‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi p. S. S u L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni

Potensial tabiiy resurslar deb jamiyat taraqqiyotining hozirgi 
bosqichida qidirib topilgan, qism an va m iqdoran aniqlangan 
resurslarga aytiladi. Ammo ulardan foydalanish turli sabablarga 
k o 'r a ayni paytda davlat tom onidan maqsadga muvofiq emas deb 
topilgan boiishi mumkin. Boshqa so‘z bilan aytganda, ulardan 
f o y d a l a n i s h u c h u n te x n ik v o s i t a la r y etarli b o 'l m a g a n ,
xomashyolami qayta ishlash texnologiyalari ham ishlab chiqilmagan 
yoki um um an yaratilmagan boiishi mumkin. Masalan, tosh davrida 
metall potensial resurs emas edi. Chunki inson uni ajratib olish 
texnologiyasini bilmas edi. B ronza asriga kelib temir rudalari 
potensial resurslarga aylanibqoldi. Chunki insonlar rudadan temimi 
ajratib olish texnologiyasini o ‘zlashtirib oldilar.
Y e r s a y y o r a s i n in g p o t e n s i a l yer r e s u rs la rig a c h o 'l l a r ,
to g iik la r , botqoqliklar, sho‘rlangan hududlar, doimiy muzliklar 
h am kiradi. Hozirgi davrga kelib insonlarning yer resurslariga 
b o ' l g a n e h t i y o j l a r i n i n g t o b o r a o s h i b b o r a y o t g a n l i g i g a
q a r a m a s d a n mavjud barcha yerlarni qishloq x o ‘jaligi uchun 
o 'z la s h tiris h n in g im koniyati y o ‘q. M asa la n , botqo q lik larn i 
o'zlashtirishda drenajlar o ‘tkazish, sho'rlangan hududlar tuzini 
yuvish va oqavalarni chiqarib yuborish uchun drenajlar yotqizish 
ishlariga katta miqdorda sarf-xarajatlar talab etiladi, shuningdek, 
y e r l a r n i n g s h o 'r i n i y u v i s h u c h u n c h u c h u k suv b i la n
t a ’m inlashning iloji y o ‘q. D oim iy muzliklar bilan qoplangan 
h u d u d la rd a dehqonchilik qilishning iloji b o ‘lmasa-da, sanoat 
korxonalari qurish, qazilma boyliklarni qazib olish imkoniyatlari 
mavjud. Potensial resurslarga bir qator kosmik resurslar-quyosh

---

energiyasi, dengiz suvlarining k o ‘tarilishi va qaytishi, sham ol 
e n e rgiyalari va b o sh q a la r h a m k irad i. O lim lar t o m o n id a n
potensial kosmik resurslardan foydalanish usullarini yaratishga 
b o ‘lgan qiziqish tobora o rtib b o rm o q d a . K elajakda q u y o sh
r a d i a t s i y a s i n i q u y o s h e n e r g i y a s i g a t o ‘g ‘r i d a n - t o ‘g ‘ri 
ay lantirishning nisbatan a r z ó n usullarini yaratish bir q a t o r
m amlakatlarni isitish tizimlari uchun sarf etiladigan energiyaning 
50 foizini qoplashi m um kinligi h is o b la b chiqilgan. Q u y o sh
energiyasidan foydalanish sayyoram izni ekologik inqiro zd a n
q u t q a r i s h d a asosiy omil h is o b la n a d i . U ning yerdagi asosiy 
m a n b a i esa yashil o 's i m l i k l a r d i r . 0 ‘z b e k is t o n d a q u y o s h
e n e rg iy a sid a n foydalanish, y a n g i te x n o lo g iy alar va tex n ik
vositalarni joriy etish b o 'yicha sohalararo « 0 ‘zgeleotexnika» 
ilmiy-texnik markazida, «F izika-quyosh» ilmiy ishlab chiqarish 
b i r l a s h m a s i d a ,
0 ‘z b e k i s t o n
R e s p u b l i k a s i
F a n l a r
akademiyasining energetika va av to m a tik a ilmiy t a d q iq o t va 
loyiha institutlarida ilmiy izlanishlar olib borilmoqda.
Barcha tabiiy resurslar, a lb a tta , shartli ravishda tugaydigan 
va tugam aydigan resurslarga b o ‘linadi (3-jadval).
3-jadval
Tabiiy re s u rsla r tasnifi
Tu gavdigan resurslar
T ugam aydigan resurslar
T ikla nm a yd iga n
resurslar
T ik la n a d ig a n
resurslar
H avo. suv. iqliin. koinot 
resurslari. Q u yo sh . yadro, 
geotermal. sham ol. t o iq in
energiyalari 
ham da 
yerning 
ichki 
issiq lik
energiyasi
Y e r osti qazilmalari 
(rudali, noruda va 
v o n ilg 'i qazilma 
boyliklar)
Tuproq. o 's im l ik
va hayvor.*ar. 
q isn ia n suv 
resurslari