Њзбекистон республикаси олий ва њрта махсус таълим вазирлиги

Nazorat uchun savollar:
1.
Xizmatalrni sifati nima? Sifatni oshirish natijasi qanday tomonlar uchun
ahamiyatli?
113

---

2.
Xizmatlarni qanday sifat xususiyatlari farqlanadi?
3.
Xizmatlarni etalon kriteriylar bilan taqqoslashda ularni qanday ishlab
chiqarish, texnologik va fizik xususiyatlari inobatga olinadi?
4. Xizmatlarni
5.
 iste’mol xususiyati qanday jihatlar bilan belgilanadi?
6.
Xizmat ko’rsatish korxonasi personalini e’tibori qanday xavf-xatar 
manbalariga qaratiladi?
7.
ISO (ISO) ni faoliyati nimaga yo’naltirilgan?
8.
“Sifat xalqasi” sifatni ta’minlash sxemasi nimani nazarda tutadi?
9.
Xizmatlar sifati kimlar tomonidan nazorat qilinadi?
10.
Xizmat sifatini nazorat qilishga qaratilgan davlat faoliyati nimalarga
qaratilgan?
11.
Servis madaniyati nima?
12.
Servis madaniyati qanday kasbiy tavsiflarni mavjud bo’lishini talab qiladi?
13.
Servis faoliyatiga qanday epik tamoyillar va axloqiy kategoriyalar xos?
14.
Xizmat sohasi ishchilari qanday xizmat etikasi?
15.
Estetik madaniyat nima?
Mavzu 12. Servis sohasidagi tadbirkorlikning xususiyatlari
Ma’ruza rejasi:
12.1. Xizmatlar sohasidagi tadbirkorlikni xususiyatlari 
12.2. Xizmatlar sohasida faoliyat yuritayotgan tadbirkorlarni shaxsiy
sifatlariga qo’yiladigan talablar
12.1. Xizmatlar sohasidagi tadbirkorlikni xususiyatlari
Dunyoni ko’pgina mamlakatlarida servis biznesi iqtisodiy rivojlanishni va 
jamiyat farovonligini oshirishni o’ziga xos yo’llaridan biri hisoblanadi. Bunday 
mexanizmlar bizni mamlakatimizda XIX-XX asrlarda paydo bo’la boshladi va bir 
114

---

tekis kechmadi. Bu davrda servis ishlab chiqarilishini turli turlari tarixiy shakllangan 
xo’jalik markazlardan o’rta va mayda shaharlarga o’zlashtirilmagan hududlarga 
tarqala boshladi. Bunday sharoitda xizmatlar sohasidagi tadbirkorlik faolligi vaqt 
kechishi sari zamonaviy turdagi xo’jalikni rivojlanishi omili bo’lishi mumkin edi. 
Servis subyektlari jamiyat talablariga hozir javob edilar. Yangi xizmat ko’rsatish 
turlarini paydo bo’lishi zaruriyati, u yoki bu sohalarda ko’proq foyda olish imkoniyati 
yuqori edi. Odamlarni tashabuskorligi, intiluvchanligi, turli qiyinchiliklarni yengib 
o’ta olishi, kerak bo’lsa o’z kapitalini tavakkal qilib ishga solishi katta ahamiyatga 
ega edi.
Ammo, tadbirkorlikni rivojlantirishni bunday jarayonlari uzildi. Sobiq Ittifoq 
davrida jamiyat ishlab chiqarishidagi shaxsiy tashabuskorlik yo’qqa chiqarildi. 
Xizmat ko’rsatishni barcha infra stukturasi davlat xalq xo’jaligi kompleksi bilan 
bog’langan edi. Uning doirasida aholiga xizmat ko’rsatish sanoat va harbiy ishlab 
chiqarishni yaratishga nisbatan ikkinchi darajali vazifa sifatida qaraldi.
Sobiq ittifoq davridan keyingi islohotlar turli hudud aholilarini servis sohasida 
turlicha tadbirkorlik faolligini namoyon etishini ko’rsatdi. Bu asosan hududiy hayot 
faoliyati sharoitlari, odamlarni joylashish zichligi va strukturasi bilan bog’liqdir.
Sobiq Ittifoq islohotlarini dastlabki bosqichlarida tadbirkorlik faolligini 
o’zlashtirishga o’ta katta va katta shaharlar aholisi (1-3 mln aholi) tayyor ekanligi 
ma’lum bo’ldi. Bu shaharlarda kapitalni masshtabli to’planishi, yuqori malakali 
kadrlarni mavjudligi, ijtimoiy tashabuskorlik va odamlar moslashuvchanligini yuqori 
darajasiga xos. Katta shaharlarda shaxsiy xizmatalrdan boshlab ishlab chiqarish 
xizmatlarini o’z ichiga oluvchi keng servis tadbirkorligini rivojlantirish imkoniyati 
paydo bo’ldi.
Mamlakatda servis tadbirkorligini rivojlanishida urbanistik omillardan tashqari, 
ko’pgina boshqa omillar va sharoitlar ham ta’sir etdi. Chunonchi, shaharni ko’p yoki 
bir tarmoqliligi, uning qayerga joylashuvchanligi, shahar iqtisodidagi yetakchi ishlab 
chiqarish turi, transport vazifalarini qay darajada bajarilishi va boshqalarni ahamiyati 
kattadir.
115

