqa sistemadagi manometrlarni i. I hit ish va darajalashda foydalaniladi.