Њзбекистон республикаси олий ва њрта махсус таълим вазирлиги

Nazorat uchun savollar:
1.
Servis tadbirkorligini rivojlanishiga qanday omillarni ta’siri ahamiyatli
hisoblanadi?
2.
Servis tadbirkorligini rivojlanishida mahalliy hokimiyat organlarini 
tutgan o’rinlari qanday?
3.
Xizmatlar sohasida o’z faoliyatini yangi boshlayotgan tadbirkorlar 
nimalarni bilishlari va e’tiborga olishlari lozim?
4.
Servis sohasidagi tadbirkorlarga qanday shaxsiy sifatlar xos?
5.
Omadli tadbirkorlarga qanday sifatlar xos bo’lishi kerak?
120

---

Mavzu 13. Servis korxonasini umumiy boshqaruvi va tashkiliy 
tuzilmasi
Ma’ruza rejasi:
13.1. Servis korxonasini umumiy boshqaruvi
13.2. Servis korxonasini tashkiliy tuzilmasi
13.3. Servis korxonasidagi ishlab chiqarish menejmenti xususiyatlari
13.1. Servis korxonasini umumiy boshqaruvi
Servis korxonasini boshqarish jarayoni qishloq xo’jaligi yoki industrial 
sektorda faoliyat yuritayotgan tashkilotlarni boshqarishi bilan ko’pgina umumiy 
tavsiflarga ega. Ko’pgina tashkilotlar kabi bu yerda boshqaruv jarayoni mehnatni 
vertikal taqsimlanishi (umumiy rag’barlik, o’rta va quyi bo’g’inlarga rahbarlik), 
shuningdek servis ishlab chiqarilishini bo’lim, bo’lma, sektor va boshqalarga 
taqsilanishi bilan bog’liqdir.
Servis korxonasidagi boshqaruv jarayonlarini xususiyatlarini ko’rib chiqamiz. 
Boshqaruvni asosiy funksiyalari quyidagilar hisoblanadi:
•
ishlab chiqarish faoliyatini, maqsad va vazifalarini shakllantirish;
•
maqsadlarga erishishni rejalashtirish va vazifalarni hal qilish;
•
yechimlarni qabul qilish, ya’ni u yoki bu harakat variantlarini qabul qilish;
•
yechimlarni amalga oshirish, ya’ni buyruqlarni ishlab chiqish, personalni 
tayyorlash, ularga instruksiya berish va ularni uyushtirish, majburiyatlarni 
taqsimlash, buyruqlarni bajarish jarayonini tartibga solish;
•
belgilangan rejalarni, berilayotgan buyruqlarni va boshqalarni bajarilishini 
nazorat qilish.
Servis sohasidagi boshqaruv xizmat ishlab chiqarishni bozor rivojlanishi 
vazifalariga (personal ishini tashkillashtirish, ishchilarni mehnat samaradorligini 
oshirish, xizmatlarni raqobatbardoshligiga erishish, ularni daromadligi va boshqalar) 
buysundirilgan. Bir vaqtni o’zida u xizmat ishlab chiqaruvchilari bilan bozor 
121

