Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таҳлим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Иккинчи ѐндашув - «горизонтал». Бундай ѐндашув чоғида бутун корхона 
қийматини аниқлаш шарт эмас. Миноритар пакет қийматини баҳолаш учун 
маълумотларни очиқ корхоналарнинг қиѐсланадиган миноритар пакетларини сотишга 
доир маълумотлардан олиш ва сармоя бозори усули билан ҳисоб-китоб қилиш мумкин. 
Мазкур битимлар бўйича маълумотлар очиқ корхоналарга тегишли бўлганлиги боис, гап 
ѐпиқ корхоналар ҳақида кетганда миноритар пакетнинг қийматини аниқлашда етарли 
бўлмаган ликвидлилик учун чегирмани чиқариб ташлаш лозим. 
Учинчи ѐндашув - «пастдан - юқорига». Бундан аввалги иккита ѐндашувда ҳисоб-
китоб қандайдир миқдордан (бутун корхона қиймати ѐки қиѐсланадиган миноритар пакет 
қийматидан) бошланади, сўнгра ундан талаб этиладиган чегирмалар чиқариб ташланади, 
яъни гўѐки пастга кетади. Учинчи ѐндашувда ҳисоб-китоб аксинча миноритар пакет 
қийматининг барча қисмларини жамлаш йўли билан пастдан бошланади. 
Миноритар пакет эгаси қийматни молиялашнинг иккита манбасига эга: 
дивидендлар шаклида тақсимланган фойда; 
миноритар пакетни сотишдан тушум. 
Бу кутилаѐтган бўлажак тўловлар дисконтланган бўлажак даромадлар сифатида 
кўриб чиқилади, яъни кутилаѐтган, (муддатлар ва сумма бўйича) башорат қилинаѐтган 
дивидендлар ва келгусида миноритар пакетни сотишдан (муддатлар ва сумма бўйича) 
башорат қилинаѐтган тушум пул оқимининг асоси қилиб олинади. Дисконтнинг тегишли 
ставкаси бўйича улар жорий қийматдан келтирилади ва сўнгра миноритар пакет қиймати 
аниқланади. Бошқача қилиб ҳисоблаб чиқиш, яъни ҳисоб-китоб чоғида қолдиқ қийматни 
ҳисобга олмаган ҳолда вақт бўйича чегараланмаган дивидендлар оқимини башорат 
қилишга асосланиш мумкин. 
Ёпиқ 
корхона 
(компания)ларда 
миноритар 
пакетларда 
ликвидлиликнинг 
етишмаслиги иккита усул билан ҳисобга олиниши мумкин: 
дисконт ставкасини ошириш орқали; 
етарлича бўлмаган ликвидлилик учун чегирмаларни ҳисоб-китоб қилиш орқали. 
Назорат пакетини баҳолашда, агар назоратнинг қандайдир алоҳида қисмлари 
бўлмаса, назорат учун мукофот ушбу қисмлар ҳиссасига тўғри келадиган қийматга 
камайтирилиши лозим. Аксинча, агар акцияларнинг миноритар пакетига қандайдир 
назорат қисмларининг қандайдир алоҳида имкониятлари хос бўлса, у ҳолда бу унинг 
қийматида акс эттирилиши керак. Мукофотлар ва чегирмалар ҳисоб-китобларини 
батафсилроқ кўриб чиқамиз. 
Назорат учун мукофот. Чет эл амалиѐтида назорат учун мукофотларнинг ўртача 
кўрсаткичлари ҳар йили чоп этиладиган компаниялар қўшилиши бўйича статистика 
шарҳида нашр этилади («Mergestat Review»). Mамлакатимизда йиллар ва тармоқлар 
бўйича назорат учун мукофотларнинг ўтача кўрсаткичлари чоп этиладиган журнал 
мавжуд эмас, шунинг учун мутахассислар чет эл маълумотларига таянишга ѐки ҳисоб-
китобларни мустақил равишда амалга оширишга мажбурдирлар. Назорат учун мукофот 
икки ойлик даврдан бошлаб акцияларнинг сотиб олиш нархининг бозор нархидан ошиши 
фоизи сифатида кўриб чиқилади. 

---

122 
Пакетнинг миноритар хусусияти учун чегирма. У назорат учун мукофотдан ҳосил 
бўлади. Бу тенденция эмпирик маълумотларга асосланган. Миноритар хусусият учун 
чегирма (
М
ч
) қуйидаги формула бўйича аниқланади: