Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, мирзо улуғбек номидаги тошкент давлат университети

4. ЖАМИЯТНИНГ ТАРКИБИЙ ТУЗИЛИШИ: ОИЛА, ИЖТИМОНЙ ТАБАҚАЛАР ВА ТАРИХИЙ-ЭТНИК БИРЛИКЛАР

Жамият аъзолари — инсонлар биологик табиатигакўра Ното 5ар1еп5 турига мансубдир. Улар пайдо бўл гандан бери ўзига қадар мавжуд бўлган ва фақат муай ян табиий муҳитда яшайдиган барча турлардан, шужумладан Ното турига мансуб бўлган питекантроп ванеандерталдан фарқли ўлароқ, Ер юзини ўзинингяшаш маконига — Ойкуменига айлантиради. Ойкуме нининг қайси қисмида яшашига кўра, кишиларнингбарқарор биологик хусусиятлари шаклланади. Бундайфарклар ирқий сифатга эга бўлиб, тадқиқотчиларнингфикрича, энг умумий тарзда учта — оқ танли, қоратанли, сариқтанли иркларга бўлинади. Аммо ирқлардакишиларнинг ижтимоий қиёфаси акс этмайди.
Агар ирқ жамият аъзоларининг муайян табиий ша роитларга мансублигини билдирса-да, оилавий уму мийлик инсондаги табиийлик ва ижтимоийликнингузвкйлигини ифодалайди. Оила — бу кишиларнингникоҳ ёки қон-қариндошликка асосланган кичик гуру Ҳи бўлиб, унда жинсларнинг фарқланиши ва жинсий
эҳтиёж билан тақозоланган муносабатлар ижтимоийруҳий-ахлоқий кўринишда намоён бўлади.
Табиий моҳиятга кўра, оила инсон зотини қайтаишлаб чиқариш вазифасини бажарса, ижтимоиймаънода у кишилар бирлашган илк бўғиндир. Жамият дага мавжуд муносабатлар оилада ҳам ўз ифодасинитопади.
Руҳий жиҳатдан оила жинсий майлнинг танлаш ху сусиятига ҳам эгаки, буни муҳаббат, дейилади. Табиий,иқтпсодий ва руҳий томонларнинг зарур мужассамидақарор топган оила одатда мустаҳкам бўлади. Инсониятцивилизациясининг ривожланиши одатда шу йўна лишда оила учун шароит яратади. Айни вақтда оила вий муносабатларда тескари йўналиш ҳам учрайдики,буларнинг натижаси ўлароқ оилавий муносабатлардагисалбий жиҳатлар ҳам кўзга ташланади. Масалан, оила нинг бузилишига олиб келадиган қўйди-чиқди оқиба тида фарзандларнинг отасиз ёки онасиз ўсиши ёхудҳар иккисининг ҳаёт бўлишига қарамай, уларнинг дав лат муассасалари тарбиясига ўтиши ва ҳоказолар.
Кишиларнинг бирликлари ичида синф тўлалигичаижтимоий табиатга эгадир. Ҳозиргача ҳеч ким инсо ният жамияти ривожланиши ибтидоий даври ниҳояси дан бошлаб кишиларнинг синфий табиатга эга бўлга нини инкор этган эмас. Манбааларда қайд этилишича,биринчи марта Қадимги Римда янги эрадан аввалги IVасрда кишиларнинг мулкий ҳолатидан келиб чиқиб,ҳарбий мақсадларни кўзлаган ҳолда муайян гурухарга,синфларга ажралиши юз берган.
Хўш, синфнинг ўзи нима? Маълумки, XVIII асрохирида юз берган француз инқилоби даврининг та рихчилари бўлган мутафаккирлар синфлар кураши тўғ рисидаги масалани илгари сурган эдилар. Марксистларсинфлар мавжудлиги ва курашини иқтисодий сабаб лардан келтириб чиқариб, булар ўртасидаги муноса батни ҳаёт-мамот жанги тарзида қарадилар. Бундайнуқтаи назар ва уни воқеликка айлантириш учун ури нии( инсониятга қанчалик қимматга тушганлиги ҳозирҳаммага маълум.
