Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
Download 1.99 Mb. Pdf ko'rish
|
JINOYAT HUQUQI KURSI 1 tom
- Bu sahifa navigatsiya:
- NOTA BENE ! Jinoyat sodir etish bosqichlari
- NOTA BENE ! Tamom bo‘lmagan jinoyat
- 2-§. Jinoyat sodir etishga tayyorgarlik ko‘rish
- JK 25-moddasi 1-qismining
- Jinoyat sodir etish uchun shart-sharoit yaratish harakatlari
- Jinoyat sodir etish qurollari yoki vositalarini qidirish
- Jinoiy sheriklarni topish
- Jinoyat sodir etish qurollari yoki vositalarini tayyorlash
- Til biriktirish yoki kelishuv
- Jinoyat sodir etishga sharoit yaratuvchi boshqa harakatlar
- NOTA BENE ! Tayyorgarlik ko‘rish
- 3-§. Jinoyat sodir etishga suiqasd qilish Suiqasd
|
Qo‘shimcha adabiyotlar O‘quv qo‘llanmalar, maxsus adabiyotlar Абельцев С.Н. Личность преступника и проблемы криминального насилия. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2000. – 207 Б. Агрессия и психическое здоровье / Под ред. Т.Б. Дмитриевой, Б.В. Шостаковича. – СПб.: «Юридический центр Пресс», 2002. – 463 Б.
261
Антонян Ю.М., Бородин С.В. Преступное поведение и психические аномалии. – М.: 1998. – 215 Б. Ермакова Л.Д. Специальный субъект преступления // Уголовное право Российской Федерации. Общая часть / Под ред. Б.В. Здравомыслова. –СПб.: Издательство Р.Асланова «Юридический центр Пресс». – 217 Б. Иванов Н.Г. Аномальный субъект преступления: проблемы уголовной ответственности. Учебное пособие для вузов. – М.: Закон и право, ЮНИТИ, 1998. – 224 Б.
судебной психиатрии. – М.: «Знание», 1966. – 199–219-б. Назаренко Г.В. Невменяемость. Уголовно-релевантные психические состояния. – СПб.: «Юридический центр Пресс», 2002. – 207 Б.
Пресс», 2001. – 318 Б. Павлов В.Г. Субъект преступления в уголовном праве. – СПб.: Санкт-Петербургская юридическая академия, Герда, 1999. – 775-б. Ilmiy maqolalar Абдурасулова К.Р. Нежная, милая, но преступница // Вечерний Ташкент. – 17 апреля. – 1998. Мамадалиев У.О., Журабаев О. Уголовно-правовой статус иностранных граждан в Республике Узбекистан // Ж. Ҳуқуқ–Право– Law. 2005. № 4. – 51–54-б.
262
IX BOB. TAMOM BO‘LMAGAN JINOYATLAR 1-§. Jinoyat sodir etish bosqichlari tushunchasi, turlari va ahamiyati Jinoyat ijtimoiy xavfli qilmish sifatida jinoyatchining u yoki bu qasdi muayyan vaqt (jinoiy niyatning paydo bo‘lishidan boshlab toki uni to‘liq amalga oshirish va jinoiy maqsadga erishgunga qadar bo‘lgan davr) oralig‘ida amalga oshiriladigan jarayon sifatida tushunilib, qisqa vaqt davomida ro‘y berishi ham, uzoq vaqtga cho‘zilishi ham mumkin. Shu bois, qonun chiqaruvchi qasddan sodir etiladigan jinoyatlarni amalga oshirish jarayonini shartli ravishda muayyan bosqichlarga ajratadi, ular o‘z navbatida, tamom bo‘lgan va tamom bo‘lmagan jinoyatlardan iborat.
jinoyat sodir etishga tayyorgarlik ko‘rish va bevosita bajarish bosqichlari (jinoiy faoliyatning rivojlanish bosqichlari) sifatida tushunilib, jinoyatga tayyorgarlik ko‘rishdan boshlanib, jinoiy oqibatlar kelib chiqishida tamomlanadi.
