Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

Экстенсив иқтисодий ўсишга ишлаб чиқаришнинг аввалги техникавий асоси 
сақланиб қолган ҳолда ишлаб чиқариш омиллари миқдорининг кўпайиши туфайли 
эришилади. Айтайлик, маҳсулот ишлаб чиқаришни икки ҳисса кўпайтириш учун ишлаб 
чиқариш омиллари миқдори икки баробар кўпайтирилиши лозим, содда қилиб айтганда 
мавжуд корхоналар билан бир қаторда ўрнатилган ускуналарнинг қуввати, миқдори ва сифати, 
ишчи кучининг сони ва малака таркиби бўйича худди ўшандай яна корхоналар қурилиши 
лозим. Экстенсив ривожланишда, агар у соф ҳолда амалга оширилса, ишлаб чиқариш 
самарадорлиги ўзгармай қолади. 
Иқтисодий ўсишнинг интенсив тури шароитида маҳсулот ишлаб чиқариш 
миқёсларини кенгайтиришга ишлаб чиқариш омилларини сифат жиҳатидан 
такомиллаштириш, янада илғор ишлаб чиқариш воситаларини ва янги техникани қўллаш, 
ишчи кучи малакасини ошириш, шунингдек, мавжуд ишлаб чиқариш потенциалидан 
яхшироқ фойдаланиш йўли билан эришилади. Интенсив йўл ишлаб чиқаришга жалб этилган 
ресурсларнинг ҳар бир бирлигидан олинадиган самаранинг, пировард маҳсулот миқдорининг 
ўсишида, маҳсулот сифатининг ошишида ўз ифодасини топади.

---

544
қисқаришига олиб келади. Бу қоида орқали биз фақатгина 
кейинги йиллардаги иқтисодий ўсишнинг башоратинигина 
амалга оширишимиз мумкин. Лекин реал иқтисодиётда бу 
қоидадан фойдаланиб бўлмайди. Чунки ихтиёрий бир йилда 
иқтисодий ўсиш 4,8 фоиздан юқори ёки паст бўлган тақдирда 
бу қоида бузилади.
Ижтимоий маҳсулотнинг ўсиш суръати билан ишлаб 
чиқариш омиллари миқдорининг ўзгариши ўртасидаги нисбат 
иқтисодий ўсишнинг экстенсив ёки интенсив турларини 
белгилаб беради.
Экстенсив иқтисодий ўсишга ишлаб чиқаришнинг 
аввалги техникавий асоси сақланиб қолган ҳолда ишлаб 
чиқариш омиллари миқдорининг кўпайиши туфайли 
эришилади. Айтайлик, маҳсулот ишлаб чиқаришни икки ҳисса 
кўпайтириш учун ишлаб чиқариш омиллари миқдори икки 
баробар кўпайтирилиши лозим, содда қилиб айтганда мавжуд 
корхоналар билан бир қаторда ўрнатилган ускуналарнинг 
қуввати, миқдори ва сифати, ишчи кучининг сони ва малака 
таркиби бўйича худди ўшандай яна корхоналар қурилиши 
лозим. Экстенсив ривожланишда, агар у соф ҳолда амалга 
оширилса, ишлаб чиқариш самарадорлиги ўзгармай қолади.