‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
|
IVqism. YANGI ZAMON VA MA’RIFAT DAVRI MATBUOTI
IX bob. XVII ASR YEVROPA JURNALISTIKASI XVI asrd a Venetsiya Yevropadagi u lkan savdo m arkazlaridan biri edi. Yirik m ulkdorlar (burjua) vakillari, savdogarlar, kem a kapitanlari ushbu shaharda to v arlar sotish va sotib olish b ila n shug'ullanardilar. S huning uchun ulam i m ahsulotlar narxi, kem alar liarakati va iqtisodiy-siyosiy voqealar k o 'p ro q qiziqtirardi. O ldingi b o b la rd a aytib o'tilganidek, b unday axborotlam i tayyorlab tarqatishni esa m axsus byurolar o ‘z zimmasiga oldi. Asosiy vazifasi «yangiliklar yozish»dan ib o rat b o ‘lgan byurolar sh unday xabarlar bitilgan q o ‘lyozm a varaqalam i chiqarish bilan m ashg‘ul edi. Varaqalar m ayda tanga - gadzettaga-sotilardi. Biz bugun OAVdan biriga nisbatan q o ‘Ilaydigan «gazeta» so 'zi aslida a n a sh u qadim gi V enetsiya kum ush tangasi no m id an olingan. V enetsiyada hozirgacha «G adzettino* nom li gazeta ch iq ib turadi. X abarlarni sh u tarzda yig‘ib, t o ‘p la b obunachilarga yetkazish gazetaning vujudga kelishi tom ón qo'y ilg an y an a b ir qadam bo ‘ldi. XVI asrning ikkinchi yarm ida bu ish bilan nem is F uggerlar savdo uyi xodim lari muvaffaqiyat bilan shug'ullana boshlashdi. U la r nafaqat qo'lyozm a usulida tayyorlangan x abarlar varaqasini tarqatishgan, balki bosm a dastgohdan ham foydalatiishgan, d eg an taxm inlar bor. U sh b u tia sh rlam i bevosita bugungi gazetalam ing u zoq ajdodi deyishimiz m um kin. Zam onaviy tipdagi gazetalam ing h aq iq iy ajdodlari esa faqat X V II asrga kelib to ‘Uq shakllandi. 1603-yili A ngliya taxtiga M ariya S tyuaitning o ‘g ‘li shotland qiroli Iakov (1603—1625) o ‘tird i. Aslida, Styuartlar sulolasi hukm ronligida m atbaachilikning ahvoli y a n a d a yom otüashgan edi. Bu davrda asosan pu ritan lar va in d e p en d e n tla m in g asarían ta ’qib ostiga olingandi. O ldingi davrdagi qalin kitoblar o 'm in i en d ilik d a «uchar varaqalar» va risolalar egallay boshladi. Styuartlar sa lta n atid a ah o li o 'rtasid a protestantlik oqim iga m oyillik kuchii b o ‘lsa-da, sulolaning o ‘zi katolîsizm tarafdorl edi. O m m ada to 'la erkinlikka, shaxsiy e ’tiqodga, d in iy m ustaqillikka intilish kuchii bo'lganligiga qaram asdan, S tyuartlar b u bilan hisoblashishni xayol- lariga ham keltirm asdilar. Q am oqqa olishlar, q iy n o q la r va boshqa ch o ra - tadbirlar o 'sh a davr u ch u n xos xususiyat b o ‘lib qolgandi. B unday tazyiqlar siyosatiga m isol q ilib Y ulduzlar palatasi to jnonidan 1637~yilda qabul qilingan kitob nashri haqidagi d ek retn i keltirish m um kin. M azkur dekret 3 3 -m oddadan iborat b o 'lib , u n d a nashriyot m ahsulotlari va c h e td a n keltirilgan k ito b la r senzura qilinishi q a t’iy belgilab quyildi. Shunga b in o a n , yuridik y o ‘nalish d ag i kitoblar oliy sud m ah k am asi, siyosiy