Синфлар кишиларнинг жамиятда тутган мавқеи —мулкка муносабати, ишлаб чиқаришни ташкил этиш даги ўрни, яратилган моддий, маънавий бойликларданқандай миқдорда ва қайси шаклда олишига караб бел гиланувчи ижтимоий гурух,таридир.
Жамият аъзоларининг табақалашуви ҳозирги вақтда бир қатор ўзгаришларга учради. Уларнинг ялпи миқдо рида ўрта қатламнинг ўрни жиддий тарзда ошмоқда.Ҳунармандлар. майда корхоналарнинг эгалари, майдасавдогарлар, деҳкрнлар ва фермерлар, кам сонли эр кин касб эгалари хамда ёлланиб ишловчи зиёлилар,ишлаб чиқариш. савдо, маориф, давлат ва жамоатмуассасаларининг хизматчилари ва бошқалар ўрта қат ламни ташкил этади.
Тарихий-этник бирлик тушунчаси инсониятнингэнг қадимги давридан ҳозиргача босиб ўтган босқичла рини ифодалайди ва тегишли тарзда уруғ, қабила, эл элат ва миллатни ўз ичига олади. Уруғ аъзолари қонқа риндошлик, умумий тил, турмуш ва маданиятга эгалигибилан фаркланади. Келиб чиқишга кўра уруғ ибтидоийкишилар тўдаси ривожланишининг якуни бўлиб, ало ҳида тарзда яшамаган. Уруғлар ўртасида ҳар доим заруралоқалар мавжуд бўлган. Уларнинг бирлашувидан қаби ла ташкил топган. Ўз навбатида, тил ва давлатчиликтаъсири остида, қабилалар бирлашуви эл-элатнимайдонга келтиради. Бу ҳол аниқ ўрнига кўра турлиэтносларда, турли даврларда юз беради. Яъни, эл-элат нинг шаклланиши, Шарқнинг кўпгина халқяарида жа миягнннг синфларга бўлиниши илк давридан бошлаосодир булган. Бу билан бирга, бундаи кейинги даврлар да ҳам элатчилик майдонга келган. Туркий халқтаричида ҳозирги узбеклар аждодининг элат сифатидашаклланиши X—XII асрларга тўғрц келади. Айни вақтдабулар таркибига янги-янги қатламлариинг қушилишикейинги асрларда ҳам юз берди. Чунончи, ўзбек этноситаркибига элат босқичида кирган сўнгги қатлам ДаштиҚипчокдан Моварауннаҳрга келиб жойлашган кўчман чилар бўлди.
Миллатнинг келиб чиқиши ўрта аср анъанавий жа миятларидан янги индустриал жамиятга ўтиш давригатўғри келди. Унда элатчиликдаги мавжуд сифатлар(тил, ҳудуд, маданият ва ҳ. к.) бу тарихий-этник бир ликларнинг ўзаро қўшилиши, йириклашуви биланбарқарор тус олади. Натижада, мана бир неча асрдир ки, илғор дашштлар аҳолиси миллат босқичида ривож ланмоқда.
XX асрдаги миллий ривожланпш ўтмишда бўлмаганжуда катта кўламли ўзгаришларни келтириб чиқарди.озирги замон мустақил давлатлари (улар қарийб 200та) миллий суверенитетнинг сиёсий ифодаси сифатидабир йеча ўн минглан миллиардгача миқдордаги аҳолини бирлаштирган. Бу ўриида шуни уқтириш зарурки,ҳрзирги йирик давлатлар ичида мономиллатликларикўп эмас. Қолганлари эса кўп миллатлидир. Шуига кўрабундай давлатларда «марказдан қочиш майли ҳамобъектив мавжудлир. Миллий мустақиллик учун олибборилаётган ҳаракатлар бунинг ёрқин ифодасидир.