Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги вахабов абдурахим васикович

Утиллаштириш дастурлари. Ушбу дастурда истеъмолчиларга атроф-
муҳитга зарар етказиши мумкин бўлган маҳсулотни сотиб олишда муайян 
суммани тўлаш ва маҳсулотни кейинчалик тегишли марказларга қайта ишлаш 
ёки йўқ қилиш учун топширганда тўланган суммани қайтариш таклиф 
этилади. Мазкур дастурларнинг мақсади атроф-муҳитни ифлослантирувчи 
чиқиндилар
41
ни мақбул бўлмаган усуллар билан йўқ қилишнинг олдини 
олишни 
рағбатлантириш 
ҳисобланади. 
Жумладан, 
Норвегияда 
автомобилларнинг корпусларини йўқ қилишнинг мажбурий тизими амал 
қилади. Мамлакатда янги автомобиль сотиб олинганда 300 евро миқдорида 
қўшимча ҳақ тўланади ва эски автомобиль йўқ қилиш марказларига 
топширилганда 350 евро миқдорида маблағ қайтариб олинади. Ушбу дастур 
утиллаштириши зарур бўлган транспорт воситаларини қайта ишлаш ва 
материаллардан қайта фойдаланиш имконини яратади. 
Экологик жиҳатдан асосланган субсидиялар ёки тўловлар – бу 
ҳукумат томонидан истеъмолчилар ёки ишлаб чиқарувчиларга экологик соф 
технологиялар (масалан, шамол турбиналари ёки қуёш панеллари)ни ишлаб 
чиқиш, жорий этиш ва ундан фойдаланишни рағбатлантириш мақсадида 
тўлайдиган тўловлардир. Ушбу тўловлар экотизим билан боғлиқ хизматлар 
кўрсатиш (жумладан, био хилма-хиллик
42
ни сақлаб қолиш) билан боғлиқ 
ҳолда тўланиши мумкин. Ушуб иқтисодий ёндашув фермерлар ёки ер эгалари, 
ўз ерларини бошқарувчилар ва ўз фаолиятлари натижасида иқлим 
ўзгаришларининг оқибатларини юмшатишга хизмат қилувчилар ушбу 
фаолиятлари учун тўловлар олиши, ким ушбу хизматлардан манфаатдор бўлса 
тўловларни амалга оширишлари лозимлигига асосланади. Мазкур категория 
41
Чиқиндилар – ишлаб чиқариш ёки истеъмол қилиш жараёнида ҳосил бўлган хом ашё, материаллар, ярим 
фабрикатлар, ўзга буюмлар ёки маҳсулотнинг қисмлари, шунингдек ўз истеъмол қилиш хусусиятларини 
йўқотган товарлар (маҳсулотлар). Ўзбекистон Республикасининг 2020 йил 5 апрелдаги “Чиқиндилар 
тўғрисида”ги 62-II-сон қонуни, 2-модда. 
42
Биологик хилма-хиллик – барча манбалар, шу жумладан, қуруқлик ва денгиздаги, шунингдек, бошқа сув 
экотизимлари ва экологик комплексларига оид тирик организмлар хиллари (Биолоигик хилма-хиллик 
тўғрисидаги Рио-де Женейро конвенцияси. 1992 й.). 

---

40 
экологияга зарар келтирувчи субсидияларни бекор қилишни назарда тутади. 
Бу соҳада охирги йилларда қазиб чиқариладиган ёқилғи турларидан 
фойдаланишни қўллаб-қувватловчи субсидияларни иқлим ўзгаришларининг 
салбий оқибатлари кучайиб кетиш хавфи туфайли бекор қилишга кўпроқ 
эътибор қаратилмоқда.
Корея 
Республикасида 
юқори 
энергия 
тежамкорлиги 
ва 
самарадорлигига эга ускуналарни ишлаб чиқариш ва фойдаланишда 
кредитлар ва солиқ имтиёзларидан фойдаланилади. Жумладан, KEA 
Энергиядан оқилона фойдаланиш лойиҳаси доирасида кичик ва ўрта 
корхоналарни молиявий қўллаб-қувватлайди. Агар турли иқтисодий 
лойиҳаларга инвестициялар сарфлашда юқори самарадорлик сертификатига 
эга ускуналардан фойдаланилган бўлса, даромад солиғи ёки фойда солиғидан 
3/100 нисбатда маблағ корхона (ўрта корхоналар учун 5%, кичик ва ўрта 
корхоналар учун 10%) ихтиёрида қолдирилади
43
.