Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ал – хоразмий номидаги урганч давлат университети

14,3	8,9	37,5
45,1
δ		0,3	3,0	5,5	9,9

4-жадвалдан кўриниб турганидек 15-16 ёшдаги курашчи ўқувчиларининг жисмоний ривожланганлиги назорат гуруҳининг дастлабки натижалари ўқувчиларнинг 3000 м.га югуришининг ўрта арифметик қиймати 14,3 га тенг бўлса, баланд турникда тортилиш эса 8,9 га тенгдир. Ушбу қийматлар гавдани кўтариб тушириш тестида 37,5 га ва арғимчоқ айлантиришда 45,1 га тенг.

Ушбу кўрсаткичларнинг ўрта квадратик қиймати 3000 м.га югуришда 0,3 га ва баланд турникда тортилиш тестида 3,0 га тўғри келади. Шунингдек ўрта квадратик қиймат гавдани кўтариб тушириш тестида 5,5 га тенг бўлса, арғимчоқ айлантиришда 9,9 га тенгдир.
Юқорида қайд этилган кураш спорт турининг чидамлиликни аниқлаш ва уни кўтариш учун қабул қилинган энг оддий тестлардан бири бўлиб, улар асосан мактаб шароитида ўтказиладиган барча тадқиқотларни енгиллаштиради. Ушбу тестлар барча ўқув муассасаларида ишлатиш учун тавсия этилиши мумкин.
Қуйида ушбу тестлар орқали биз тажриба гуруҳини кўриб чиқамиз.


5-жадвал
15-16 ёшдаги курашчи ўқувчиларнинг жисмоний ривожланганлик даражасининг дастлабки кўрсаткичлари
(Тажриба гуруҳи)

№	Ф.И.	Кросс 3000 м (дақиқа.сония)	Баланд турник-да тортилиш (марта)	Гавдани кўта-риб тушириш (марта)	Арғимчоқ айлантириш (2 дақиқа ичида)
	Искандаров У.	14,05	5	42	41
	Йўлдашов О.	14,28	12	32	45
	Йўлдошов Б.	14,40	7	35	46
	Матёқубов Б.	14,50	13	36	49
	Маткаримов А.	14,41	7	39	48
	Мадаминов С.	14,18	9	35	47
	Матёқубов У.	13,40	15	36	42
	Машарипов А.	14,26	8	32	43
	Мадаминов С.	14,30	9	34	51
	Матчонов Ж.	13,50	12	29	52
	Отажонов Т.	13,40	7	28	56
	Полванов С.	14,30	6	29	59
	Ражабов С.	15,02	13	26	58
	Рустамов Б.	13,45	13	32	42
	Рахимов Ф.	13,40	5	35	43
	Ражабов Ш.	15,18	8	34	48
	Рахимов М.	13,46	16	41	47
	Сопорбаев С.	14,21	9	42	49
	Собиров Э.	13,31	11	42	50
	Салаев Х	13,34	10	40	52
		14,0	9,75	34,95	48,4
δ		0,6	3,2	4,9	5,2

5-жадвалда 15-16 ёшдаги курашчи ўқувчиларининг жисмоний ривожланганлиги тажриба гуруҳининг дастлабки натижалари берилган бўлиб, бу тажрибанинг кўрсаткичлари 4-жадвал билан деярли бир хил. Яъни ўқувчиларнинг 3000 м.га югуришининг ўрта арифметик қиймати 14,0 га тенг бўлса, баланд турникда тортилиш эса 9,75 га тенгдир. Ушбу қийматлар гавдани кўтариб тушириш тестида 34,95 га ва арғимчоқ айлантиришда 48,4 га тенг.

Тажриба гуруҳнинг дастлабки жисмоний ривожланганлик натижалари кўрсаткичларининг ўрта квадратик қиймати 0,6 га 3000 м.га югуришда ва 3,2 га баланд турникда тортилиш тестида тенг келади
Шунингдек ўрта квадратик қиймат гавдани кўтариб тушириш тестида 4,9 га тенг бўлса, арғимчоқ айлантиришда 5,2 га тенгдир.
15-16 ёшдаги курашчи ўқувчиларининг устида ўтказилган дастлабки тест натижалари шуни кўрсатмоқдаки, назорат ва тажриба гуруҳи синалувчилари функционал ҳамда жисмоний тайёргарлик бўйича деярли бир хил кўрсаткичга эгадир.
Бу бизнинг текширилувчиларимизнинг битта мактабда, бир хил шароитда ва бир хил контингент билан тажриба ўтказаётганимиздан далолат бермоқда. Ўтказилган чидамлиликнинг ривожланиш динамикасини кузатиш ва уларнинг жисмоний ривожланиш, ҳамда ҳаракат сифатлари билан боғлиҳлигини кузатиш бизга шундай имконият бердики, чидамлиликнининг турли қувватдаги иш зоналарида ва статик кузатувларда ўзига хос қонуниятларни белгилайди.
Спорт билан шуғулланмайдиган ўқувчиларда чидамлиликнинг ривожланишига таъсир қилувчи асосий омиллар бўлиб ёш ва пубертат даврида организимда содир бўлувчи биологик ўзгаришлар ҳисобланади.
Субмаксимал ва юқори қувватдаги ишни бажаришда чидамлилик кўрсаткичлари ошади, ўртача қувватдаги (баланд турникда тортилиш) ишда эса чидамлилик кўрсаткичлари сезиларли ўзгармайди.
Статик ишларда ва максимал қувватли ишларда чидамлилик кўрсаткичлари сезиларли яхшиланмайди. Курашчи ўқувчиларнинг 16 ёшидаги ўзгаришларининг йиғинди кўрсаткичлари 28% ни, 15 ёшдаги ўқувчиларда 21% ни ташкил этади. Кучнинг йиғинди кўрсаткичлари эса шу вақтнинг ўзида боғлиқ ҳолда 117 ва 107% ларга ошади.
Жисмоний ривожланиш ва ҳаракат сифатларининг тахлили шуни кўрсатдики, кўп ўқувчиларда чидамлиликнинг намоён бўлиши тананинг узунлик кўрсаткичлари билан кўп ҳолларда боғлиқ эмас ва тана вазни, спирометри ва жисмоний етилганлик даражасига боғлиқ ҳолда манфийга мойилликка эга.
Ёшлар ва ўсмирлар спортидаги кўп сонли изланишларни кўрсатишича, иқтидорли курашчиларни йўқотиш, уларни вақтидан олдин спортдан кетиб қолиш сабабларидан бири натижаларига эришиш учун исботсиз, вақтли тайёрлашни чамалашдан, умумий жисмоний тайёргарликка қарамай махсус тайёргарликка берилиб кетишидан ёки тренировка юкламасини қўпол равишда кўпайтириб, тезлаштириб бориши билан боғлиқ.
Шу сабабли асосий диққатимизни субмаксимал қувват зонасида курашда чидамлиликни табиий равишда ривожланишига қаратдик. Чунки бу зона иш қувватига қараб ўрта масофага тегишли организимни кислород билан таъминлаш тизими фаолияти ҳам шу зона билан боғлиқлигидадир.
15-16 ёшли ўқувчиларда чидамлилик сусаяди, бу жисмоний ривожланиш кўрсаткичларини унчалик ўсмаганлиги, жинсий етилишини тўхташи ва бошқаларга боғлиқ. 16 ёшли болаларда чидамлиликни ўсиши, ўсмирларни аста-секин умумий ривожланишига ва сифатларини ривожланиши (шу билан бир қаторда чидамлиликни) катталарни ривожланиш даражасига яқинлашади.
Шундай ҳилиб, чидамлилик бўйича субмаксимал қувватда ишлаганда уни ривожланиши бир тексда бўлмаслиги аниқланди. Чидамлиликни шиддатли равишда ўсиши мактаб ўқувчиларида 2 фаол давр 14-15 ва 15-16 ёшларда белгиланади. Аэроб имкониятларини шиддатли ривожланиш даврлари курашда чидамлиликни тарбиялашда биологик замини бўлиб хисобланади.