m az- m u n d ag i kitoblar d av lat kotiblari, qolgan adab iy o tlar esa K enterberiy arxiepiskopi va L o n d o n episkoplari ixtiyoriga berilib, ular ko‘rigidan o ‘tkazilardi. Q o ‘ly o z m alar senzuraga ikki nusxada ta q d im etilib, ingliz cherkovi, davlat va h u k u m a t m anfaatlariga h am da m illiy qadriyatlarga zid kelm agan k ito biarnigina n a s h r etishga ijozat berilardi. N a sh rd an chiqqan h a r q an d ay kitob sh u v aq tn in g o ‘zidayoq M a tb aa ch ilar kom paniyasining r o ‘yxatlar kitobida q ayd e tilib , u yerda m atbaachi n o sh ir va m uallifning n o m la ri k o ‘rsatilardi. B osm axonalarni esa, aw alg id ek , L ondon, O ksford, Kem brij kabi sh a h arlard an ta sh q arid a ta sh k il etish m um kin em asdi; qolaversa, ulam ing so n i hatto ushbu sh a h a rla rd a ham qat’iy chegaralab q o ‘yilgandi. M at- baachilik sohasi b ilan sh u g ‘u llanuvchilar m a’lum talablarga javob berishlari va h a r b ir m asalada ru h o n iy la r ham da oliy kom issiya a ’zolarining ruxsatini olishlari kerak edi. X orijiy nashrlar bojxonalarda ushlanib, qattiq tekshiruvdan o ‘tk azilardi. K arl I to m o n id a n parlam entsiz, Y ulduzlar palatasi va favqulodda sudlarning shafqatsiz ta d b irlari'y o rd a m id a am alga oshirilgan o ‘n b ir yillik bo sh q am v davrida s h o tla n d qo'zg 'o lo n i, U zoq p arla m en t, o zaro ichki u rush h am da «sotqinligi v a ichki urushni keltirib chiqarganligi uchun* qirolni qatl etish voqealari bo ‘lib o ‘tdi. Karl I hayotligi davridayoq, 1641-yilda U zo q parlam ent Y u ld u z la r palatasini tugatdi, sh u bilan birga uning m atb u o t ishlari b o ‘y ic h a chiqargan barcha k o ‘rsatm alari h a m bekor qilindi. Lekin m atb u o t erk in lig i uzoqqa cho'zilm adi. Ikkala palataning 1643- yil 14-iyundagi q aro rig a k o 'ra , «din va h ukum atni y an a d a ulug‘lash»ni k o ‘zlab sen zu rad an o ’tk a zilm ag a n va M atbaachilar kom paniyasining ro ‘y- x atlar kitobida q ayd etilm a g an ko‘plab kitoblar ch iq ib ketdi. Shundan keyin kitoblam i o ld in d a n se n zu ra ruxsatini olm asdan va «eski odatlarga k o ‘ra* K om pan iy an in g r o ‘yxatlar kitobida qayddan o 'tk az m asd an turib ch o p etish yana ta q iq la n d i. . B undan ta sh q ari, Kom paniya agentlari va parlam en tn in g ba zi a ’zolariga «ruxsat e tilm a g a n joylarda o'rnatilgan b o sm a dastgohlarni gohi- goh id a obdan te k sh irib chiqish* ixtiyori beriladi. Ayg‘oqchilarga bosm a dastgohlarni, u la rn in g egalarini, taqiqlangan k itoblarni ch o p etgan m ualliflar va u m u m a n , b u n d a y ishga aloqador b arc h a shaxslam i qam oqqa olish huquqi berildi. B e k o r qilingan qonunlarga qaytilishiga parlam entdagi partiyalarning tu rli m a sla k d a ekanliklari sabab b o ‘ldi. R espublika e Ion qilinishini xalq h o k im iy ati va e ’tiqod erkinligi ta ra fd o ri bo ‘lgan inde- p en d e n tla r partiyasi y o q la b chiqadi. Lekin turli tarzd ag i cheklovlar va asosan qattiq se n zu ra ta ra fd o rla ri b o ‘lgan presvitarianlar parlam entda ustun kelishadi. Bunga m a s h h u r publitsist Jon M ilton o ‘zining «A reopagetika»1 1 Мильтон Д. О свободе печати. Речь к английскому парламенту. (Ареопагстика). М.: 1907. «История печати. Акгалошя* китобида. М.: «Аспект Пресс*. 