Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Пул айланмаси таркиби қуйидагича бўлади: 
Пул функцияларига 
кўра 
Пул айланмаси 
Пул белгиларига 
кўра
Субъектларни 
жойлашиш ўрнига 
кўра 
Товар–пул 
муносабатларининг 
акс эттирилишига
кўра
Шахарла
р аро 
айланма
си 
Шахар 
ичидаги 
айланма
си 
Муомал
а 
воситас
и 
Тўлов 
восита
си 
Товарс
из пул 
айланм
аси 
Нақд 
пул 
айланм
аси 
Нақдс
из пул 
айлан
маси 
Товарл
и пул 
айланм
аси 

---

Мамлакат иқтисодиётининг ривожланганлик даражаси пул айланмасининг 
таркибига бевосита таъсир кўрсатади. Масалан, тараққий этган мамлакатларда 
иқтисодиётнинг пул маблағлари билан таъминланганлик даражаси юқори 
бўлганлиги сабабли, товар пул муносабатларида тўловсизлик муаммоси мавжуд 
эмас. 
М2 
МК =
ЯИМ 
МК = монетазиция коэфициенти 
М2 = пул агрегати 
Тараққий этган мамлакатларда нақд пулсиз ҳисоб-китоблар тизимининг 
ривожланганлиги нақд пулларга бўлган талабнинг камайишига олиб келди. Бу 
эса пул айланмаси таркибида нақдсиз юқори ва барқарор даражада сақлаш 
имконини беради. 
ТБС-КСТ-МКТС 
ПМ= 
 
ПАТ 
ПМ = пул массаси 
МКТС = муддати келган тўловлар суммаси 
ТБС = товарлар баҳоси суммаси 
КСТ = кредитга сотилган таворлар суммаси 
ПАТ = Пул айланмаси таркиби 
 
4.3. Нақдсиз пул айланмаси ва уни ташкил қилиш принциплари. Нақд 
пулсиз ҳисоб-китоблар тизими ва унинг элементлари.
Нақд пулсиз пул айланиши – банкларда пул маблағларини тўловчилар ва 
олувчиларнинг ҳисобварақлари бўйича ёзувлар ёрдамида ёки ўзаро талабларни 
ҳисобга олиш йўли билан амалга ошириладиган пул айланишидир. 
Нақдсиз пул айланмаси қуйидаги принциплар асосида ташкил этилади:
1. Нақдсиз 
пул 
айланмасининг 
меъёрий ҳуқуқий 
асосларининг 
мавжудлиги. Ўзбекистонда нақдсиз пул айланмасининг қонунчилик асослари 
бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: 
-Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси 
-Ўзбекистон Республикасининг Марказий банки тўғрисидаги қонуни
-Ўзбекистон Республикасининг банклар ва банк фаолияти тўғрисидаги 
қонуни
2. Нақд пулсиз ҳисоб китобларни асосан банкларда очилган ҳисоб 
рақамлар орқали ўтказилиши. 
Мижозлар ҳисоб рақам очишда банкларни эркин танлаш ҳуқуқига эга. 
Барча нақдсиз тўловлар тўловчининг жорий ҳисоб рақамидаги пул маблағлари 
ҳисобидан амалга оширилади. 
Амалиётда бир тижорат банкининг мижози иккинчи бир тижорат 
банкининг мижози фойдасига нақд пулсиз тўловни амалга оширади. Бир 
банкдан 2-банкка ўтаётган тўловлар банкларнинг Ностро вакиллик рақамлари 
орқали ўтади. Банкларнинг 2 турдаги ностро вакиллик ҳисоб рақамлари 

---

мавжуд: