Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги темиз давлат университети

. Асосий тўсин кесим юзасини танлаш

Ҳисоблаш ишларида 1.3. банддаги мисолни давом эттирамиз. Тўсин материали С245 синфига мансуб пўлат бўлиб ҳисобий қаршилиги R=270 МПа. Тўсин катагини жойлаштиришни 1–вариант бўйича нормал қабул қиламиз. Тўсин равоғи(пролёти) l = 15 м, қадами – 7 м; ёпманинг қурилиш баландлиги – 2.4 м.

Тўсин кесим юзасининг схемаси 5 – расмда кўрсатилган. Тўсин узунлиги бўйлаб ўзгарувчан кесим юзага эга.


Асосий тўсин кесим юзасини танлаш. Доимий юкнинг қийматига тўшама ва тўшама тўсинлар оғирлигини қўшамиз, бош тўсиннинг ўз оғирлигини эса, умумий юкнинг қийматини 1,02 коэффициентга кўпайтириш билан ҳисобга оламиз.
Шундай қилиб бош тўсинга таъсир қилаётган юк:


g_H = 0,01·78.5+ 0,01·13.7/1.36 = 0.88 кН/м² ; бу ерда t_n=0,01м тўшама қалинлиги, 0,01- кгдан кНга ўтиш коэффициенти, g_δ = 13.7 кг/м танланган №14 қўштаврнинг 1 погоно метр оғирлиги, 1.8 м –тўсинлар орасидаги масофа.
q_n = (g_n + p_n)·B q_n = 1,02·(0.88+14) · 7 = 106.24 кН/м ;
q = (g_n· γ_f1 + p_n · γ_f2)·B q = 1,02· (1,05·0.88 + 1,2·14) · 7 = 126.54 кН/м.

Эгувчи момент ва кесувчи кучнинг максимал қиймати:

кн ·м
кн

Асосий тўсинни эластик ишлашини ҳисобга олсак, у ҳолда кесим юзасининг талаб қилинган қаршилик моменти:

Бу ерда 1000 – 245МПа ни 24.0 кн/см2 га ва 3558.93 кН·м ни 355893 кН·см га ўтказиш коэффициенти.

(11) формулага асосан деворчанинг эгилувчанлигини аниқлаймиз: .

(10) формулага асосан оптимал баландликни аниқлаймиз:

(12), (13) формулаларга асосан тўсиннинг минимал баландлигини топамиз: , .

Бу ерда суратдаги дан - ни га ўтказиш ва -МПа дан кН/см2 га ўтказиш коэффициентлари.
Демак, оптимал баландлик минимал баландликдан катта бўлганлиги сабабли, уни тўсин баландлиги сифатида қабул қиламиз. Бу қийматни 5 см, аниқликгача яхлитласак h = 150 см га тенг бўлади.
Ёпманинг қурилиш баландлигини текширамиз. Ёрдамчи тўсиннинг этажли таянишида (6,а – расм) (14) формулага асосан:


H_cmp = 150 + 14 + 1 = 165 см < [H] = 240 см.

Текшириш бажарилди.

Деворчанинг қалинлигини аниқлаймиз. (16) формуладан фойдаланган ҳолда деворчанинг аниқланган эгилувчанлигини эътиборга олсак: см .
h_w= 165-5 = 160 см,

Қалин листли пўлатлар “Сортамент”ига асосан t_w = 10.5мм = 1.2 см.ни қабул қиламиз.

(17) формуладан фойдаланиб деворнинг қалинлигини унинг қирқилиш шартидан аниқлаймиз. ,
.
Бу ерда 10 сони – 270 МПа ни 27.0 кн/см2 га ўтказиш коэффициенти.

Текшириш бажарилди. Девор қалинлиги қирқилиш шартига жавоб беради.

Белбоғ(токча)нинг ўлчамларини аниқлаймиз. Битта белбоғ учун талаб қилинган кесим юзаси:
.

Белбоғ эни қуйидаги шартга асосан белгиланади:

Қийматларини формулага қўйсак:

Универсал пўлатлар “Сортамент”идан b_f = 500 мм = 56 см қабул қиламиз.

Белбоғнинг талаб қилинган қалинлиги:

“Сортамент”га асосан бу қалинликка яқин қийматни қабул қиламиз:

t_f = 22 мм = 2.2 см.

Сиқилган белбоғнинг маҳаллий турғунлиги шартини текширамиз:

Шарт бажарилди.
Шундай қилиб, тўсин кесим юзасининг қуйидаги ўлчамларини танлаймиз: баландлиги – 165 см, деворчанинг қалинлиги – 10 мм ва белбоғ листлари – 400х16 мм (5 – расм).
Тўсиннинг мустаҳкамлигини текширамиз. Кесим юзасининг инерция ва қаршилик моментлари:

Тўсин мустаҳкамлиги:

Бу ерда 1000 – ўлчов бирликларини бирхиллаштириш коэффициенти.

Шарт бажарилди. Хато фоизини топамиз:

Таъқидлаш лозимки, агар мустаҳкамлик шарти бажарилмаса, у ҳолда белбоғ ўлчамларини катталаштириш керак. Худди шундай қучланишлар орасидаги фарқ 5 % дан катта бўлса ҳам, белбоғ ўлчамларини кичиклаштириш ва текширишни такрорлаш лозим.

Тўсин кесим юзасини ўзгартириш
Таянчдан ўзгартириладиган кесимгача масофани қуйидагича танлаймиз (7 – расм):

Шу кесим учун зўриқишлар қуйидагича топилади:




(18) формулага асосан кичрайтирилган кесим юзасининг талаб қилинган қаршилик моменти:
R_w = 0,85R =0,85·270 = 229.5 мПа,

Кичрайтирилган токчанинг кесим юзаси:

Токчанинг эни эса:

Универсал пўлат “Сортамент”идан b_f1 = 235мм = 24 см қабул қиламиз.

Тўсин мустаҳкамлиги ва умумий устиворлигини текшириш
Кичрайтирилган кесим юзасининг геометрик кўрсаткичларини аниқлаймиз:

бу ерда: S_f1 – ярим кесим юзасининг нейтрал ўққа нисбатан статик моменти, S₁ – белбоғнинг статик моменти.

Кесим юзасининг ўзгартирилган жойидаги нормал кучланиш бўйича мустаҳкамлигини текширамиз:



Шарт бажарилди.

Тўсин таянчидаги, яъни энг катта кесувчи куч таъсир қилаётган кесим юзасида мустаҳкамликни урунма кучланиш таъсирига текширамиз:

Текшириш бажарилди.

Худди шундай ўзгартирилган кесим юзаси жойида токча ва деворча мустаҳкамлигини топамиз. У ҳолда формулалар қуйидаги кўринишга эга:

Қийматларини ўрнига қўйсак:

Текшириш бажарилди.

(6) формулага асосан умумий устиворликни текширамиз:

Бу шарт ҳам бажарилди.

Шундай қилиб, ўзгарувчан кесим юзали ташкил этилган тўсиннинг мустаҳкамлиги таъминланган, яъни барча текширишлар белгиланган шартларни қаноатлантиради.