2001, 9-64-с. asari bilan keskin qarshi chiqadi. Bu haqda keyingi boblarda alohida . to'xtalam iz. Angliyada Karl II (1660—1685) va Iakov (1685—1888) S tyuart hukm - ronlik qilgan davrlar p u ritan tartiblari va o ‘zaro ichki urushlarga qarshi h arakatlar bilan xarakterlanadi. U rushlardan ch a rc h a g a n b u tu n aholi tinchlikni qo'm sayotgan edi. Taxtga qaytgan S ty u artla r bundan ustalik bilan foydalanishdi. M atbuot haqidagi q o n u n ch ilik sohasida ulam ing siyosati eski usulga, ya’ni, 1662-yilda lord K larend to m o n id a n o ‘tkazi!gan U ch yUlik ruxsat haqidagi Aktga («Licensing A ct»; m atb u o t tarixiga oid zam onaviy adabiyotlarda k o 'p in ch a «Litsenziya haqidagi akt» deb ham yuritiladt) qaytishdan iborat edi. U shbu hujjat 1637-yilgi dekretni deyarli qayta tikladi. Unga m uvofiq, b undan keyin b o sm a x o n alam i faqat L ondon, O ksford, Kem bridj va Y ork shaharlarida ochishga ruxsat berildi. 20 dan ortiq bosm axonani ochishga ijozat bo'lm adi. U la m in g egalaridan garov talab qilindi. H ar bir chop etilgan asarda senzor ko'rsatm asiga ko‘ra, m atbaa va muallifning ismi sharifini yozish shart qilib quyildi. T arixiy va siyosiy kitoblam i senzura qilish stats (davlat) kotibiga top sh irild i, L ondon va K enterberiy episkoplari zim m asiga diniy, tibbiy va falsafiy asarlarni ko‘rib chiqish yuklatiidi. Z ararli deb topilgan asarlam in g m ualliflari va noshirlarini ta ’qib qilish va shafqatsiz qatl etishlar q ay ta jonlanadi. N osliirlik jinoyati u ch u n ayovsiz jazolash Yvilduzlar palatasi uchun xarakterli xususiyat edi. M asalan, 1632-yilda m a sh h u r presvitarian cher- kovining a ’zosi Prayn saroy teatrini (keyingi ikki yil d avom ida te a tr haqida 40 000 ga yaqin kitob nashr ettirilgan va qirolich an in g o ‘zi sahnada rol o ‘ynagan) qattiq tan q id qilgani u chun 5000 funt sterling jarim a solinib, qattiq tartibdagi q am oq jazosiga hukm etildi. B u n d a n tashqari, u universitet diplom idan m ahrum qilinadi h am d a ikki q u lo g 'i kesilgan va peshonasiga qizdirib tam g ‘a bosilgan holda y o g 'o ch u stu n g a bog‘lab q o ‘yi- ladi. Besh yil o 'tg ach , dinni tanqid qilgani u chun u y a n a yog‘och ustunga bog'lashga va qam oq jazosiga hukm etiladi. Bu safar ikki qulog‘ini kesish ✓ jazosi ikki yuziga ta m g 'a bosish bilan alm ashtiriladi. O ra d a n uch yil o ‘tib cherkov boshqaruviga qarshi chiqqan Bastvik va B y o rto n la r bundan ham qattiq jazoga loyiq deb topiladiiar. N oshirlik jinoyatlari u chun shafqatsiz jazolashlar, ayniqsa, Karl II zam onida va senzor h am da dastlabki ingliz «Siyosiy m erkuriy» gazetasining xo'jayini sifatida faoliyat yuritgan Lastranj davrida avj nuqtasiga chiqdi. S hunga qaram asdan, birinchi ingliz gazetalarining p aydo b o iis h i ayni shu davrga to ‘g ‘ri keldi. G az eta xizm atidan hukum at m anfaati yo 'lid a foydalanishga dastlabki o ‘rinishlar Yelizaveta davridan boshlangan. 1588-yilda Ispaniyaning yengilm as dengiz floti Angliya qirg'oqlariga yaqinlashgach, o 'sh a paytdagi b irinchi vazir Burley davlat ishlari haqidagi h ar xil m ish-m ishlarga barham berish m aqsadida m am lakatning turli burchaklariga hukum at xabarno- m alarini tarqatishni buyuradi. M a n a shu x a tti-h a ra k a t rasm iy «Angliya m erkuriy* gazetasining dunyoga kelishiga asos b o i i b xizm at qilgan. Shax- siy q o ‘liarda ushbu gazetaning ba’zi nusxalari saqlanib qolgan. Uning birinchi sonlari 1589-yilga to ‘g‘ri kelsa, oxirgisi 1604-yilga taalluqlidir. Britaniya m uzeyida «Angliya merkuriy»ning 4 ta matbaa va 3 ta qoiyozm a nusxasi saqlanadi. Uzoq vaqtlar ushbu nusxalar haqiqiy deb hisoblab kelindi, lekin 1839-yili ularning qalbaki ekanligi, nusxalar 1740-yilda qaytadan ¡shlanganligi aniqlandi. «Angliya merkuriy» chiqishdan to ‘xtaganidan ko‘p utmay, 1622-yil 23-mayda londonlik qog‘oz savdogari N ataniel Bugger va Tomas Archer o ‘zlarining «Italiya, Germaniya va boshqa joylardan kundalik xabarlar» nomli xususiy gazetasini chop eta boshlashadi. Shu yilning 25-sentabrida Bugger va Sheffordlar «Xristianlikning katta qismidan xabarlar» nomi ostida kundalik gazeta nashr etishga kirishadilar. 1641-yil noyabrda Parlament yig‘ilishlari haqidagi hisobotlar birinchi m aita gazeta shaklida chop etiladi. Fuqarolar urushi davrida gazetalar soni 20 dan oshdi, partiyalar ular vositasida qalam kuchi bilan o ‘zaro kurash olib borishardi. 1642—1649-yiUar orasida 170 ga yaqin gazeta nashr etilgan. 1649-yildan «respublika himoyasi va xalqni xabardor qilish uchun* hukumat tomonidan ta ’sis etilgan kundalik «Siyosiy Merkuriy» gazetasi nashr etila boshladi. 1657-yil 16-iyunda «Public Advertiser» (FTaÔJiMK 3^D3TaH3ep) gaze- tasida birinchi m arta shokolad haqida e ’lon beriladi. 1658-yilda «Siyosiy Merkuriy»da kitoblar, choy, yo'qolgan narsalam i topganlarni mukofotlash haqida va hokazo e ’lonlar paydo bo'la boshlaydi. 1660-yili Karl II bu gazetada sevimli • itini yo'qotib q o ‘yganligi haqida ham xabar beradi. Shundan keyin gazetalarda dori vositalari, nikoh tuzishda vositachilik, qo'l jangiga chorlash kabi turli mavzudagi e'lonlar ko‘paya bordi. XVIII asrga kelib «Merkuriy» nomi ostida ko‘plab, masalan, tibbiy, diniy, dengiz floti sohalariga oid gazetalar chop etilgan. Hatto, fransuz tiiida ham gazeta nashri yo‘lga q o ‘yilgan. Masalan, rasmiy «London gazetasi» 2 2 -yil mobaynida ingliz va fransuz tillarida chop etilib turgan. 1660-yilda gazetalar 10 ta bo'lgan bo‘lsa, 1688-yilga kelib ular soni 70 dan oshib ketgan. H am m a nashrlar turli muntazamlikda: kundalik, oylik, ikki haftalik tarzida chiqib turgan. Faqat 1702-yildan «Deyli kurant» gazetasi kundalik nashr sifatida chop etila boshlagan. 1724-yilda Londonda chiqa- digan 18 ta gazetadan faqat ikkitasigina o ‘z muddatida, ya’ni, har kuni chiqardi. Karl II hukmronligining boshida ikkita rasmiy gazeta-dushanba kunlari «Jamoat xabarlari» hamda payshanba kunlari «Siyosiy Merkuriy» chiqib turgan. 1663-yilda Römer Lestranj m atbuot buyicha Inspektor etib tayinlangach, ushbu ikki rasmiy gazeta ham uning ixtiyoriga topshiriladi. 1665-yili Karl II yangi «Oksford gazetasi» chiqishiga ruxsat beradi. Bu o ‘z manfaatiga zid kelishini payqagan yangi inspektor yangi-yangi gazetalar chiqishiga ruxsat berib yuboradi. U lar bir-biri bilan raqobatlashgan holda rivojlanib, «Oksford gazetasi»ning daromadini pasaytiradi, deb umid qilgan am aldor q a y sid irm a ’iioda o ‘z inaqsadiga erishadi ham. Angliyada jum alistikaning shiddat bilan rivojlanishiga qaramasdan, siyosiy nashrlar yetishmas edi. 1653-yili Parlament tarqatilishi bilanoq Kromvel parlament hisobotlarini stats-kotibning ruxsatisiz chop etishni taqiqlab quydi. Shundan keyingi ikki yil ham siyosiy nashrlarni ta ’qib etish bilan o ‘tdi. XV1I1 asming boshlanishi bilanoq siyosiy gazetalaming paydo boiishida sezilarli taraqqiyot ko‘zga tashlandi. 1620-yilda chiqqan «Kurant d Italie Alman» Fransiyadagi birinchi gazeta bo'ldi. Lekin «La Gazette» deb nomlangan bosma tarzdagi ilk gazetani nashr ettirish 1631-yilda tibbiyot olimi Teofrast Renodo chekiga tushdi. 1612-yili 28-yoshli Teofrast Parijga kelib, o'sha vaqtda o ‘ta qudratli b o ig an Rishele bilan tasodifan tanishib qoladi va uni o ‘zining shijoati hamda betakror aqli bilan maflun etadi. Shundan keyin u qirollikdagi barcha kambag‘allaming bosh komissari etib tayinlanadi. Sliu bilan birga saroy vrachi lavozimini olishga ham erishadi. Shaharning kambag'allar qatlamiga yaqinlashgan Teofrast ular ichida o'zining tibbiy amaliyotini keng tatbiq qila boshlaydi. Bu faoliyat esa uni kambag‘aüar og‘ir ahvolda qolgan paytlarda ularga yordam bera oladigan bir idora tuzish fikriga olib keladi. U birdaniga ushbu g‘oyasini amalga oshirib, barcha uchun ochiq bo‘lgan shunday idorani tashkil etadi. Parij hayotini kuzatib borgan Renodo, b ir tom ondan, o ‘z bilimi, m ehnatini taklif qilayotgan va, ikkinchi tom ondan, ushbu xizmatga m uhtoj aholi 0 ‘rtasida hech qanday munosabat, m uloqot yo'qligiga e ’tiborini qaratadi. Bunday holatni bartaraf yetish uchun Renodo manzillar idorasini («Burean d'adresse et de rencontre») tuzadi va odamlar u yerdan o ‘zlari uchun zarur m a’lumotlarni olib turishadi. Renodo o'sha davr talabini to 'g 'ri anglab etgan edi, ushbu idora atrofida juda ko'p mijozlar to ‘p- lanishadi va shu bilan birga bu yerda turli xabarlar ham yig‘ila boshlaydi. Yuzaga kelgan imkoniyatdan foydalanish maqsadida Renodo homiysi Rishele yordamida bir nashr tashkil etadi, birinchi soni 1631-yiI 30-mayda chop etilgan bu nashmi odamlarga ancha tanish oddiygina «Gazeta» so‘zi bilan nomlaydi. «Gazeta» boshida haftasiga bir marta, dushanba kunlari nashr etib turiladi. Ikkkinchi yili uning hajmi ikki baravar kengaytirilib, birinchi bo‘Iimi eski nomda, ikkinchi b o iim i esa «Nouvelles ordibnaries de divers endroits» (Turli joylardan kelgan oddiy xabarlar) nom i ostida chiqa boshlaydi. Bundan tashqari, gazetaning so‘nggi oydagi voqealar sharhi berilgan oylik ilovasimng nashri ham yo'lga q o ‘yiladi. Renodo o ‘limidan keyin gazetani uning o ‘g‘illari chiqarishda davom etishadi. 1762- yildan u haftasiga ikki marta, dushanba va chorshanba kunlari «Fransiya gazetasi» nom i bilan chiqarila boshlaydi va ushbu nomda hozirgacha chop etümoqda. Renodoning gazetasi uzoq yillar davom ida tengsiz bo‘lib keldi, chunki uning asoschisi istisno holda ushbu gazetani «chop etish, sotish, tarqatishni, ham ichki, ham tashqi xabarlarni yetkazishni boshqa shaxslar amalga oshirishi mumkin emas» degan imtiyozga ega edi. Albatta, bu kabi imtiyoz boshqa kundalik nashrlar rivojiga to ‘sqinlik qilib turdi. Barcha matbuot nashrlari uchun qulay sharoit faqat Buyuk fransuz inqilobidan keyin paydo bo‘ldi. G archi 1785-yil 2-m artda «Qonunchilik, yurisprudensiya masalalari liaqida yozishni hamda qirollik qonunlarini sharhlashni taqiqlash haqida» buyruq chiqarilgan bo‘lsa-da, erkinlik alla- qachon havoda kezib yurardi. Inqilobgacha amal qilgan matbuot qonun- chiligi haqida fikr yuritishdan oldin mutlaq islohot davrini esdan chiqar- maslik kerak. U ndan keyin reaksion katolitsizmning kuchayishi o ‘rta asr- lardagi monarxiya qatlam ini absolutizmga olib keldi. Qachonlardir davlat hokim iyatini qirol bilan baham ko‘rib kelgan ushbu qatlam vakillarj o ‘z mavqelarini yo'qota boshlagan edi. Ular oxirgi marta 1614-yilda o ‘z yig‘in- larini o ‘tkazib, shundan keyin 175-yil davomida to ‘planmadi!ar. Doimiy arm iyaga suyangan davlat hokim iyati bu qatlamning mavqeyini yo‘qqa cliiqara bordi. Mahalliy boshqaruv markaz buyrug‘iga bo'ysunadigan huku- m at mulozimlarining qo'liga o ‘ta boshlagan, ular esa o ‘zlari harakat qilayotgan joylaming m anfaatlarini unutishgan edi. Qirol hukumati kuchaygan sari lining matbuotga munosabati shaf- qatsiz tus ola bordi. Shu bilan birga, hukmdorlar qirol hokimiyatining ilohiy kelib chiqishi haqida iezuitlar ilgari surgan ta’limotdan ham unumli foydalanishardi. Bu nazariyaga ko‘ra, qirollar xalqni eng Oliy Zot irodasiga binoan boshqaradilar va xalq oldida javobgar emaslar. 