Ўзбекистон республикаси ўрта ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги

2.3. Болдир-ошиқ бўғимининг шикастланишларини консерватив ва жарроҳлик 
даволаш усулларини қўллаш асослари . 
Болдир-ошиқ бўғимининг (БОБ) турли хил шикастланишлари билан уларни 
даволаш усуллари консерватив ва жарроҳликка бўлинади. Уларни умумий мақсадлар 
бирлаштиради:
1) шикастланган элементларни аниқ анатомик реконструкция қилиш;
2) бўлаклар бирлашмагунча фиксация қилиш;
3) функцияни тиклаш.
Узоқ вақт давомида даволашнинг асосий усули консерватив бўлиб, унинг 
моҳияти суяк бўлакларини ёпиқ қўлда ёки аппарат билан қайта жойлаштириш ва уларни 
бирлашмагунча гипсли бойлам билан маҳкамлаш, кейин эса репаратив даволаш эди. 
2.4. Ҳар хил оғирликдаги болдир-ошиқ бўғимининг шикастланишларини 
дифференциал даволашнинг умумий асослари. 
Маълумки, консерватив даво усули билан даволаш иммобилизация тугатилгандан 
сўнг ва синиқларни мустаҳкамлаш жараёнлари тугагандан сўнг амалга оширилди, 
уларнинг асосий мезонлари ҳар бир зарар турига хос эди, масалан ўртача календар даври 
ва радиологик маълумотлар. Консерватив даволаш усулининг камчиликлари 
шикастланган оёқнинг узоқ муддатли функционал пассивлиги ва эрта репаратив 
даволанишнинг чекланган имкониятлари эди. Бундай тактик қарорлар бўғимининг 
қаттиқлигининг шаклланишига ёрдам берди, доимий контрактуралар, даволаш вақтини 
узайтириш ва функционал натижаларнинг ёмонлашуви билан қон-томир ва нейротрофик 
касалликлар кўринишидаги асоратларни ривожланиши хисобланади. Консерватив ва 
жаррохлик ўртасидаги чегара даволашнинг жарроҳлик усуллари - скелетни тортиш, 
трансартикуляр ва/ёки пинлар (спицалар) билан трансфокал фиксация. Иккала усул ҳам 
бўлакларни қайта жойлаштиришдан сўнг гипс билан иммобилизация қилишни ўз ичига 
олади, бу эса эрта реабилитация чораларини кўриш имкониятини чеклайди. Бундан 
ташқари, скелетнинг тортилиши умумий жисмоний ҳаракатсизлик даврида асоратларни 
ривожланишига ёрдам берди. Стабил бўлмаган БОБ жароҳатларида консерватив даво 
ҳар доим ҳам бўлакларнинг тўғри жойлашишига эришишга, сублуксациялар ва 
дислокацияларни камайтиришга, дистал тибиофибуляр синдесмозда диастазни йўқ 
қилишга имкон бермайди ва такрорий ўзгартиришлар веноз қон айланишининг 
бузилишини кучайтиради ва чуқур оёқ томирлари тромбозига олиб келади, 32,4-
42,3%да, бу ҳар доим ҳам жароҳатнинг кечикиш даврида жарроҳлик даволашни амалга 
оширишга имкон бермади. Ёпиқ репозицияга такрорий муваффақиятсиз уринишлар, оёқ 
веналарининг тромбози, БОБнинг беқарор жароҳатларида жарроҳлик муолажасининг 
кечикиши туфайли оёқнинг қўшимча травматизацияси нафақат даволаш вақтини 
узайтирибгина қолмай, балки унинг натижаларини ҳам ёмонлаштирди. Қониқарсиз 
натижалар сони, айниқса В ва C турдаги жароҳатлар билан 9,9-30%, ногиронлик 21,8% 
га етди. БОБнинг оғир шикастланишлари одатда БОБнинг юмшоқ тўқималари 
тузилмаларини, биринчи навбатда, бўғимининг турғунлаштирувчи элементлари бўлган 
тибиофибуляр ва (ёки) коллатерал боғламларни сезиларли даражада йўқ қилиш билан 
бирга келади. Ушбу жароҳатлар кўп ҳолларда фақат жарроҳлик йўли билан тикланиши 
мумкин, чунки уларни консерватив даво тузатиш учун мақбул шароитларни 
таъминламайди. Шундай қилиб, боғламларнинг органотипик янгиланиши учун 
диастазнинг деярли тўлиқ йўқлиги керак, бу уларнинг тўлиқ ёрилиши билан консерватив 
тарзда таъминлаш қийин.
Катта босим шароитида боғламли аппаратларнинг тўлиқ тикланмаганлиги 
сабабли БОБнинг сурункали беқарорлиги 
талус ва болдир артикуляр юзаларида 
(200-300 кг / см
2
) 9-25% да
хондропатия ва остеоартрит ривожланишига олиб келади . 