---

almashinuvi jarayonlariga kirishayotgan katta odamlar guruhi, aniq odamlarni turli 
talab va ehtiyojlarini amalga oshirishga yo’naltiriladi.
Ammo xizmat ishlab chiqaruvchilari va iste’molchilari o’rtasidagi 
munosabatlar to’liq bozor almashinuvi bilan chegaralab qo’yilmasdan, ular o’rtasida 
ijtimoiy, ruhiy, madaniy komponentlar bilan to’yingan jiddiy munosabatlar quloch 
otadi. Boshqacha qilib aytganda, servis korxonasini boshqaruvi ichidagi ishlab 
chiqarish – texnologik jarayonlar servis korxonasi faoliyatidagi yagona, hal etuvchi 
emas ekan. Bularni hammasi servis menejmentini jamiyat tipidagi tashkilotlardagi 
boshqaruvdan farqlarini shakllantiradi.
Xizmat sohasi korxonalaridagi boshqaruv jarayonlarini servisni o’ziga xosligi 
nuqtai nazaridan ko’rib chiqamiz. Korxona rivojlanishini yaxlit siyosatini ishlab 
chiqish va strategik boshqaruv bilan chambarchas bog’liq bo’lgan umumiy 
menejmentni tahlil qilishdan boshlaymiz.
Bunda umumiy boshqaruv xarakteridagi ko’pgina tomonlar korxonani faoliyat 
ko’lami, undagi personal soni, uni tashkiliy-huquqiy shakliga bog’liq bo’ladi.
Servis tarmog’ida faoliyat yuritayotgan aksionerlari soni 50 tadan oshiq 
bo’lgan yirik aksiyadorlik kompaniyasini yuqori rahbariyati direktorlar kengashi, 
qo’mita va boshqarmadan iborat. Direktorlar kengashi umumiy siyosatni ishlab 
chiqadi, boshqarma uni amalga oshiradi. Bosh menedjer (bosh ma’mur, direktor, 
boshqaruvchi va boshqalar) esa firma (korxona) yoki bosh korxona va uni 
filiallaridan iborat tizim ishi tizginlarini o’z qo’lida ushlab turadi.
Servis sohasini o’rta korxonalardagi boshqaruvni yuqori bo’g’ini kam sonli 
idora qiluvchi kuchlardan iborat. Bu holda 3-7 kishidan iborat ma’muriyat korxona 
uchun muhim yechimlar qabul qiladi va ularni amalga oshirilishini kuzatadi. 
Ma’muriyat guruhi odatda, yuqori lavozimli shaxs (direktor yoki boshqaruvchi), uni 
bir yoki bir necha o’rinbosarlari va korxonani muhim bo’limlarini boshqaruvchi bosh 
menedjerlardan (ishlab chiqarish boshqaruvchisi yoki xizmat ko’rsatish jarayonini 
boshlig’i, kadrlar bo’yicha inspektor) iborat bo’ladi.
Servis korxonasi yuqori menejment bo’g’ini majburiyatlari doirasiga kiruvchi 
ish va vazifalarni ko’rib chiqamiz, uning muhim vazifalari quyidagilar hisoblanadi:
122

---

•
korxona faoliyatini maqsadi, rivojlanish strategiyasi va rejalarini ishlab 
chiqish;
•
korxonani bozor salohiyatini baholash va faoliyati samaradorligi mezonlarini 
aniqlash;
•
umumiy ma’muriy-buyruq berish va tashkiliy tartibga solish harakatlarini 
amalga oshirish;
•
jamoa ichidagi va jamoani tashqi muhit bilan kommunikativ – 
muvofiqlashtirish vazifasi;
•
asosiy faoliyat yo’nalishlari va personalni nazorat qilish;
•
korxona ishini umumiy xavfsizligi va xizmat xavfsizligini ta’minlash;
•
iste’molchilarga xizmat qilish umumiy strategiyasini ishlab chiqish va jamiyat 
fikrida korxonani ijobiy imidjini yaratish;
•
kompaniyani xo’jalik – ijtimoiy muhit bilan aloqalarini rivojlantirish;
•
informasion jamiyatda biznesni dinamizasiyalash talablari bilan bog’langan 
ishga bog’liq ma’lmuotlarni yig’ish, tahlil qilish va foydalanish.
Keltirilgan bu vazifalar ko’pgina xususiy faoliyat turlariga bo’linadi, shuning 
uchun oliy menejment bo’g’ini haqiqatda ko’p vazifalarni bajaradi. Bu servis 
korxonasini rivojlanish strategiyasi va maqsadlarini ishlab chiqish misolida yaqqol 
ko’rinib turadi.