Заки достонлари

валламатим, қулоқ сол! (Рав.72). Арзим бор деди, тақсир! (О.37). 
Бу сўзларнинг маъно таркибини қуйидагича беришимиз мумкин: 1) 
“шахс”; 2) “эркак”; 3)“мен”дан катта”; 4)“достонлар тилига хос”;
Ёки: Насиҳат қилмабсан, эна, муштипар! (Алп.24). Юриб эдик 
гуллар териб, бувишим, (Рав.45). Берағойсанг, ойим, бизга не бўлар 
(Алп.54). Бўлак ишни қилма гумон, Дуода бўлгин, меҳрибон 
(Тўл.162). Қўл кўтариб дуо қилгин, қирқинлар (Алп.114). 1)“шахс”; 
2)”аёл”; 3)“мен”дан катта”; 4)“достонлар тилига хос” каби маънолар 
муштипар, бувиш, ойим, меҳрибон, қирқин сўзлар таркибида 
мавжуд.
2) Киши исмларини билдирувчи атоқли отлар. “Эркак жинсига 
мансуб” атоқли отлар: Ҳакимбек (i=41), Рустам (i=179), Равшан 
(i=179), Бойсари (i=81), Гўрўғли (i=29), Ҳасанбек (i=211), Қоражон 
(i=289) ва бошқалар. “Аёл жинсига мансуб” атоқли отлар: Барчин 
(i=174), Қалдирғоч (i=39), Зулхумор (i=83), Гуланор (i=3) каби.
3) Ҳайвонот, парранда ва бошқа жонзотларнинг жинсини 
кўрсатувчи сўзлар: бия (А.i=4), бедов (А.i=37; Р.i=8), дўнан (А.i=1), 
новвос (А.i=1; Р.i=1), лўкча (А.i=1; Р.i=1), нор (A.i=3; Р.i=25) 
“Эркакликка мансуб” 
“Урғочиликка мансуб” 
(нор) кийик 
ҳўкиз 
новвос 
хўроз 
эркак ғоз 
қўчқор 
айғир 
лўкча (ёш эркак туя) 
(мода)кийик 
сигир 
ғўнажин 
макиён 
урғочи ғоз 
совлиқ 
бия 
урғочи туя 
Мисоллар асосида таҳлил қилсак: Барчинойим тўриқ тулпор 
бедов отига минди (Алп.25) гапида «от» ҳайвоннинг жинс сўзи йўқ. 
Бунда бевосита ранг, тус, тур маънолари мавжуд. Бир бия бор эди 
(Рус.256) гапида эса «от» сўзи бевосита «урғочи от»ни ифодалаб 
келмоқда. Рустам пайдо бўлган куни бу ҳам бир эркак қулун туққан 
эди (Рус.356) гапида «эркак қулун» сўзи орқали “эркаклик” маъноси 
ифодаланаяпти. «Қулун» сўзи эса, асосан “ёш” маъносини кўрсатади.
От сўзининг мазмуний гуруҳланиш маркази қуйидаги ички 
қурилишга эга (қаранг: 1- илова). 

---

15 
2. Морфологик воситалар орқали - бу йўл билан жинс маъноси 
махсус қўшимчалар ёрдамида ифодаланди. Қўшимчалар ё эркак 
исмига, ё аёл исмига қўшилади. Булар: -хон, -ой, -бону, -пошша, -