Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика
Download 0.96 Mb. Pdf ko'rish
|
Табиат билан таништириш (1)
|
«Қизил китоб» ҳақида тушунча Ватанимизда ер ва ер усти бойликлари, сув, ўрмонлар, ўсимлик ва ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш тўғрисида жуда кўп му-ҳим давлат қарорлари қабул қилинган. Ана шундай муҳим ҳулжат-лардан бин Ўзбекистон «Қизил китоби» ҳисобланади. «Қизил китоб» айрим вилоятлар, мамЖакатлар ёки бутун дунё бўйича келажакда хавф остида турган ўсимлик ва ҳайвонлар ҳақида маълумотларга эга бўлган расмий ҳужжатдир. 1948- йили БМТнинг ЮНЕСКО ташаббуси билан табиатни ва табиий ресурсларни муҳофаза қилиш халқаро иттифоқи тузилди, Ушбу ташкилот томонидан ниахсус комиссия тузиииб, унга ер юзида ёъқолиб бораётган ноёб ўсимлик ва ҳайвон турларини аниқлаш ҳамда уларни сақлаш, уклар дастурини ишлаб чиқиш иопширилди. 1948—1954- йилиарда комиссия ёъқолиш хавфи остидаги ҳайвонлар рўйхатини тузиб улииқди. Бунинг учун махсус мезонлар ишлаб чиқилиб у ёки бу турни рўйхатга олишда ушбу мезонлар асос бўлди ва табиий ресурсларни муҳофаза қилиш халқаро иттифоқи томонидан маъқулла-ниб, муҳофазага олиш учун ўсимлик ва ҳайвон турларини айрим луркумларга ажратган ҳолда «Қизил китоб» яратишга асос бўлди. 1966- йили стол устида фойдаланиладиган йилнома сифатида рангли биринчи халқаро “Қизил китоб” нашр қилинди. 1978—1979- йилларда Ўзбекистон Республикаси ҳукуматининг давлат қарорлари асосида ва Фанлар Академиясининг илмий кенгаши томонидан Ўзбекистон «Қизил китоби» таъсис этилди. 1983- йили нашр қилинган «Қизил китоб»нинг биринчи томида 22 турдаги сулемизувчилар, 33 тур қушлар, 5 тур судралиб юрувчилар, 5 тур балиқлар бор. «Қизил китоб» да ҳайвонлар сони ва унинг ўзгариш сабаблари, айрим турларининг аҳволи ҳамда уларни кўпайишига, муҳофаза ғилишбўйича белгиланган ҳамда мўтжалланган тадбирларга алоҳида эълибор берилган. Шунингдек, биотехник тадбирлар — қўриқланадиган зоналар ва қўриқхоналарбарпо этиш, браконерларга қарши кураш-иш, кишиланиинг экологик билимини ошириш таклиф этилган. Респуб-ликамиз «Қизил китоби»ни ҳар 5 йилда янгилаб туриш кўзда тутилган. «Қизил китоб»даги ҳайвонот дунёсининг назорати Ўзбекистон Фанлар академияси ?.оология ва паразитология институти зиммасига юкла-тилган. Ҳозирги кунда Ўзбекистон «Қизил китоби»га киритилган айрим турдаги сутемизувчилар, қушлар, судралиб юрувчилар ва балиқлар алоҳида назоратга олинган. Олимлар уларни чуқурроқ ўрганишлари натижасида «Қизил китоб»нинг иккинчи нашрига «қошиқ бурун» ва «қорабош қулоғи»ни киритиш тавсия этилган. Ўзбекистон «Қизил китоби»да фақат умуртқали ҳайвонлар ҳақида маълумотлар келтирилган. Қайта чоп этилган <«Қизил китоб»га умуртқасиз жонивор вакиллари ҳам киритилса мақсадга мувофиқ бўлар эди. Ўзбекистон «Қизил китоби»нинг иккинчи томига давлат муҳо-фазасига олинган 163 турдаги ёwойи ўсимликлар киритилган ва муҳофаза қилиш халқаро уюшмаси томонидан ишлаб чиқилган классификатсияга биноан 4 та туркумга бўлинган: 1. Ёътқолган лурлар; 2. Ноёб (маълум кичик майдонларда ўзига хос шароиткирда сақланиб қолган, тез ёъқолиб кетиши мумкин бўлган ва жиддий назоратни талаб этувчи турлар}; 3. Ёъқолиб бораётган турлар; 4. Камайиб бораётган турлар. «Қизил кииоб»нинг янги нашрида муҳофазага олинган ўсимлик-ламинг 300 га яқин турлари. уларнинг қайси оилага мансублиги, қисқача таърифи, тарқалиши ҳақида маълумотлар кcллирилган, схематик картада ўсиш жойи ифодаланган. Табиий шароитда кўпайиш ёллари ва ниҳоят, муҳофаза қилиш чора-тадбирлари ҳақида маълураотлар баён этилган. Шундай қилиб, «Қизил китоб»нинг моҳияти шундаки, табобат ва ҳайвонот оламининг ноёб, ёъқолиб кcтиш хавфл остида турган турлар ҳақида маълумот берувчи ҳуятдир. Унинг мақсади жамоатчржик ва давлат ижроия муассасаларининг тегишли муаммоларини ечиш ва турлар генофондини сақлаб қолишга кўмакластиишдан иборат. «Қизил китоб» Ватанимининг ўсимлик ва ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш борасидаги энг муҳим хайди ишларидан бири бўлиб ҳисобланади. |
