Zamonaviy iqtisodiy
Download 0.68 Mb. Pdf ko'rish
|
Zamonaviy iqtisodiy talimotlar
|
«qimmat» deb tarjima qilinishi ham bejiz emas edi. Qimmat – bu ko’p
jihatidan sub’ektiv kategoriya. Shunga muvofiq, avstriya maktabi ta’limotiga ko’ra, qiymat (qimmat) hech qachon buyumga xos bo’lgan ob’ektiv xususiyat bo’lishi mumkin emas. Faqat xaridor ko’z o’ngida qimmatli bo’lgan narsalargina qimmatga ega. Xaridorning sub’ek-tiv bahosi yaratilgan buyumga qiymat xossasini beradi. Demak, qiymat faqat bozorda yuzaga keladi, undan tashqarida amal qilmaydi. 5 Odamlar tomonidan turli moddiy va ma’naviy boylik va xiz- matlarning qimmatiga baho berilishi, bu ularni ishlab chiqarishga ijtimoiy zaruriy mehnat sarflangani uchun emas, balki bu buyum-larning foydalilikka ega bo’lgani sababidandir. Odamlar foyda-lilikka ehtiyoj sezganligi uchun ham u yoki bu tovarni ishalab chiqarishga mehnat sarflarini amalga oshiradilar. U yoki bu mehnat sarflarining ijtimoiy zaruriyligini kim yoki nima aniqlab beradi. Oddiy qilib bozor desak – bu to’g’ri, lekin u juda umumiy tushuncha, shuning uchun etarli emas. Me’yorli foydalilik nazariyasi tarafdorlari fikri bo’yicha, faqat tovarning foydali-ligi mehnat sarflariga ijtimoiy zaruriylik xarakterini beri-shi mumkin. Me’yorli foydalilik nazariyasi namoyandalari, qim-matni foydalilikdan keltirib chiqarar ekan, foydalilikni ikki turga bo’lib ko’rsatishni zarur deb hisoblaydilar. Birinchisi tovarlarning (don, olmos, neft) o’z xususiyatiga ko’ra – umumiy foydaliligi. Ikkinchisi iste’molchi ehtiyoj sezadigan tovarning konkret foydaliligi. Konkret foydalilik doimo bir xil bo’lavermaydi, u har xil baholanadi. Bu erdagi farq unga bo’lgan yondashuvda. Agar u yoki bu buyumlarni erkin va xoh-lagancha olish mumkin bo’lsa, unda ularning foydaliligi, chek-langan miqdordagi bunday buyumlarning foydaliligichalik baho-lanmaydi («Smitcha ziddiyat»ni yana bir bor eslang). Buyumning umumiy (yalpi) foydaliligi bilan konkret (me’yor-li) foydaliligi o’rtasidagi farq iste’molchilar xatti-harakatini tahlil qilish uchun zarur. Me’yorli foydalilik muammosini tushunish uchun marjina-listlar ko’rsatib bergan o’rmonda yashovchi qariya-darvish qo’lidagi besh qop donni misol qilib olamiz. Qariya uchun ularning ahamiyati qanday? Birinchi qopdagi don ochdan o’lmaslik uchun kerak, ikkin-chisi oziq- ovqat sifatini yaxshilash uchun ishlatiladi, uchinchisi - uy parrandalarini boqish uchun, to’rtinchisi - pivo tayyorlash uchun, beshinchisi esa vaqtxushlik (to’ti qushlarga ovqat berish) uchun ishlatiladi. Barcha qoplar bir xil qimmatga ega. Ammo lekin ularni qariya uchun foydaliligi pasayib borish tartibida joy-lashtirsak, unda birinchi qopdagi bug’doy eng yuqori qimmatga ega: u qariyaning hayot kechirishi uchun zarur. Qariya uchun oxirgi, to’tiqushlarni boqish uchun mo’ljallangan qop eng kam qimmatga ega. Agar unga ayirboshlash taklif qilinsa (aytaylik, bir qop don boltaga) u aynan shu beshinchi qopning foydaliligiga qarab ish tutadi. Shunday qilib, iste’mol qilinadigan tovar (don) ning miq-dori 6 ko’payib borishi bilan uning oxirgi, me’yorli foydaliligi pasayib boradi (me’yorli foydalilikning pasayish qonuni). Mazkur tovar miqdorining ko’payib borishi bilan me’yorli foy-dalilikning (TU) pasayib borishini quyidagi grafik ko’rinishida aks ettirish mumkin (1-rasm). Download 0.68 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|