Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
-§. Mastlik holatida jinoyat sodir etgan shaxslarning javobgarligi
Download 1.99 Mb. Pdf ko'rish
|
JINOYAT HUQUQI KURSI 1 tom
- Bu sahifa navigatsiya:
- Fiziologik mastlik
- Mastlikning o‘rta darajasida
- Mastlikning og‘ir darajasi
- Aql-irodaga ta’sir qiluvchi boshqa vositalarga
- 5-§. Jinoyatning maxsus subyekti
- NOTA BENE ! Jinoyatning maxsus subyekti
- Jabrlanuvchiga nisbatan yuqoriroq holatda bo‘lgan shaxs
- Jinoyatni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish uchun boshqa zarur mezonlarga
- 6-§. Jinoyat subyekti va jinoyatchining shaxsi
- NOTA BENE !
- «Jinoyat subyekti» mavzusi yuzasidan yakuniy savollar
|
4-§. Mastlik holatida jinoyat sodir etgan shaxslarning javobgarligi JK 19-moddasiga ko‘ra, mastlik holatida yoki giyohvandlik vositalari, ularning analoglari, psixotrop yoki odamning aql-irodasiga ta’sir etuvchi boshqa moddalar ta’siri ostida jinoyat sodir etgan shaxs javobgarlikdan ozod qilinmaydi. Bunday holat shaxsni aqli noraso deb topish uchun asos bo‘lmaydi. Ko‘pgina ijtimoiy xavfli qilmishlar, ayniqsa, shaxsga qarshi jinoyatlar aynan mastlik holatida sodir etiladi. Nafaqat jinoyat subyektini jinoiy javobgarlikka tortish uchun, shuningdek, patologik mastlikda (patologik mastlikni fiziologik (oddiy) mastlikdan farqlash kerak) sodir etilgan jinoyatda javobgarlik mavjud bo‘lmagan hollar uchun ham qonun chiqaruvchi kiritgan «alkogolli mastlik» tushunchasini ochib berish maqsadga muvofiq. JK 19-moddasida intellektual-irodaviy faoliyatga ta’sir qiluvchi alkogolli mastlik yoki narkotik moddalar, psixotrop va boshqa moddalar qabul qilganlik ta’siri ostida ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxs aqli noraso deb topilmasligi nazarda tutilgan. Odatda, fiziologik mastlik asta-sekinlik bilan boshlanadi. Alkogol ichimliklar ichayotgan shaxs esa o‘zini shunday holatga zo‘rliksiz solayotganligini anglaydi va tushunadi. Shuning uchun, shaxs mastlik holatida jinoyat sodir etsa, uning aqli rasoligi jinoiy javobgarlikning obyektiv va subyekt tomoni asosida istisno etilmaydi, qaysiki oddiy mastlikda hech qanday shart bilan olib tashlanmaydi. Fiziologik mastlik holatida obyektiv borliq va atrofni buzib qabul qilish holati bo‘lmaydi, faqat patologik mastlikka to‘g‘ridan-to‘g‘ri zid 251
bo‘lgan ruhiy faoliyatning vaqtincha buzilishi sodir bo‘ladi. O‘z-o‘zidan fiziologik mastlikda organizmda bo‘ladigan tormozlanish jarayonlarining funksiyasi susaysa va shaxs harakatlarini boshqarish yo‘qolsa ham, biroq uning harakatlari va qilmishlari normal inson harakatlari kabi motivlashgan xususiyatga ega bo‘ladi. Shu bilan birga, jinoiy javobgarlik to‘g‘risidagi masalani hal qilishda intellektual irodaviy faoliyatga ta’sir qiluvchi alkogolli mastlik, shuningdek, narkotik moddalar, psixotrop va boshqa moddalarning ta’siri shaxs irodasiga qarshi zo‘rlik, ya’ni jismoniy majburlash natijasida bo‘lsa, unda ba’zi hollarda o‘sha shaxs harakatida ayb bo‘lmasa, jinoiy javobgarlikdan ozod qilinadi.
og‘ir.
Mastlikning yengil darajasiga atrofni qabul qilishning pasayishi, intellektual faoliyat sohasining buzilishi, diqqatning buzilishi, reaksiya va fikrlash jarayonining sekinlashuvi, shuningdek, kayfiyatdagi muvozanatning yo‘qolishi va buzilishlar xos. Mastlikning o‘rta darajasida qoidaga ko‘ra, diqqat tez buziladi, qabul qilishning aniqligi yo‘qoladi va fikrlash jarayoni sustlashadi. Bu darajadagi mast holatda bo‘lgan shaxslar ko‘pincha jahldor va agressiv bo‘ladilarki, bu hol urushishga, janjal va jinoyat sodir etishga olib keladi. Mastlikning og‘ir darajasida bosh miya funksiyasining jiddiyroq buzilishi kuzatiladi. Bunday holatda shaxsning ongli harakat qilishi va fikrlash qobiliyati yo‘qoladi, agressiv buzg‘unchi qilmishlarga moyillik paydo bo‘ladi. Mastlikning og‘ir darajasi mastning har xil joylarda chuqur uyquga ketishi bilan bog‘liq klinik suratda kuzatiladi. Mastlik haqida eslash qoidaga ko‘ra, qism xususiyatiga ega bo‘ladi. Bundan, fiziologik mastlikning istalgan darajasida bo‘lgan shaxs jinoyat subyekti bo‘ladi va jinoiy javobgarlikdan ozod etilmaydi, chunki uning harakatlarida aqli norasolikning ham tibbiy, ham yuridik mezonlari bo‘lmaydi, lekin shaxsning patologik mastlik holatidagi kabi kasallik holati hisoblanmagan ruhiy jarayonlari buziladi. 252
Bila turib ko‘p miqdorda alkogol ichish natijasida yuzaga keladigan qisqa muddatli ruhiy buzilishlarni ifodalaydigan fiziologik mastlik holatini patologik mastlik holatidan ajrata bilish lozim. Psixiatriyada patologik mastlik holati o‘tkir qisqa muddatli o‘tadigan ruhiy buzilishlar guruhiga kiradi. U alkogolni nafaqat ko‘p, balki kam iste’mol qilganda ham kelib chiqadi. Bu holat uchun ongning to‘satdan o‘zgarishi xos hisoblanadi. Patologik mastlikning klinik suratida, qoidaga ko‘ra, ongning g‘ira-shiralik belgilari va gallyutsinatorlik alahsirash hayajonlari birlashadi, natijada, atrofni buzib qabul qilish kelib chiqadi. Patologik mastlik holatida sodir etiladigan jinoiy harakatlar e’tiborga molik qandaydir hodisaga nisbatan reaksiya hisoblanmaydi. Patologik mastlik qanday to‘satdan boshlansa, shunday tugaydi. Ba’zida, u ko‘pincha uyquga ko‘chadi, qaysiki, undan so‘ng to‘liq amneziya boshladi, ammo bo‘lib o‘tgan voqealar haqida ba’zi narsalar esda qoladi. Patologik mastlik holatida bo‘lgan shaxsning bunday o‘zini tutishi, avvalo, shu shaxs mavjud bo‘lgan atrofni buzib qabul qilishi, maqsadsiz va agressiv harakatlari bilan tushuntiriladi. Sud-psixiatriya amaliyotida shunga e’tibor qilinadiki, patologik mastlik qisqa muddatli psixoz sifatida ko‘riladi, agarda, tibbiy va yuridik mezonlarning majmui mavjud bo‘lsa, bu holatda ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxs aqli noraso deb topiladi. O‘z-o‘zidan, fiziologik mastlik holatida ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxs aqli raso deb topilgani tufayli, jinoyat subyekti bo‘lsa va jinoiy javobgarlikka tortilsa, patologik mastlik holatida esa sud aqli norasolikni o‘rnatsa, ushbu shaxsga nisbatan jinoiy javobgarlik istisno etiladi. Shu bilan birga, qisqa muddatli