‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi p. S. S u L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni

T a b iiy m illiy p ark lar 
c h e t el m a m l a k a t l a r i d a t a b i i y
uchastkalarni muhofaza qilishning asosiy shakllaridan biridir. 
M D H davlatlarida ham keyingi yillarda bu m uhofaza shakli 
keng rivojlanm oqda. Milliy p a r k la r sog'lomlashtirish, estetik 
za v q o lish , ilm -fan, m a d a n i y a t v a t a ’lim ni r i v o j l a n t i r i s h
m aqsadida ajratilgan tabiiy hududlardir. Dunyoning k o 'pc hilik 
mam lakatlarida milliy parklar tashkil etilgan dastlabki d avrla rda 
ular asosan tabiatni m uhofazalash vazifalarini bajargan va bu 
borada ju d a katta muvaffaqiyatlarga erishilgan. Afrikaning yirik 
hayvonlari hozirgi kunga q a d a r milliy parklarni tashkil etilganli 
evaziga saqlanib qolgan. F a q a t milliy parklardagina k o 'p sonli 
fillarni, antilopaiarni, zebralarni, jirafalar, begemotlar, sher va 
yo'lbarslarni, gorilla va b o s h q a shu kabi Afrikaning tro p ik
o 'r m o n l a r i va ch o 'lla rid a y a s h o v c h i h a y vonlarni u c h r a ti s h
m um kin. Shuningdek, Shimoliy va Janubiy A frikada, Osiyo 
m am lakatlarida va Avstraliyada tashkil etilgan milliy p a r k la r 
ham bu borada muhim aham iyat kasb etadi.

---

O ‘zb ek isto n d a g i m axsu s m uhofazaga o lin g a n hududiar.
0 ‘zbekiston h ududida 17 ta maxsus muhofazaga olingan tabiiy 
h ududiarm avjud. Ulardan 9 tasi qo‘riqxonalar b o ‘lib, u yerlarda 
n oyob hayvon turlarini ko‘paytirish bilan shug'ullaniladi. 2 tasi 
m i lliy yoki x a l q b o g ' l a r i va ta b i a t y o d g o r l i k l a r i , 6 tasi 
buyurtm axonalaridir. Respublika bo'yicha maxsus m uhofazaga 
olingan hududlarning um um iy maydoni 2 mln. gektarni tashkil 
qiladi (31-rasm).
Yuqoridagi ra sm d a tabiatning noyob tabiiy majm ualari v'a 
boyliklari bilan birga xilma-xil o ‘simlik va hayvonot dunyosi 
m u h o fa z a qilinadi. J u n iiad an , betakror archazor o 'r m o n la r , 
t o ‘qayzorlar ham da xalqaro «Qizil kitob»ga kiritilgan k o ‘pchilik 
o ‘simlik(700 tur) va 350 d a n ortiq hayvon turlari m uhofazaga 
olingan.
«Jayron» ekomarkazi Respublikadagi hayvonot dunyosini 
m uhofaza qilish borasida katta hissa q o ‘shayotgan markazlardan 
biri hisoblanib, bu yerda 1977-yilda 40 bosh ja y ro n d a n s u n ’iy 
y o ‘l bilan jayron populyatsiyasining soni 1000 boshga yetkazildi. 
Shuningdek, jayronlarning tabiiy tarqalish joylarida ham ularni 
k o ’paytirish b o'yicha ishlar olib borilmoqda. B undan tashqari, 
X a l q a r o d a s t u r « P r e j e v a l s k i y o ti» a s o s i d a q o p l o n va 
tuvaloqlarning hayoti o ‘rganilmoqda.
R e sp u b lik a d a m u q o b il rejalar asosida keyinchalik ham
m axsus m uhofazaga olingan hududlarni kengaytirish k o ‘zda 
tutilgan. Hozirgi v a q td a suv b o ‘yi va botqoqliklarda yashovchi 
qushlarni m uhofaza qilish m aqsadida, shuningdek, Qizilqumda 
qum li-ch o ‘l ekotizimini, U styurtdagi q o ‘ylar va sayg‘oqlarni 
sa q la b qolish uchun q o ‘riq x o n a tashkil etish ishlari boshlab 
y u b o rilgan. R e s p u b lik a d a bir necha b u y u rtm a x o n a la r ham 
tashkil etish rejalashtirilmoqda. Bunday buyurtm axonalardan 
biri tuvaloqni m uhofaza qilish uchun xizmat qiladi. Kelgusida 
respublika b o ‘yicha maxsus muhofazaga olingan hududlarning 
m aydoni 1 mln. gektardan ortadi.
Zomin xalq bog‘i 1977-yilda tashkil etilgan. Turkiston tog* 
tizmasining shimoliy y onbag‘riga joylashgan. Uning maydoni
4 7,7 ming g e k ta r b o ‘lib, dengiz s athidan 1000-4030 m etr 
balandlikda joylashgan. Ushbu xalq bog'ida mehnatkashlar dam

---

olish, sport 
0
‘yinlari va turizm bilan s h u g ‘ullanishlari uchun 
sharoit yaratilgan. Ayni v aqtda u yerdagi archazorlar, o ‘tloqlar, 
hayvonlar va tabiatning ajoyib nam unalari m uhofazaga olingan.
Ugom-Chotqol milliy bog‘i R e spublikadagi ikkinchi milliy 
bog' hisoblanib, u Tyan-Shanning g ‘arbiy qismi tizimidagi Ugom 
va C h o tq o l t o g 'l a r i y o n b a g 'ir la r i n i e g a lla b y o ta d i. U n in g
maydoni 35,3 ming gektar atrofida. Dengiz sathidan 1000-3200 
m e tr b a l a n d l i k d a jo y la s h g a n . U g o m - C h o t q o l m illiy b o g ‘i 
respublika va xalqaro sport m usobaqalarini o'tkazishda, ayniqsa, 
Toshkent shahri aholisining dam olish m a s k a n i hisoblanadi. 
B u n d a n t a s h q a r i , m illiy b o g ‘ h u d u d i d a y o n g ‘o q z o r l a r ,
archazorlar, alp o'tloqlari kabi landshaft m in ta q alari mavjud. 
Milliy bog‘ faunasi tarkibida qora bars, o q tirnoqli ayiq, jayra, 
yovvoyi cho'chqa, menzbir sug'uri va b o sh q a la r uchraydi.
20-jadval