---

Бундан ташқари, даволанишнинг қониқарсиз натижаларининг сабабларидан бири 
жарроҳлик аралашувларнинг кеч муддати бўлиб, улар асосан жароҳатдан кейин 7-10 
кунларда, иккиламчи силжишлар, сублуксацияларнинг такрорланиши, дислокациялар 
шишнинг пасайиши билан белгиланади. , жарроҳлик учун идеал вақт жароҳатлардан 
кейинги биринчи соатлар бўлса, травматик шиш пайдо бўлишидан олдин; қониқарсиз 
натижалар сони эса 3 баравардан ортиқ камайди. 
Сўнгги йилларда БОБ жароҳатлари учун жарроҳлик даволаш усуллари, жумладан 
бўлакларни ички ва ташқи маҳкамлаш кўпроқ қўлланила бошланди. Аралашувларнинг 
биринчи гуруҳи очиқ репозицияни, интра- ва (ёки) экстрамедуллар остеосинтезни ва кўп 
ҳолларда ташқи иммобилизацияни ўз ичига олади. Ушбу аралашувлар ҳар доим ҳам паст 
шикастли эмас, шикастланган бўғинни туширмайди ва функционал даволанишни эрта 
бошлашга имкон бермайди. Шу муносабат билан вақтинчалик ногиронлик 16 ҳафтага 
етади, ногиронлик - 12%га. Очиқ аралашувлар билан юқумли асоратлар хавфи 
юқорилигича қолмоқда. 29,9% ҳолларда БОБ остеоартрити жарроҳлик аралашувлардан 
кейин ривожланади, даволашнинг функционал натижалари эса ёмонлашади. 
Жарроҳлик аралашувларининг иккинчи гуруҳи сим ва (ёки) спица 
конструкцияларни ташқи маҳкамлаш мосламаларидан фойдаланишни ўз ичига олади. 
БОБ жароҳатлари асосан бўғим ичидаги бўлгани учун улардан фойдаланиш бундай 
жароҳатларни даволаш тамойилларини тўлиқ ҳажмда амалга ошириш имконини беради. 
Парчаларни қайта жойлаштириш ва қаттиқ маҳкамлаш кўпроқ анатомик тарзда амалга 
оширилади, шикастланган бўғим юзаларни тушириш, ҳаракатларнинг эрта фаол 
ривожланиши мумкин бўлади. Атравматик жарроҳлик аралашуви 83,7-94,4% да яхши 
даволаш натижаларига эришишга имкон беради. 
Ушбу натижалар асосан эрта ташхис қўйиш билан боғлиқ. юмшоқ тўқималарнинг 
интра- ва периартикуляр тузилмаларида, минтақавий томирлар ва нервларда патологик 
ўзгаришлар . Уларни даволаш доимий контрактуралар, нейро- ва вазодистрофик 
касалликлар, деформация қилувчи артрознинг пайдо бўлиш эҳтимолини камайтиради. 
Ташқи фиксация усулларини қўллашда спицалар яқинидаги юмшоқ тўқималарнинг 
яллиғланиши 8,6-41,8% ва пин остеомиелитлари 4,8-15% да қайд этилган, аммо агар 
трансоссеоз остеосинтез усулларига риоя қилинса, йирингли асоратлар сонини 4-6% гача 
камайтириш мумкин. 
Адабиёт маълумотлари ва ўз кузатувларимиз таҳлили шуни кўрсатдики, 
даволашнинг жарроҳлик усуллари такомиллашганига қарамай, БОБ жароҳатларини 
даволашда қониқарсиз натижалар сони шикастланишнинг оғирлигига мутаносиб ва 2,8 
дан 25% гача. Маълумки, болдир-ошиқ бўғимининг шикастланиши таянч-ҳаракат 
тизимининг барча шикастланишларининг 12-24% ва пастки оёқ суяклари синиши 
сонининг 40-60% ни ташкил қилади ва кўп ҳолларда меҳнатга лаёқатли ёшдаги 
одамларда учрайди. Ушбу кузатишлар янги даволаш усулларини ишлаб чиқиш ва 
мавжудларини яхшилаш зарурлигини тасдиқлайди. БОБ жароҳатларини даволаш 
натижаларини яхшилаш йўлларидан бири артериал спазм даврининг давомийлигини 
камайтириш ва иккинчи босқичнинг бошланиши учун шароит яратиш учун 
шикастланган оёқда минтақавий қон айланишини тузатиш ҳисобланади. шикастланишга 
қон-томир жавоби - реактив гиперемия, шикастланган тўқималарни репаратив 
регенерация қилиш учун мақбулдир. Бунга эришиш учун жароҳатлардан кейинги 
дастлабки соатларда минимал травматик усуллардан фойдаланган ҳолда БОБнинг 
шикастланган элементларини анатомик тиклаш, турғун фиксацияни амалга ошириш ва 
тиббий манипуляция пайтида ва травмадан кейинги эрта даврда етарли даражада 
беҳушлик қилиш керак. давр. Шу нуқтаи назардан, беқарор БОБ жароҳатларида ёпиқ 
репозицияга такрорий уринишлар ўринсиздир . 
БОБ жароҳатларини даволашнинг анатомик ва функционал натижаларини 
яхшилашнинг яна бир усули бу мезенхимани фаоллаштириш орқали шикастланган 
тўқималарни органотипик қайта тиклаш усулларидан фойдаланишдир. тана заҳиралари 
- скелет тўқимаси. Бундай тактикаларнинг ижобий натижаси турли тўқималарда 