1757-yildagi Deklaratsiyada «dinga nisbatan hujumga yoki aqlni qarshi qo‘yishga, qirol hukum atini haqorat qilishga va davlat tartibini buzishga chorlaydigan m ateriallar yozgan yoki chop etgan» har bir kimsa o'lim jazosiga tortiladi, deb belgilab quyildi. Dyuponning ina’iumotiga qaraganda, 1660-yildan 1756-yilgacha 869 muallif, matbaachi, kitob sotuvchi va gazetachi Bastiliya qamoqxonasida yotib chiqqan. Rokenning guvohlik berishicha, 1715-yildan to 1789-yil- gacha Davlat kengashi, parlam ent, Parij sudi va Katta kengash tomonidan m uhokam a qiiingan 850 ga yaqin turli nashrlar yo‘q qilingan yoki taqiq- langan. Bulardan tashqari, m atbaa nashrlari mhoniylar sudi va mahalliy fuqarolar tribunalining senzurasi tom onidan ham turli tazyiqlarga uchra- gan. Lekin ushbu hujum lar halokatga yuz tutgan absolutizmning oxirgi chiranishlari edi.. Chunki ushbu eski tartiblarni 1789-yilgi Buyuk inqilob ag'darib tashladi. Bu davrda m ashhur m atbaachi Iogann Karolus 1609-yilda Germ a- niyada birinchi marta dunyo yuzlni ko'rgan ikki gazetadan biri - «Re- latsion»ni nashr eta boshladi. Ikkinchi gazeta «Avizo* (E ’lonlar) deb atalib, Volfenbyuttelda chop etildi. XVII asming 30-yillari oxiriga kelib 30 ga yaqin gazeta nashr etilgan b o is a , XVIII asr boshida bu raqam 200 d an oshib ketdi. Ushbu nashrlarning ko'pchiligi aloqa idoralari tomonidan chop etilardi. 0 ‘sha vaqtdagi nashrlarning adadi 350 dan 400 nusxagacha b o ‘lib, Hamburgda chiqadigan haftalik «Pedant» va «Frankfurten jurnaU esa 1, 5 ming nusxa adadga ega edi. Birinchi kundalik gazeta b o ‘lgan «Leypsiger saytung* («Leypsig gaze- tasi*) 1661-yildan chiqa boshladi. Kundalik nashrlar asosan Germaniya siyosiy hayotini aks ettirardi, shu bilan birga ko‘ngilochar nashrlar («Say- tung oust und nuts»-Xursandchilik va rohat uchun gazeta) ham chiqib turdi. 1712-yilda H am burgda tashkil etilgan «Firqasiz Hamburg muxb'iri* gazetasi bir necha o ‘n yillar davom ida o ‘z muxlislarini topib keldi. Mazkur gazetalarda asosan e'Ionlar va iqtisodiy xabarlar bosi!ardi. Ba’zi gazetalar imperatorntng farmoiji bilan tashkil etiigan. Masalan, 1763-yilda «Impe rator aloqa-idora gazetasi* shu tarzda paydo bo‘lib, 1795-yilda u «Kyoln gazetasi» deb o ‘zgartirildi. XVII asrdan Germaniyada, asosan Mayn daryosi b o ‘yidagi Frank- furtda jurnallar nashr etiia boshladi. «Akta publika» (1621), «Teatrum ayropeum* (1634—1635), «Diarium ayropeum» (1659—1681) kabi nashrlar hozirgi tarixiy-siyosiy jurnallarnmg ajdodlari edi. XVII asrda ixtisoslashgan adabiy va ilmiy-ommabop nashrlarning asosi shakllana boshladi. 1641— 1649-yillarda Nyumbergda «Frauensimmer geshprexsshpile» (Ayollar xo- nasi — suhbatlar o'yini) nomli xotin-qizlar jum ali nashr etiia boshlagan, Hamburgda esa 1663- yilda «M onats geshprexe» (Oylik suhbatlar) jum ali tashkil etildi. XVII asr oxiriga kelib ikkita ilmiy jum al-«Akta eroditorum* (1682-yilda lotin tilida) va «Monats geshprexe» (1688-yilda ne^mis ttlida) jurnallarining nashri yo‘lga qo‘yildi. Xbob. XVII ASR INGLIZ IN Q IL O B I PU B L IT SIST IK A Sl Download Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling