Ózbekistan respublikasí joqarí bilimlendiriw ilim hám innovatsiyalar ministirligi

Úsh jaqlı múyesh. Keńislikgi Qálegen O noqattan bir tegislikte yotmaydigan ush a, b, c yarım tuwrı sızıq ótkerilgen bolsın. Bul yarım tuwrı sızıqlar jup-jup túrde ush (ab), (be), (ac) tegis múyesh quraydı (15. 15- sızılma ).
Tariyp: Ush tegis múyeshdan hám hár bir yarım tuwrı sızıqlar jupi arasındaǵı yarım tegisliklerdiń bólimlerinen shólkemlesken forma úsh jaqlı múyesh dep ataladı.
S — úsh jaqlı múyeshnıń ushı, a, b, c yarım tuwrı sızıqlar onıń qırları, tegis múyeshler hám qırlar menen shegaralanǵan tegislikler bólimleri úsh jaqlı múyeshnıń jaqları (tárepleri) dep ataladı. Úsh jaqlı múyeshler tárepleriniń (jaqlarınıń ) hár bir jupi eki jaqlı múyesh payda etedi. Olar a qır daǵı, b qır daǵı hám s qır daǵı eki jaqlı múyeshler bolıp tabıladı.

T e o r e m a: (kosinuslar formulası ). Eger a, v, ol — úsh jaqlı múyeshnıń tegis múyeshleri, A, V, S — olar aldınanı daǵı eki jaqlı múyeshler bo '-Isa,
cos у = cos a * cos P + sin a * sin p * cos С
Munasábet atqarıladı.
Nátiyjeler:. Uchjaqlı múyeshnıń hár bir tegis múyeshi onıń qalǵan eki tegis múyeshi jıyındısınan kishi.
Úsh jaqlı múyesh tegis múyeshleriniń jıyındısı 360° dan kishi.

1.3-§. Parallelepiped, prizma, piramida

Táriyp. Eki mayı eki parallel tegisliklerde jatqan ózara teń parallelogrammlar, qalǵan barlıq jaqları sol berilgen parallelogrammlardıń uyqas tárepleri arqalı ótetuǵın parallelogrammlardan ibarat kópjaq parallelepiped dep ataladı.
Parallelepiped jasalǵan parallelogrammlar onıń jaqları, olardıń tárepleri — parallelepipedtiń qırları, parallelogrammlarnıń úshleri parallelepipedtiń úshleri dep ataladı. Demek, parallelepipedtiń altı mayı, on eki qırı hám segizta ushı bar. Parallelepipedtiń bir qırı arqalı ótetuǵın jaqları qo 'shni jaqlar dep ataladı. Ulıwma noqatlarǵa iye bolmaǵan jaqlar keri jaqlar, parallelepipedtiń bir mayında yotmagan eki ushı keri úshler dep ataladı (mısalı, A va C_p D Hám B, hám t.b. ). Parallelepipedtiń keri úshlerin tutastırıwshı kesindilar onıń qiyiqleri dep ataladı (mısalı, AC_] DB_r CA_r BD_{ kesindiler).
Parallelepipedtiń tórtew qiyiqi bar. Parallelepipedtiń Qálegen eki keri jawını tiykarlar dep atasak, onıń qalǵan jaqları qaptal jaqları boladı.
Parallelepipedlar úsh qıylı boladı:
A) qıya parallelepiped, onıń barlıq jaqları parallelogrammlardan ibarat ;
b) to'g'ri parallelepiped, onıń qaptal qırları tiykar tegisli-giga perpendikular boladı ;
c) to'g'ri múyeshtegi parallelepiped, onıń barlıq jaqları tuwrı tórtmuyushlerden ibarat.