---

индивидуал бўлган ва ҳар хил турдаги шикастланишлар билан мумкин. Бу шартлар 
қуйидагилар: 
- 
амалдаги фиксаторлар суякнинг текисланган учларининг тўлиқ турғунлигини 
таъминлаши керак, улар тизимли равишда минимал травматик бўлиши ва 
озиқлантирадиган шикастланган юмшоқ тўқималарнинг қон таъминотини 
бузмаслиги керак ; 
- 
диастазнинг бўлмалиги; ихчам суяк учун 200-300 микрондан 1-4 мм гача; 
- 
тиклашга эришиш учун органотипик интраартикуляр шикастланишлар билан 
хондрогенез , беморни эрта фаоллаштириш керак, операциядан сўнг дарҳол 
шикастланган бўғиндаги ҳаракатлар буюрилади. 
БОБ жароҳатларини даволаш сифатини оширишнинг учинчи усули - оёқнинг 
чуқур веналари тромбози фонида юзага келадиган посттравматик томир касалликлари 
сонини камайтириш, бу кўпинча тромбофлебит ва остеоартрит кўринишидаги ноқулай 
натижани белгилайди. Тромбоз учун хавф гуруҳига ошиқнинг сублуксацияси ёки 
дислокацияси (В2, В3 ва C2 турлари) билан БОБнинг нотурғун шикастланишлари 
киради, доимий корреляцияга боғлиқ омил эса ошиқнинг силжиши ҳисобланади 
(беморларнинг 
42,3%). Шунингдек, оёқнинг чуқур томирлари тромбозини 
ривожланишига сабаб бўлган омил фрагментларни қайта-қайта самарасиз қайта 
жойлаштириш эканлиги қайд этилди. Фаол жарроҳлик тактикаси ЎАТЭ ривожланиш 
хавфини сезиларли даражада (икки мартадан кўпроқ) камайтириши мумкин, анъанавий 
даволаш тактикаси билан эса беморларнинг 46% кузатилади.