Њзбекистон республикаси олий ва њрта махсус таълим вазирлиги

Nazorat uchun savollar:
1.
Servis faoliyatini ilmiy tahlili qanday bosqichlarda amalga oshiriladi?
2.
Servis faoliyatini tahlil etish metodologiyasi nima?
3.
Angliya siyosiy iqtisodi doirasida xizmatlar tabiatiga nisbatan qanday 
qarash mavjud bo’lgan?
4.
Servis faoliyatini iste’mol jamiyati doirasida o’rganilishi qanday iqtisodiy
g’oyalar, qayta fikrlashlarni yuzaga kelishi bilan kechdi?
5.
Xizmatlar tahliliga qanday boshqa yondashuvlar paydo bo’lmoqda?
6.
Postindustrial jamiyatdagi servis faoliyatini tahliliga oid konsepsiyalar 
nimalarga qaratildi?
7.
Nima sababli jamiyatni nomoddiy resurslarini ahamiyati oshmoqda?
52

---

Mavzu 6. Xizmatlar va servis faoliyatini tasnifi
Ma’ruza rejasi:
6.1. Tasniflash mezonlari
6.2. Turli tasniflash sxemalarini xususiyatlari
6.1. Tasniflash mezonlari
Tasniflash kriteriyalarni ishlab chiqish xizmat va servis faoliyatini muhim 
tipologik belgilarini aniqlash va tanlashga yo’naltirilgan bo’lib, ularni tarkibiy 
qismlarga (yo’nalish, turlari, guruhlar) bo’lishda yordamlashadi. Ushbu sifatlarni 
tasodifiy yoki kam ahamiyatli bo’lmasligi, ayni vaqtda servisni muhim 
xususiyatlarini aks ettirib qator real xizmatlar asosida muhim tipologik birliklarni 
shakllantirishga imkon berishi muhimdir.
Tasniflash kriteriylarini ishlab chiqish muhim hisoblanadi, chunki hozirda, 
ko’pgina hollarda bir-biri bilan qiyin o’zaro solishtiriladigan klassifikasiya 
sxemalarini tuzishdagi juda ko’p yondashishlar mavjud, bu esa hatto bir davlatda 
ham servis faoliyatini tahlil etishni qiyinlashtiradi. Tasniflash kriteriyalari ilmiy 
tahlilda ko’p bo’lishi mumkin. Chunki tadqiqotchilar tasniflash kriteriyalarini 
nazariy muammolalarni yechishga moslashtirib ishlab chiqishadi va xamma vaqt 
ham servis faoliyatini guruhlashni yengillashtiruvchi amaliy talablarni hisobga 
olishmaydi.
Xizmatlar sohasini tarmoq ichidagi aloqalari amaliyoti, shuningdek davlat va 
davlatlararo munosabatlar xo’jalik aloqalari jarayonida oson ishlatiladigan umum 
qabul qilingan tasniflash sxema va yondoshishlardan foydalanishni talab qiladi.
Mehnat xarakteri, xizmatlarni foydalanish sohalari, ularni mo’ljallanishi 
bilan bog’liq bo’lgan, servis faoliyatini eng muhim belgilari hisoblanmish 
mazmuniy va fuksional kriteriyalarga ko’ra xizmatlarni taqsimlash o’ta muhimdir. 
Bu oson vazifa emas, chunki dunyoda doimiy ravishda yangi servis turlari ko’payib 
53

---

bormoqda va xizmatlar o’z tabiati va funksional mo’ljallanishiga ko’ra 
murakkablashib bormoqda.
Dunyoni turli davlatlarida bir xil bo’lmagan milliy tasniflash modellaridan 
foydalanish fakti o’zini ikki jixatlariga ega. Bir tomondan bu modalar servis 
faoliyatini turli, ko’pgina hollarda yopiq tavsiflarini aks ettirib zamonaviy servisni 
o’zgarayotgan dunyoga moslashish imkoniyatlarini namoyon qiladi. Ikkinchi 
tomondan o’zaro solishtirib bo’lmaydigan modellar xalqaro darajada xizmat 
sohasini taqqoslash yo’li tahlil etishni qiyinlashtiradi.
Xizmatlarni tasniflashning bir xil kriteriy va sxemalarini ishlab chiqish 
vazifasi dunyo miqyosida hal etilmagan muammo hisoblanadi.