Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

беғубор олами”, “Мумтоз адабиёт бўстони”, “Ватанни севмоқ 
иймондандир” каби рукнларга бўлинган ва ҳар бир рукнга унга мувофиқ 
келадиган асарлар киритилган.
5-синф ўқувчиларига “Ҳикмат дурдоналари”, “Мумтоз адабиёт 
бўстони” сингари мавҳум, нимага чорлаётгани тушунарли бўлмаган, 
болаларда шакллантирилиши лозим маънавий сифатлар эмас, балки адабий 
материалнинг характерини англатадиган рукнларни киритиш унчалар 
мақсадга мувофиқ эмас. Лекин, нима бўлганда ҳам, дастур муаллифлари 
адабий материални эмас, ўқувчиларда шакллантирилиши кўзда тутилган 
инсоний сифатларни асосий қадрият ҳисоблаганлигининг ўзи диққатга 
лойиқдир. 
6-синф “Адабиёт” дастурига киритилган барча бадиий материаллар 
“Бола – учқур хаёл эгаси”, “Кечаги кун сабоқлари”, “Сўзда ҳикмат бор”, 
“Рангин туйғулар” каби тўрт рукнга бўлинган. 7-синфда ўргатилиши 
лозим бўлган асарлар ҳам “Кўзим қароғидасан, Ватан!”, “Ўйларимнинг 
чексиз осмони”, “Мозийдан сабоқлар”, “Янги давр нафаси” сингари 
рукнларга бўлинган ва дарсликка киритилган барча матнлар ана шу рукнлар 
асосида жойлаштирилган. Тўғри, рукнларни танлаш ҳамиша ҳам педагогик 
мақсадга мувофиқ амалга оширилган деб бўлмайди. Чунончи, “Янги давр 
нафаси” рукнида А. Қодирийнинг “Меҳробдан чаён” романидан олинган 
парча ва Чўлпоннинг “Гўзал”, “Бинафша”, “Халқ”, “Кўнгил” шеърлари, А. 
Қаҳҳорнинг “Минг бир жон” ҳикояси, Миртемирнинг “Мен туғилган 
тупроқ”, “Онагинам”, “Тошбу”, “Бетобликда” каби шеърлари ҳамда Пауло 
Коэлонинг илгари сурилган ғоялари бегона ва бадиий ифодаси ҳам унчалар 
юксак бўлмаган “Алхимик” асари берилиши мутлақо тушунарсиз. Ўз-
ўзидан савол туғилади: юқорида саналган асарларнинг “Янги давр 
нафаси”га нима алоқаси бор ва шундай номланган рукн ўқувчилар 
маънавияти ёки интеллектига нима бериши мумкин? Бу рукн болаларда 
қандай ахлоқий сифат шакллантириши мумкинлиги тушунарли эмас. 

---

64 
5-7- синфларда ўрганиш учун адабий матералларни танлаш ва тизимга 
солишда асар тилининг соддалиги, воқеабандлиги, сюжет ривожининг 
шиддаткорлиги ва осон эсда қолиши каби жиҳатлар ҳисобга олиниши зарур. 
Ўқувчиларнинг ёшлари улғайиб, ҳаётий, ақлий ва ҳиссий тажрибалари 
ортиб боргани сари уларга бериладиган адабий материаллар ҳам 
мураккаблашиб боради. 
5-синф адабиёт дарсларида фолклар материаллари бир мунча кенг 
ўрганилиши мақсадга мувофиқ. “Уч оға-ини ботирлар”, “Сусамбил” 
“Булбул” эртаклари сюжет линиясининг сертармоқлиги, қаҳрамонлар 
тақдири тасвирининг мураккаб ва айни вақтда 11-12 яшар болалар 
тушунчасига яқинлиги, руҳий ҳолатига мослиги билан ўқувчиларга таъсир 
қилади ва уларни қаҳрамонликка, меҳнаткашликка ундайди. 
6-синфдаги болалар ҳам ўзига хос руҳий-жисмоний хусусиятга 
эгадирлар. Бу ёшда ўқувчилар мустақил кўринишга, ўзига хос таваккал 
қилиш ва авантюристик қарорлар қабул этишга ўч бўлишади. Бинобарин, 
адабиёт ўқитишда ҳам шу хил сифатлар ҳисобга олиниши зарур. Шунинг 
учун ҳам 6-синф “Адабиёт” дарслигида ўткир сюжетли, авантюраларга, 
ҳамда нозик руҳий таҳлилларга бой “Сариқ девни миниб”, “Юлдузлар 
мангу ёнади” сингари асарлар киритилган. Шунингдек, бу ёшдаги 
ўсмирларда ҳиссиёт, сезимлар тарбиясига ҳам алоҳида эътибор 
зарурлигидан дарсликларга руҳият манзаралари акс эттирилган, бир ўқишда 
тушунилиши оғир бўладиган асарлар ҳам киритилиши мақсадга мувофиқ 
бўлади.
Мактабда 7-синфдан бошлаб адабиёт ўқитиш анча мураккаблашади. Бу 
синф талабалари адабий ўқиш билан биргаликда адабиёт назарияси, 
муаллифлар таржима ҳоли билан ҳам кенгроқ танишиб борадилар. 
Болаларда бадиий асарни, ундаги образларни таҳлиллаш кўникмалари 
мукаммаллашиб боради. Бу даврда мумтоз адабиёт намуналарини 
ўрганишга бир мунча кенг ўрин бериш фойдали бўлади. 
5-7- синфларда адабиёт ўқитишнинг вазифаси ўқувчиларда мустаҳкам 
ахоқий сифатлари қарор топтириш, уларни бадиий сўз гўзаллигидан 
таъсирланадиган, уни қўллашга интиладиган қилиб тарбиялашдан 
иборатдир.
Ҳар бир адабиёт дарслигида ана шу вазифаларнинг бажарилишига 
хизмат қиладиган материаллар: 1) адабий материаллар; 2) дидактик 
материаллар тарзида икки қисмга бўлинган ҳолда берилади.