Bu bosqichlar uchta: 1) jinoyat sodir etishga tayyorgarlik ko‘rish bosqichi; 2) jinoyat tarkibi obyektiv tomonini bajarish; 3) jinoyatning tamom bo‘lishi va ijtimoiy xavfli oqibatlarning kelib chiqishi. Ular bir- biridan aybli harakatlarning xususiyati va mazmuniga ko‘ra, shuningdek, jinoiy qilmishning tamomlanganlik darajasiga ko‘ra farq qiladi. Jinoyat qonuni jinoyat sodir etish bosqichi sifatida qasdning shakllanishi va aniqlanishini bosqich sifatida tan olmaydi. Qasdning ayon bo‘lishi jinoyat qonuni maqsadlariga ijtimoiy xavf solmaydi, chunki bunda qonun muhofazasi ostidagi obyektlarga ijtimoiy xavf solinmaydi, shaxs ham biron-bir muayyan harakat sodir etmaydi. Jinoiy qasdning shakllanishi jarayoni, jinoyatni amalga oshirishning usullari, uning eng 263
samarali bajarish uslublarining tanlanishi faqat shaxsning niyati va fikrlarini tavsiflab, ular hattoki jinoiy bo‘lgan taqdirda ham, javobgarlik kelib chiqmaydi. Qasd shakllanishi jazoga loyiq emasligi, xalqaro va konstitutsiyaviy fikr va tafakkur erkinligi tamoyiliga asoslanadi. Xalqaro jinoyat huquqining umumbashariy tamoyili quyidagicha yangraydi: «Cogitations poenam nemo patitur» («Fikr jazoga sazovor emas»). Ayni vaqtda, o‘z-o‘zidan ijtimoiy xavfli bo‘lgan hamda jabrlanuvchining huquq va manfaatlariga real tarzda xavf tug‘dirayotgan qasdning ayon bo‘lishi, qonun chiqaruvchi tomonidan alohida jinoyat deb topilishi mumkin. Masalan, qasdning ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etish bilan qo‘rqitish (hatto so‘z orqali ham) kabi ko‘rinishi: o‘ldirish yoki zo‘rlik ishlatish bilan qo‘rqitish (JK 112-moddasi) yoxud tovlamachilikdagi qo‘rqitish (JK 165-moddasi) va hokazolar jinoyat qonunida tamom bo‘lgan mustaqil jinoyat hisoblanadi. Qoida tariqasida, bu tahdidning maqsadi – jabrlanuvchiga ruhiy zo‘ravonlik qilib, o‘z manfaatlari yo‘lida tegishli xatti-harakatlarni amalga oshirishga zo‘rlash bo‘lib, aynan shunda uning ijtimoiy xavfi namoyon bo‘ladi. Xuddi shunday qasdning shakllanishini jinoyatni sodir etishda dalolatchilik qilish, shuningdek, tuhmat (JK 139-moddasi), haqorat (JK 140-moddasi), targ‘ib qilish (JK 150-moddasi), da’vat qilish (JK 159- moddasi 1-qismi) va boshqa shu ko‘rinishdagi «og‘zaki» deb nomlanadigan jinoyatlardan farqlash lozim, zero, ularning har biri o‘z obyektiga – shaxsning sha’ni, qadr-qimmatining daxlsizligini, insoniyatning tinchligi va xavfsizligini, O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyaviy tuzumi xavfsizligini va normal faoliyatini muhofaza qiluvchi ijtimoiy munosabatlarga nisbatan tajovuz qiladi. Tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd kabi jinoiy xulq-atvor bosqichlari tamom bo‘lmagan jinoyatlar turkumiga kiradi, biroq jinoyatlarning barcha tarkiblarida ham bo‘lavermaydi. 264
NOTA BENE ! Tamom bo‘lmagan jinoyat (tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd) konkret jinoyat tarkibi belgilarida nazarda tutilgan xatti-harakatlarni to‘liq bajarmaslik yoki jinoiy oqibatlarni keltirib chiqarmaslik bilan tavsiflanadi.
tarkibining qonunda nazarda tutilgan barcha belgilari mavjudligi bilan tavsiflanadi.
Jumladan, jinoyat ehtiyotsizlik orqasida sodir etilganida, jinoyatga tayyorgarlik va suiqasd bosqichlari mavjud bo‘lmaydi, chunki shaxsning irodasi jinoiy oqibatni keltirib chiqarishga yo‘naltirilmagan. Ijtimoiy xavfli qilmish harakatsizlik bilan sodir etilganda jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish umuman mumkin emas. Tamom bo‘lmagan jinoyatlarning suiqasd qilish bosqichi kesik tarkibli jinoyat tarkiblarida mavjud bo‘lishi mumkin emas, zero, ularning o‘ta yuqori ijtimoiy xavfini inobatga olgan holda, qonun chiqaruvchi qilmishning yuridik tamomlanish vaqtini bir oz oldinga (oldingi bosqichga) suradi. Masalan, bosqinchilik jinoyatida suiqasd qilish imkoni yo‘q, boisi hujum qilishning o‘zi tamom bo‘lgan jinoyat tarkibini ifoda etadi (JK 164-moddasi). Ta’kidlab o‘tish kerakki, jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd qilish uchun javobgarlikka tortishga jinoiy qasdning turi bevosita ta’sir qiladi. Egri qasd jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd qilish uchun javobgarlikni inkor etadi, chunki jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd qilishda shaxsning jinoyat sodir etish istagi natijaga erishishga qaratilgan ongli va maqsadli harakatlaridan iborat. Shuning uchun, jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd qilish faqatgina to‘g‘ri qasddan sodir etilgan jinoyatlardagina bo‘ladi. Bu haqda O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi odam o‘ldirishga suiqasd qilish faqat to‘g‘ri qasd bilan sodir etiladi, qachonki, shaxs o‘lim yuz berishini anglagan va istagan bo‘ladi 1
deb tushuntirish bergan. 1
См.: Постановление Пленума Верховного суда Республики Узбекистан от 24 сентября 2004 г. № 13 «О судебной практике по делам об умышленном убийстве» // Сборник, Т.2. – С. 459. 265
Nihoyat, jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish ham, jinoyat sodir etishga suiqasd qilish ham jinoyatchi erishishni ko‘zlagan jinoiy natijaning mavjud emasligini nazarda tutadi. Subyektga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra, jinoiy natijaning mavjud emasligi tamom bo‘lgan va tamom bo‘lmagan jinoyat o‘rtasidagi chegara hisoblanadi. Biroq, agar jinoiy natijaning mavjud emasligi subyektning harakati oqibati bo‘lsa (jinoiy niyatni bajarishdan ixtiyoriy qaytish), u holda shaxsni jinoiy javobgarlikka tortishga ham asos bo‘lmaydi. Xullas, faqat qasddan sodir etiladigan jinoyat bosqichlari jinoyat- huquqiy ahamiyat kasb etadi. Ehtiyotsizlikdan sodir etilgan jinoyatlar bosqichlari jinoiy deb tan olinmaydi, zero, ehtiyotsiz jinoyatlar ijtimoiy xavfli oqibat kelib chiqmasdan oldin jinoyat-huquqiy jihatdan neytraldir. Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish uchun ham, jinoyat sodir etishga suiqasd qilish uchun ham jinoiy qilmishni sodir etishga qasdning va qilmishning mavjudligi hamda jinoiy natijaning mavjud emasligi bir xilda zarur.
