Ózbekistan respublikasí joqarí bilimlendiriw ilim hám innovatsiyalar ministirligi

Prizma, onıń túrleri hám ózgeshelikleri. Prizma sırtınıń júzi hám kólemi.
Bizge parallel tegisliklerde jaylasqan eki óz-ara teń ABCDEF hám A_]B_] C_iD_iE_iF_] Kópburchak berilgen bolıp, olardıń uyqas tárepleri óz-ara parallel, yaǵnıy /45 [| A, 5,, BC|| 5,0,,..., EA || E_xA_r Sonıń menen birge, olardıń uyqas úshlerin tutastırıwshı AA_X, BB_i,..,,EE_i Kesindilar bir-birine parallel bolsın. Demek, AA, 5, 5, 55, S, C,.. ., FFtA, A tórtmuyushler parallelogrammlardan ibarat.
Prizma — tiykarlar dep atalatuǵın eki mayı parallel tegisliklerde yotuvchi teń kópburchaklar, qalǵan barlıq jaqları bir tuwrı sızıqqa parallel (mısalı, Ad, tuwrı sızıqqa) parallelogramm- lardan ibarat kópjaq bolıp tabıladı. Bunda óz-ara teń ABCDEF hám A, 5, C, Z),£,5, Kópburchaklar —prizmanıń tiykarları,AA,5,5,...,F/’,A_JA Parallelogrammlar — prizmanıń uol jaqları dep ataladı. Prizmanıń qaptal jaqları kesiwetuǵın AA,, 55,,...,FF_t Kesindilar — prizmanıń qaptal qırları, qaptal jaqlar tiykarlar menen kesiwetuǵın .45, A, 5,,..., FA, F_]A

Kesindilar prizma tiykarlarınıń qırları dep ataladı. Prizma tiykarlarınıń úshleri prizma úshleri dep ataladı, olar A, A_r B, £, £_t Noqatlar bolıp tabıladı. Eger prizmanıń qaptal qırları prizma tómengi tiykarınngtekisligi menen tuwrı múyeshdan parıq etetuǵın múyesh tashkil qilsa, ol awma prizma dep ataladı. Eger qaptal qırlar tiykar tegisligine perpendilcular bolsa, prizma tap 'g'riprizma dep ataladı. Tuwrı prizmanıń qaptal jaqları da tiykar tegisligi menen 90° Múyesh quraydı.
Bizge Qálegen prizma berilgen bolsın. Prizma qaptal sırtınıń júzi dep, onıń qaptal jaqları júzleriniń jıyındısına aytıladı. Prizmanıń tap 'la sırtı dep, onıń barlıq qaptal jaqları júzleri hám eki tirgegi júzleri jıyındısına aytıladı.
Teorema. Prizma qaptal sırtınıń júzi prizma perpendikular kesimi perimetriniń onıń qaptal qırına kóbeymesine teń.Piramida, unıń turlari va xossalari. Piramida sirtinıń yuzi va hajmi.
Táriyp. Bitta yog’i Qálegen qavariq ko 'pburchakdan, qolgan yoqlari esa umumiy uchga ega bo'lgan uchburchaklardan iborat ko pyoq piramida deyiladi.
Uchburchaklarnıń umumiy nuqtasi S — piramidanıń ushı, ko'pburchak— piramidanıń asosi, uchburchaklar esa piramidanıń yon yoqlari deyiladi. Piramidanıń yon yoqlari ózara ketma-ket kesishadigan SA, SB,..., SE kesindilar piramidanıń yon qirralari deyilib, yon yoqlar asos menen kesishadigan AB, BC, ..., EA kesindilar piramida asosinıń tomonlari deyiladi. Piramidanıń S ushıdan unıń asosiga tushirilgan SO—H perpendikular piramidanıń balandligi deyiladi. Piramida asosinıń diagonali va Sushı orqali o'tkazilgan kesim piramidanıń diagonal kesimi deyiladi.
Eger bizga ABCDE ko'pburchak va ko'pburchak tekisligida yotmaydigan S nuqta berilgan bolsa, S nuqtani ko'pburchaknıń uchlari menen tutashtirib, SABE piramidani hosil qilamiz.