ruhiy buzilishdan umuman farq qiladigan og‘ir darajali fiziologik mastlikni patologik mastlikdan ajrata bilish lozim. Bu holat mastlik holatida turli xil jinoyatlarni sodir etgan shaxslarni jinoiy javobgarlikka tortish yoki patologik mastlikdagi aqli norasolik to‘g‘risida so‘z borganda esa undan ozod qilish masalasini hal qilishda muhim ahamiyatga ega. JK 19-moddasi mazmunidan mastlik deganda, nafaqat, alkogol iste’mol qilishdan, balki intellektual-irodaviy faoliyatga ta’sir qiluvchi, 253
giyohvand, psixotrop va boshqa moddalar qabul qilishdan kelib chiqqan holat tushuniladi. Mastlikning keyingi turlari jinoyat qonunchiligi uchun yangilik hisoblanadi va tibbiy nuqtai nazardan, alkogolli mastlikdan sezilarli farqqa ega. JK 19-moddasiga binoan, giyohvand mastlik holatida ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxs, agar u jinoyat subyekti hisoblansa, jinoiy javobgarlikdan ozod etilmaydi. Giyohvand mastlik holati dori shaklidagi yoki dori shaklida bo‘lmagan giyohvand moddalarni qabul qilish yoki ularning organizmga ta’siri natijasida kelib chiqadi. Bunday mastlik tabletkalar, kukunni qabul qilish, inyeksiya, kukunni burni orqali tortish, giyohvand moddalarni chekish bilan bog‘liq. O‘zbekiston Respublikasining 1999 yil 19 avgustda qabul qilingan «Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar to‘g‘risida»gi Qonuniga ko‘ra,
deganda, giyohvandlik vositalari ro‘yxatiga kiritilgan va O‘zbekiston Respublikasida nazoratga olingan, kelib chiqishi sintetik yoki tabiiy moddalar, tarkibida giyohvandlik moddasi bo‘lgan preparat va o‘simliklar tushuniladi 1 . Berilgan ro‘yxatlar Vazirlar Mahkamasi tomonidan o‘rnatilgan tartibda tasdiqlanadi va nashr etiladi. O‘z navbatida, giyohvand dori vositalaridan davolash maqsadlarida foydalaniladi va kasal fuqarolarga shifokor ko‘rsatmasi asosida individual tartibda beriladi. Davolash maqsadlarida foydalaniladigan bu giyohvand moddalar O‘zbekiston Respublikasida oboroti cheklangan giyohvand moddalarning ikkinchi ro‘yxatiga kiritilgan. Giyohvand mastlik alkogolli mastlikdan farqli ravishda o‘ziga xosliklarga ega va tashqi ko‘rinishiga ko‘ra eyforik sifatida aniqlanishi mumkin. U, shuningdek, holsizlik va uyqusizlik, ko‘pincha yuz ifodasining ma’nosizligi, palapartish va noaniq nutq bilan tavsiflanadi. O‘zini tutish surati alkogolli mastlik holatida bo‘lgan shaxsning o‘zini tutishini eslatadi va o‘xshaydi, faqat alkogolning hidi bo‘lmaydi. Subyektning o‘zi holsiz, kamharakat va qat’iyatsiz bo‘lib qoladi. 1
Қаранг: Ўзбекистон Республикасининг 1999 йил 19 августдаги «Гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддалар тўғрисида»ги 813–I-сон Қонуни, 3-модда // Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1999 й., 9-сон, 210-модда. 254
Ko‘pincha giyohvand mastlik gallyutsinatorlik hayajonlari bilan kuzatiladi. Ta’kidlash joizki, bu holatda alkogolli mastlik kabi o‘z harakatlarini anglash va boshqarish saqlab qolinadi. Shunga qaramay, bunday holatda shaxs atrofdagilar uchun xavfli bo‘ladi va biron-bir jinoyat sodir etishi mumkin.
Shuni ta’kidlash kerakki, giyohvand moddani ularning analoglarini notibbiy usulda va ko‘p qabul qilish giyohvandlik deb nomlangan kasallik xususiyatini oladi. Kasallik sifatida giyohvandlikning o‘ziga xosligi, giyohvand moddalar, ularning analoglarini qabul qilishga doimiy moyillik, shuningdek, alkogolizm kabi ularga ruhiy va jismoniy bog‘liqlik, shaxs ruhiyatida chuqur o‘zgarishlar va organizm funksiyalarining ishdan chiqishiga olib keladi. Bunda giyohvandlikning o‘ziga xosligi uni nafaqat kasallik sifatida, balki shaxs va jamiyatga katta zarar yetkazadigan muammo sifatida ko‘rib chiqishga imkon beradi. Giyohvandlik tibbiy aralashuvni talab etadigan kasallikni aks ettiradi, giyohvand moddalar, ularning analoglarini ko‘p iste’mol qiladigan va jinoyat sodir etgan shaxsga nisbatan esa jinoiy jazo bilan birgalikda sud JK 91-moddasi 2-qismi asosida giyohvandlikdan majburiy davolash ko‘rinishidagi tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llashi mumkin. Shu bilan birga, JK 19-moddasi nafaqat alkogolli va giyohvand mastlik holatida jinoyat sodir etganlik uchun, balki psixotrop va boshqa moddalarning inson organizmiga, to‘g‘rirog‘i aql-irodasiga ta’siri va kelib chiqqan holatga nisbatan ham jinoiy javobgarlikni nazarda tutadi. Psixotrop moddalar – psixotrop moddalar ro‘yxatiga kiritilgan va O‘zbekiston Respublikasida nazoratga olinadigan, kelib chiqishi sintetik va tabiiy moddalar.
vositalari va psixotrop moddalarning analoglari taalluqli. Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning analoglari – kimyoviy tuzilishi va xossalariga ko‘ra giyohvandlik vositalari va 255
psixotrop moddalarga o‘xshash, ular singari ruhiyatga faol ta’sir etuvchi, kelib chiqishi sintetik va tabiiy moddalar 1 .
moddalarning katta guruhini, xususan, aql-irodaga ta’sir qiluvchi xo‘jalik, uy-ro‘zg‘or uchun mo‘ljallangan vositalar, zaharli modda va turli xil laklar, bo‘yoqlar, yelimlar va shunga o‘xshash moddalar tashkil etadi. Sanab o‘tilgan moddalar nafas olinganda aql-irodaga ta’sir etadi va o‘zidan ketish holatini keltirib chiqaradi. Bunda bu holatga nafaqat turli birikmalarni, atsetonni, benzinni, dvigateli ishlayotgan avtomobil gazini, «Moment» yelimini, sanoatda ishlatiladigan turli suyuqliklarni va boshqa kimyoviy birikmalarni nafas olish, balki dori vositalarini spirtli ichimliklar bilan qabul qilish ham keltirib chiqaradi. Oxirgi holatda so‘z mastlik holatini kuchaytirish uchun qabul qilinadigan aralashmalar to‘g‘risida boradi, masalan, alkogol bilan dimedrol, barbiturat-alkogolli aralashma, klofelin. Ta’kidlash joizki, spirtli ichimliklarni ko‘p ichish alkogolizmga olib kelishi singari giyohvand moddalar giyohvandlikka, mast qiladigan moddalarni tez-tez ishlatish toksikomaniyaga olib keladi. O‘z-o‘zidan,
bo‘lmagan vostalarni ko‘p iste’mol qilish orqasidan kelib chiqadigan kasallikni aks ettiradi. Aybdor shaxs tomonidan o‘zida bo‘lmaslik holatida sodir etilgan jinoyat fiziologik va giyohvandlik ta’sirida bo‘lgan shaxsdek javobgarlikdan ozod etmaydi. Bundan tashqari, Jinoyat kodeksining 56- moddasi 1-qismi «o» bandiga asosan, aql-irodaga ta’sir qiluvchi alkogolli mastlik yoki giyohvand modda, ularning analoglari, psixotrop moddalar ta’sirida jinoyat sodir etish jazoni og‘irlashtiruvchi holat hisoblanadi. Shu bilan birga, sud amaliyotida sudning jinoyat xususiyatidan kelib chiqib, og‘irlashtiruvchi holatlarni tan olmaslik huquqi ko‘pincha e’tiborga olinmaydi. 1 Қаранг: Ўзбекистон Республикасининг 1999 йил 19 августдаги «Гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддалар тўғрисида»ги 813–I-сон Қонуни, 3-модда // Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1999 й., 9-сон, 210-модда.
256
5-§. Jinoyatning maxsus subyekti Jinoyat maxsus subyekti belgilarini o‘rnatish huquqni qo‘llash amaliyotida jinoyatni kvalifikatsiya qilishning shartlaridan biri hisoblanadi. Jinoyat subyektining umumiy belgilari JK Maxsus qismi moddalarining dispozitsiyalarida nazarda tutilmagan. Maxsus subyekt belgilari modda dispozitsiyalarida to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rsatiladi yoki uni sharhlash yo‘li bilan aniqlanadi, alohida hollarda u maxsus normalarda ko‘rsatiladi. Masalan, JKning sakkizinchi bo‘limida mansabdor shaxs yoki mas’ul shaxs tushunchalari berilgan. Ba’zi hollarda ushbu belgilar asosiy tarkibli jinoyatlarda (mansabdorlik jinoyatlarida mansabdor shaxsning belgilari), kvalifikatsion jinoyatlarda (o‘ta xavfli retsidivistning belgilari) ko‘rsatiladi, boshqa hollarda jazoni yengillashtiruvchi holat bo‘lib keladi (masalan, yangi tug‘ilgan chaqaloqning ona tomonidan o‘ldirilishi).
tashqari yana Jinoyat kodeksi Maxsus qismi moddalarida belgilangan va shu jinoyatlar uchun zaruriy belgi bo‘lgan qo‘shimcha belgilari ham mavjud bo‘lgan subyektdir.
Maxsus subyekt belgilarining mavjud emasligi ushbu belgilar ifodalangan jinoyat uchun garchi jinoyat subyekti umumiy belgilari mavjud bo‘lsa ham, javobgarlikni istisno etadi. Bu ba’zi hollarda umuman jinoyatni istisno etadi, boshqa hollarda javobgarlik boshqa modda bilan belgilanadi. Masalan, harbiy yoki davlat siri bilan bog‘liq bo‘lgan hujjatlarni yo‘qotish ushbu hujjatlarni saqlash majburiyati yuklanmagan boshqa shaxs tomonidan sodir etilsa, JK 163-moddasidagi jinoyat tarkibi mavjud bo‘lmaydi. Shuningdek, boshqa davlat foydasiga josuslik qilish O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi tomonidan amalga oshirilganda JK 160-moddasi bilan emas, balki davlatga xoinlik sifatida JK 157-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinadi. 257
O‘zining tarkibiga ko‘ra maxsus subyekt belgilari xilma-xildir. Ular shaxsning turli xil xususiyatlariga taalluqli bo‘lishi mumkin. Maxsus subyektlarni quyidagi mezonlarga qarab guruhlarga ajratishimiz mumkin. Huquqiy maqomiga ko‘ra: – fuqaroviy holatiga qarab: O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi, fuqaroligi bo‘lmagan shaxs va xorijiy davlat fuqarosi (JK 157-, 160- va 224-moddalari); – jinoyat protsessi ishtirokchilari: ayblanuvchi, gumonlanuvchi, guvoh, tarjimon, ekspert va boshqalar (JK 237-, 238-, 240-moddalari); – harbiy xizmatchilar, harbiy xizmatga majburlar (JK 279–302- moddalari). Demografik belgilariga qarab: – jinsiga qarab: erkak (JK 120-moddasi); – yoshiga qarab – voyaga yetmagan (JK 127-moddasi yoki 131- moddasi 2-qismi); – oilaviy, qarindoshlik aloqalariga qarab – ota-ona, ularning o‘rnini bosuvchilar yoki farzandlar (JK 122- va 123-moddalari). Mansabdorlik holatiga qarab: – mansabdor shaxs (JK 144-, 146-, 205–212-moddalari);
– huquqni muhofaza qilish organlari xodimlari: surishtiruvchi, tergovchi, prokuror, sudya (JK 230-, 231-, 234-, 235-moddalari); – ofitserlar, havo kemasi komandirlari va boshqalar (JK 287-, 288-, 289-moddalari).