Jinoyat bosqichlari qasddan sodir etilgan jinoyatni kvalifikatsiya qilishda, chunonchi jinoyat tamom bo‘lganmi yoki yo‘qmi, tamom bo‘lmagan bo‘lsa, qaysi bosqichda to‘xtatib qo‘yilgan – tayyorgarlik ko‘rish bosqichida (tayyorgarlik ko‘rish bosqichi) yoxud jinoyat tarkibining obyektiv tomonini bajarish bosqichida to‘xtatilganligi (jinoyatga suiqasd qilish) nuqtai nazaridan muhim hisoblanadi. Bunda tamom bo‘lmagan jinoyatni kvalifikatsiya qilishda shunga e’tibor berish lozimki, jinoyatni sodir etishning har keyingi bosqichi oldingi bosqichini o‘z ichiga qamrab oladi. Masalan, o‘g‘rilik jinoyatini sodir etish niyatidagi shaxs, avval ba’zi tayyorgarlik harakatlarini sodir etib (qurol topadi, turli moslamalar tayyorlaydi va h.k.), keyin o‘zganing mulkiga tajovuz qilish davomida, harakatlari unga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra to‘xtatilsa, shaxs o‘g‘rilik jinoyatini sodir etishga suiqasd qilganligi uchun javobgarlikka tortiladi. Shu bilan birga, shaxs o‘zganing mol-mulkini yashirin ravishda talon-toroj qilsa hamda ushbu mulkdan o‘z manfaatlariga ko‘ra foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lsa, uning harakatlari tamom bo‘lgan o‘g‘rilik deb kvalifikatsiya qilinadi. 266
2-§. Jinoyat sodir etishga tayyorgarlik ko‘rish Jinoyat sodir etishning birinchi bosqichi – bu jinoyatga tayyorgarlik ko‘rishdir. JK 25-moddasi 1-qismida «Shaxsning qasddan qilinadigan jinoyatni sodir etish yoki yashirish uchun shart-sharoit yaratuvchi qilmishi o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra sodir etilishi boshlangunga qadar to‘xtatilgan bo‘lsa, bunday qilmish jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish deb topiladi» deyiladi. Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish, aytib o‘tilganidek, faqat to‘g‘ri qasddan sodir etiladigan jinoyatlardagina bo‘ladi. Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish orqali shaxs o‘z harakatining ijtimoiy xavfliligini bu harakatlari orqali o‘ziga jinoyat sodir etish uchun sharoit yaratayotganligini anglaydi. Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish jinoiy faoliyatning dastlabki bosqichi hisoblanganligi bois, boshqa bosqichlarga qaraganda ijtimoiy xavflilik darajasining yuqori emasligi bilan tavsiflanadi. Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish deb, jinoyat sodir etish uchun shart- sharoit yaratishga, shuningdek, bundan keyin jinoyatni yashirishga qaratilgan istalgan faoliyatni tushunish lozim. Jinoyatni sodir etishga qasd shakllanishidan farqli ravishda, tayyorgarlik ko‘rish bosqichi nafaqat jinoyat sodir etishni niyat qilish, balki uni sodir etish uchun sharoit yaratuvchi va zarur bo‘lgan konkret ishlarni bajarish bilan tavsiflanadi. Bunda mazkur harakatlarning qay darajada chuqur o‘ylanganligi va qancha vaqt davomida amalga oshirilishi bevosita tayyorlanayotgan jinoyat turiga bog‘liq. Jinoyat qanchalik xavfli va murakkab bo‘lsa (masalan, «buyurtma» qotillik, terroristik akt, josuslik, garovga olish va h.k.), unga tayyorgarlik ko‘rish ham shunga yarasha talab etiladi. Ushbu jinoyatni sodir etish bosqichiga oldindan o‘ylangan qasd mavjudligi xosdir. Situativ xarakterga ega, to‘satdan paydo bo‘ladigan qasddan sodir etiladigan jinoyatlarda esa, tayyorgarlik bosqichi deyarli yo‘q (masalan, bezorilik harakatlarini sodir etishga bo‘lgan niyat shu zahoti amalga oshiriladi). Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish harakatlari suiqasd qilishdan shunisi bilan farqlanadiki, ularning sodir etilishi jarayonida jinoyat qonuni tomonidan muhofaza qilingan obyektlarga bevosita tajovuz qilinmaydi, 267
ya’ni JK Maxsus qismi konkret moddalari dispozitsiyasida ko‘zda tutilgan qilmish hali sodir qilinmaydi. Boshqacha aytganda, jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd bosqichlari orasidagi tafovut, jinoyat sodir etish harakatlariga asoslanadi. Bu harakatlar ikki xil turda bo‘ladi: biri jinoyat tarkibining elementi bo‘lsa, ikkinchisi jinoyat sodir etilishini ta’minlovchi aktdir. Bu harakatlarning birinchi turi suiqasd bosqichiga xos bo‘lsa, ikkinchisi jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish bosqichida namoyon bo‘ladi. Jumladan, harakat jinoyat tarkibining unsuri sifatida, qonunda ko‘rsatilgan muayyan alomatlar (talon-toroj qilish, yolg‘on ma’lumot tarqatish, targ‘ib qilish va h.k.)ga ega. Shu sababli, har qanday harakat, hatto u jinoiy suiqasd bilan sodir etilgan bo‘lsa ham, tegishli jinoyat tarkibining obyektiv tomoni sifatida harakatni hosil qilavermaydi. Misol uchun, o‘t qo‘yish maqsadida benzin sotib olish, shubhasiz, harakat bo‘lgani holda, o‘t qo‘yish (mulkni qasddan nobud qilish, JK 173- moddasi) tarkibining unsuri hisoblanmaydi, xuddi shuningdek, birovni urish uchun tayoqning egallanishi ham badanga shikast yetkazish tarkibining unsurini hosil qilmaydi va h.k. Bundan tashqari, shuni unutmaslik kerakki, JK 25-moddasi 1-qismining mazmuniga ko‘ra, jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish bosqichida aybdor tomonidan amalga oshirilgan harakatlar, qasddan jinoyat sodir etish uchun shart-sharoit yaratishga, shuningdek, bundan keyin jinoyatni yashirishga qaratilgan bo‘lishi mumkin. Jinoyat sodir etish uchun shart-sharoit yaratish harakatlari deganda, jinoyat sodir etish quroli yoki vositalarini izlash, tayyorlash, moslashtirish, jinoiy sheriklarni topish, til biriktirish yoki kelishuv va jinoyat sodir etishga sharoit yaratuvchi boshqa harakatlar tushuniladi. Jinoyat sodir etish qurollari yoki vositalarini qidirish qonuniy yo‘l bilan (masalan, benzin sotib olish) yoki qonunga xilof ravishda (masalan, kelgusida jinoyat sodir etish uchun qurol, o‘q-dorilarni talon-toroj yo‘li bilan qo‘lga kiritish) egallashdan iborat. Jinoiy sheriklarni topish o‘zga shaxslarni jinoyatda ishtirok etish uchun qidirib topishda hamda yollash yoxud boshqa tarzda jalb qilishda ifodalanadi. 268
Jinoyat sodir etish qurollari yoki vositalarini tayyorlash ularni yaratishdan, masalan, lom, ochqich, qalbaki hujjatlar yasashdan iborat. Jinoyat sodir etish qurollari yoki vositalarini moslashtirish shaxs o‘z jinoiy niyatini amalga oshirishda foydalanishni mo‘ljallagan ma’lum predmetlarga muayyan shakl berish, qayta ishlash kabi harakatlardan iboratdir, masalan, odam o‘ldirish uchun otvyorkadan foydalanish va h.k. Til biriktirish yoki kelishuv – bu kamida ikki shaxsning muayyan jinoyat sodir etishi va (yoki) ulardan birining jinoyat sodir etishi, ikkinchisi esa o‘g‘irlik moldan, murdadan va h.k.dan qutulishga yordam berishi haqida zarur kelishuvga erishishi. Til biriktirish ikkiyoqlama xususiyatga, ya’ni jinoyat sodir etishga yoki uni yashirishga qaratilgan bo‘lishi mumkin. U jinoyat sodir etish uchun shart-sharoit yaratishga ham, sodir etilgan jinoyat izlarini yashirishga ham qaratilishi mumkin. Til biriktirish usullari har xil bo‘ladi – shaxslar ixtiyoriy tarzda kelishishlari mumkin, kelishuvga tovlamachilik, majburlash, aldash, va’da berish natijasida erishilishi ham mumkin. Jinoyat sodir etishga sharoit yaratuvchi boshqa harakatlar