---

Bundan tashqari, tadbirkorlik imkoniyatlarini rivojlanishida quyidagi ijtimoiy-
iqtisodiy omillar ham ta’sir etadi:
•
shahar ishlab chiqarishida eksportli va xom-ashyo mahsulotlarini mavjudligi 
yoki bo’lmasligi;
•
katta obyektlarni shahar ishlab chiqarilishi, shaharni byudjet tushumlari 
hajmidagi va aholini ish bilan ta’minlashdagi ulushi;
•
shahar mehnat resurslarini sifati;
•
aholini ijtimoiy tabaqalanish xarakteri va darajasi;
•
shahar hududida aholi tomonidan yakuniy faoliyat natijalari asosida oladigan 
daromad hajmlari;
•
aholini daromadlari va harajatlarini nisbati;
•
shaharni aholi boshiga va bir ishchiga to’g’ri keladigan soliq miqdori;
•
aholini iqtisodiy o’ziga to’qligi.
Qishloq xo’jaligidagi servis tadbirkorligini rivojlantirish ham o’ziga xos 
xususiyatlarga ega bo’lmoqda. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqaruvchilariga va qishloq 
aholisiga xizmat ko’rsatishni yangi shakllari katta shaharlardan kirib kelmoqda. 
Aynan shaharlik tadbirkorlar qishloq aholisiga qishloq xo’jaligi mahsulotlarini sotish 
yoki uni qayta ishlash, dala hovlilarini qurish, shaharliklarni rekreasiya qilish bilan 
bog’liq bo’lgan lokal innovasiyalarda ishtirok etishni taklif etishadi.
Har bir tadbirkorlik aniq hudud doirasida regional xo’jalik va lokal menejment 
muhitida kechadi. Bunda ko’pgina xo’jalik yurituvchi va boshqaruv subyetlarini 
manfaatlari kesishadi. Xizmatlar sohasidagi tadbirkorlik ham ko’pgina ma’muriy-
boshqaruv, huquqiy, iqtisodiy strukturalarga ega bo’lgan lokal tuzilmalar bilan 
integrasiyalashgan bo’ladi.
Hozirgi sharoitda mahalliy hokimiyat va xizmatlar sohasi tadbirkorlari 
o’rtasida ko’pgina umumiy maqsad va vazifalar mavjud bo’lmoqda. Ular faolligini 
birlatiruvchi bo’g’in region aholisi hisoblanadi.
Mahalliy hokimiyat organlarini asosiy maqsadi region xo’jalik kompleksini 
samarali ish yuritishi, yangi ishchi o’rinlar yaratish, mahalliy ijtimoiy infrasturkturani 
rivojlantirish hisoblanadi. Bunday vaziyatda hokimiyat xizmatlar sohasidagi regional 
116

---

tadbirkorlikni rivojlantirishga manfaatdor bo’lib, xususiy biznesni aholini turli 
ehtiyojlarini qondirishga yo’naltiradi. Bunda ijtimioy xizmatlarni ba’zi segmentlarida 
mahalliy hokimiyat xususiy biznesni sherigi yoki raqobatchisi bo’lishi mumkin. 
Chunki mahalliy hokimiyat organlari xususiy servis korxonalariga ega bo’lishib, 
tadbirkor sifatida namoyon bo’lishlari mumkin.