farmatsevtika sohasi xodimlari (JK 114-moddasi va boshqalar). Jabrlanuvchiga nisbatan yuqoriroq holatda bo‘lgan shaxs: jabrlanuvchining boshlig‘i (JK 121-moddasi). Jinoyat sodir qilayotgan shaxsning jinoyat bilan maxsus holatdaligi: jazoni o‘tash joylaridagi mahkum, oldin sudlangan shaxs, og‘ir va o‘ta og‘ir jinoyati uchun sudlanganlar (JK 220–222-moddalari); Jinoyatni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish uchun boshqa zarur mezonlarga qarab,sog‘lig‘iga qarab – shaxsda OITS-infeksiyasining mavjudligi (JK 113-moddasi). 258
6-§. Jinoyat subyekti va jinoyatchining shaxsi Jinoyatning umumiy va maxsus subyektining ajralmas qismi hisoblangan umumiy va maxsus belgilaridan tashqari yana sud-tergov amaliyotida belgilanishi shart bo‘lgan belgilar ham mavjud. Ularga ayblanuvchi shaxsi, huquqiy maqomi (sudlanganlik va uning huquqiy oqibati sifatida retsidivlikning ma’lum turi), sodir qilingan jinoyatda har bir ayblanuvchi xulqining obyektiv xususiyati (tashkilotchi, dalolatchi, bajaruvchi va h.k.) kabilar kiradi. Shuni ta’kidlash kerakki, jinoyat huquqi va kriminologiyada bir qarashda o‘xshash bo‘lgan, lekin mazmun va mohiyatiga ko‘ra har xil bo‘lgan jinoyat subyekti va jinoyatchi shaxsi tushunchalari o‘rtasidagi munosabatlar shubhasiz muhokama qilinadi 1 .
ajrata bilish lozim. Ularning har ikkisi ham bir odamni ifodalaydi. Ammo ularning huquqiy ahamiyati har xil. Jinoyat subyekti tushunchasi jinoyat-huquqiy kategoriya bo‘lib, jinoyatchi shaxs tushunchasiga nisbatan konkretroq va shu bilan birga jinoiy javobgarlikka tortish sharti sifatida bir qator qonunchilik belgilariga ega. Aybdor shaxsi – ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsning barcha ijtimoiy ahamiyatli xususiyatlaridir. Bu jinoyat huquqida jinoiy javobgarlikning individuallashtirish funksiyasini bajaruvchi ijtimoiy ahamiyatli tushunchadir. Kriminologiya predmetining muhim tarkibiy qismi bo‘lgan jinoyatchi shaxs muammosi jinoyat-huquqiy ahamiyatga ham ega. Jinoyat subyekti belgilarining mavjudligi jinoyatchini aybdor deb topish uchun yetarli va jinoiy javobgarlik asosi hisoblanadi. Biroq jazoni individuallashtirish uchun hamda jinoiy javobgarlik va jazodan ozod qilishda jinoyatchining shaxsi e’tiborga olinishi zarur. Jazo tayinlashning umumiy asosi sifatida jinoyatchining shaxsini ham hisobga olish mumkin. Jinoyatchi shaxsining bir qator xususiyatlari jazoni yengillashtiruvchi va og‘irlashtiruvchi holatlarda ham o‘z ifodasini topgan. Jinoyatchi shaxsini hisobga olish yengilroq jazo tayinlash va shartli hukm qilishda ham o‘z 1
1969. – С. 102). 259
aksini topgan. Bundan tashqari, jinoyatchi shaxs to‘g‘risidagi ma’lumotlar ijtimoiy xavfliligi yo‘qolganligi munosabati bilan yoki chin ko‘ngildan pushaymonligi munosabati bilan javobgarlik va jazodan ozod qilishda, jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish va jazoni yengilrog‘i bilan almashtirishda hal qiluvchi muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, ozodlikdan mahrum qilish jazosining muddatini belgilashda jinoyatchi shaxsning jinsi va yoshini hisobga olish jinoyat-huquqiy ahamiyatga ega. Ya’ni, jinoyat tarkibi doirasidan tashqarida bo‘lgan jinoyatchi shaxs xususiyatlari jazoni individuallashtirishda va javobgarlik hamda jazodan ozod qilishda yuridik ahamiyatga ega.