deganda, boshqa, yuqorida tilga olingandan tashqari jinoyat sodir etishga qulaylik, yengillik tug‘diruvchi barcha harakatlarni tushunish mumkin. Masalan, jinoyat sodir etish vaqti va sharoitini aniqlash, jinoyat sodir etishga xalaqit berishi mumkin bo‘lgan to‘siqlarni bartaraf etish kabi harakatlar bo‘lishi mumkin. Shuni ham ta’kidlab o‘tish lozimki, qurollarni topish, moslashtirish, o‘zaro til biriktirish va hokazolardan farqli, jinoyat sodir etishga sharoit yaratuvchi boshqa harakatlar harakatsizlik orqali ham bajarilishi mumkin. Masalan, post qo‘riqchisi ataylab bino eshigini ochiq qoldirishi oqibatida, uning jinoiy sheriklari mol-mulkni o‘g‘irlab ketishadi. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, turli vositalar va qurollarning egallanishi, o‘g‘irlanishi, o‘zlashtirilishi, ro‘zg‘or buyumlarining tayyorlanishi jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish deb baholanishi mumkin emas, basharti ulardan muayyan jinoiy maqsadlarda foydalanish niyati ular jinoyat sodir etishga tayyorgarlik ko‘rishidan oldin paydo bo‘lganligi isbotlangan bo‘lmasa. 269
Tayyorgarlikni jinoyat sodir etish bosqichi sifatida faqat aniq bir jinoyat sodir etish uchun tayyorgarlik ko‘rilgandagina baholash mumkin. Bunda shaxs o‘z jinoiy niyatini oxirigacha amalga oshirishga tayyor. Shaxs keyinchalik muayyan jinoiy qilmish vositalari yoki qurollari tarzida qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan turli predmetlarni «har ehtimolga qarshi» egallagan, yasagan yoki moslashtirgan hollarga jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish deb qaralishi mumkin emas, chunki bunday harakatlar yagona jinoyat sodir etish bosqichini hosil qilmaydi. To‘g‘ri, ayrim hollarda ular mustaqil jinoyatlar bo‘lishi mumkin, misol uchun, o‘qotar qurol, shuningdek, o‘q-dorilar, portlovchi moddalar yoki portlatish qurilmalarini qonunga xilof ravishda tayyorlash yoki qo‘lga kiritish JK 248-moddasida ko‘zda tutilgan jinoyat tarkibini tashkil qiladi. Shu bilan birga, agar qurol- yarog‘, misol uchun, bosqinchilik sodir etish uchun olinganligi aniqlansa, ishning konkret holatlariga ko‘ra aybdorning harakatlari JK 248-moddasi, 25-moddasi 1-qismi va 164-moddasi 2-qismi «a» bandiga binoan kvalifikatsiya qilinishi lozim. Aybdorda qonunga xilof ravishda tayyorlangan, egallangan, saqlanayotgan giyohvandlik vositalari ularning analoglari yoki psixotrop moddalarni o‘tkazish (JK 273-moddasi) jinoiy niyatining mavjudligi masalasini hal qilishda, sudlar, mazkur vositalar yoki moddalar o‘tkazishga amalda tayyorgarlik ko‘rilganligi to‘g‘risidagi dalillar majmuidan kelib chiqishlari kerak. Tergov organlari va sudlar giyohvandlik vositalari ularning analoglari yoki psixotrop moddalarni qonunga xilof ravishda egallashdan maqsad nima ekanligini aniqlashlari zarur. Egallash kelgusida o‘tkazish yoki sotish uchun amalga oshirilganligi aniqlangan taqdirda aybdorning harakatlari qayd etilgan jinoyatlarga tayyorgarlik ko‘rish deb ham kvalifikatsiya qilinishi kerak 1 . Aks holda, o‘tkazish, sotish maqsadi aniqlanmagan bo‘lsa, aybdor shaxsning harakatlari JK 276-moddasi tegishli qismiga binoan kvalifikatsiya qilinishi shart (Giyohvandlik vositalari ularning analoglari yoki psixotrop 1 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1995 йил 27 октябрдаги «Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар билан қонунга хилоф равишда муомала қилишга оид жиноят ишлари бўйича суд амалиёти ҳақида»ги 21-сонли қарори, 4-банд, 2-хатбоши.// Тўплам, 1-жилд. – 35-б.
270
moddalarni o‘tkazish maqsadini ko‘zlamay qonunga xilof ravishda tayyorlash, egallash, saqlash va boshqa harakatlar). Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish faqat tayyorgarlik harakatlari shaxsga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra to‘xtatilgan holdagina mavjud bo‘ladi. Qonun chiqaruvchi maxsus ravishda belgilaydiki, ijtimoiy xavfli qilmish obyektiv sabablarga ko‘ra uzilib qolgan bo‘lib, yakuniy natijasiz, tamom bo‘lmagan jinoyatdir. Jinoyatni sodir etishning aybdorga bog‘liq bo‘lmagan holda tugatilganligi dastlabki tergovda va sudda isbot qilinishi zarur. Jinoyat tarkibining obyektiv tomoni amalda bajarilishidan oldin jinoiy faoliyatning to‘xtatilgani jinoyatga tayyorgarlik ko‘rishni uni sodir etish bosqichi deb ta’riflash imkonini beradi. Shunday qilib, yuqoridagilarni umumlashtirgan holda, biz jinoyatga tayyorgarlik ko‘rishning, tamom bo‘lmagan jinoyatning bir turi sifatida quyidagi ta’rifini keltirishimiz mumkin:
shaxsning, jinoyat sodir etish quroli yoki vositalarini izlash, tayyorlash, moslashtirish, jinoiy sheriklarni topish, til biriktirish yoki kelishuv va jinoyat sodir etishga yoxud uni yashirishga sharoit yaratuvchi boshqa qasddan sodir etilgan harakatlari bo‘lib, bunda jinoyat shaxsning o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra oxirigacha yetkazilmay qoladi. 3-§. Jinoyat sodir etishga suiqasd qilish Suiqasd jinoyat faoliyatining ikkinchi bosqichi hisoblanadi. JK 25-moddasi 2-qismiga ko‘ra, «Qasddan sodir etiladigan jinoyat boshlanib, shaxsga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra oxiriga yetkazilmagan bo‘lsa, jinoyat sodir etishga suiqasd deb topiladi». Jinoiy faoliyatning mazkur bosqichi jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish bosqichiga nisbatan ijtimoiy xavfi yuqoriroq, bunda tayyorgarlik bosqichidan farqli ravishda konkret jinoyat sodir etish uchun sharoit yaratilmasdan, balki uni sodir etishning bevosita boshlanishi, uning 271
obyektiv tomonining qisman bajarilishi tufayli, jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan obyektga tajovuz qilinadi va zarar yetkazish xavfi vujudga keladi. Qonunga xilof bo‘lgan ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etish xavfi yoki ijtimoiy xavfli oqibatning yuz berishi real bo‘lib qoladi. Ammo jinoyat shaxsga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra oxiriga yetkazilmaydi. Boshqacha qilib aytganda, suiqasd bu qasddan sodir etilgan jinoyatning tugallanmay qolishi yoki aybdor istagan oqibatning ro‘y bermasligidir. Jinoyatga suiqasd qilishning qonunda belgilangan ta’rifidan jinoiy faoliyatning ushbu bosqichini tavsiflovchi obyektiv va subyekt belgilarini aniqlab olish mumkin. Suiqasdning obyektiv belgilariga quyidagilar kiradi: – jinoyatni bajarishning boshlanishi, ya’ni konkret jinoyat tarkibi obyektiv belgilarida ko‘zda tutilgan harakat (harakatsizlik)ni sodir etish; – jinoyat tamom bo‘lmaganligi; –jinoyatning shaxsga bog‘liq bo‘lmagan holatga ko‘ra tugallanishi. Suiqasd – bu birinchi navbatda, konkret jinoyat tarkibi obyektiv
Download 1.99 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|