Jinoyat huquqida jinoyatchining shaxsi – jinoyat sodir qilgan shaxsning uni jinoyat-huquqiy vositalar yordamida tuzatish imkoniyatlarida ifodalanuvchi ijtimoiy ahamiyatli xususiyatlar yig‘indisi.
Jinoyatchining shaxsi qonunda belgilangan tartibda sud tomonidan chiqarilgan ayblov hukmi qonuniy kuchga kirganidan boshlab, to jazoni o‘tab bo‘lganidan keyingi sudlanganlik holatining tugashi va olib tashlanguniga qadar hisobga olinadi.
1. Jinoyat subyekti nima? 2.Jinoyat tarkibining elementi sifatida jinoyat subyektining ahamiyati nimadan iborat? Subyektning qaysi belgilari zaruriy bo‘ladi? 3. Yuridik shaxs jinoyat subyekti bo‘lishi mumkinmi? 4. Umumiy qoida bo‘yicha jinoiy javobgarlik qaysi yoshdan yuzaga keladi? Bir qator jinoyatlar uchun 13 va 14 yoshdan javobgarlik o‘rnatish haqidagi qonun chiqaruvchining qarori nimadan kelib chiqadi? 5. Qaysi paytdan boshlab shaxs jinoiy javobgarlik kelib chiquvchi yoshga to‘lgan deb hisoblanadi? 260
6. Jinoyat sodir etgan voyaga yetmagan shaxsning yoshini tasdiqlovchi hujjatlar yo‘qligi tufayli uning yoshi noma’lum bo‘lgan hollarda mazkur shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish masalasi qanday hal qilinadi? 7. Jinoiy javobgarlik kelib chiquvchi yoshning eng yuqori chegarasi mavjudmi? 8. Jinoyat sodir etgan shaxsning aqli rasoligi mezonlarini aytib o‘ting. Aqli rasolikning yuridik mezoni mavjudligini tasdiqlash uchun uning ikkala belgisining (intellektual va irodaviy) mavjudligi shartmi? 9. Aqli norasolikning yuridik (psixologik) mezoni nimadan iborat? Uni nima ta’riflaydi? 10. Aqli norasolik tibbiy mezonining mazmuni nimada? Yuridik mezon bilan u qanday munosabatda bo‘ladi? 11. Shaxs ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etganidan keyin ruhiy kasallikka duch kelib, aqli noraso bo‘lgan hollarda jinoyat tarkibi mavjudmi? 12. Nimaga alkogolli mastlikning har qanday darajasi sodir etilgan qilmish uchun jinoiy javobgarlikni istisno etmaydi? 13. Mastlikning qanday turi aqli rasolikni istisno etadi va jinoiy javobgarlikka olib kelmaydi? 14. Maxsus subyektning belgilarini aytib bering. Ularning ahamiyati nimadan iborat? 15. «Jinoyat subyekti» va «jinoyatchining shaxsi» tushunchalari bir- biri bilan qanday munosabatda bo‘ladi? Jinoyat huquqida jinoyatchining shaxsi deganda nima tushuniladi?
Download 1.99 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|