Ўзбекистон республикаси ўрта ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги
Download 1.01 Mb. Pdf ko'rish
|
болдир ошиқ бўғими нишонов
|
1.4. Консерватив
ва жарроҳлик даволаш усуллари БОБнинг турли даражадаги шикастланиши ва уларнинг роли регенератив ва тикланиш реакцияларининг фаоллиги. Кундалик ишда қон-томир касалликларини ташхислашнинг функционал усулларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш зарурати кўпинча экстремиталарда аниқланмаган артериал ва/ёки веноз етишмовчиликнинг мавжудлиги билан боғлиқ бўлиб, бу мушак-скелет тизимининг аксарият шикастланишлари билан бирга келади ва даволаш натижаларига салбий таъсир қилади. Сўнгги йилларда синиш даволаш қон-томир терапиясининг бошланиши бўлиши кераклиги таъкидланган [30, 67]. Периферик қон айланишининг бузилишига таъсир қилувчи воситаларнинг арсенали жуда чекланган. Терапевтик чора-тадбирлар сифатида синиш жойини новокаин билан блокировка қилиш, вазодилататорларнинг артериал инфузиялари таклиф қилинди. Биринчи ҳолда, синган инфекцияни юқтириш хавфи мавжуд, иккинчидан, фақат стационар даволаниш талаб этилади. Синган жойида гепарин электрофорези ҳам таклиф қилинган [15, 42], аммо гипс билан ишлов беришда уни амалга ошириш мумкин эмас. Маълумки, антиспазмоликлар рефлексли вазоспазмни камайтиради, аммо шикастланган тўқималарни "талаш" таъсирининг ривожланишини қўзғатади, бузилмаган мушакларда қон айланишини оширади ва шикастланган ҳудудда маҳаллий қон айланишини камайтиради. Минтақавий қон айланишига ижобий таъсир гипербарик кислород билан таъминланади , бу тўқималарнинг гипоксиясини ва метаболик ацидозни йўқ қилади, қонни нормализация қилиш регенератив жараёнларнинг боришини яхшилайди; контрендикациялар мавжудлиги, фойдаланиш мумкин эмаслиги ушбу усулдан фойдаланишни чеклайди. Паст частотали ўзгарувчан магнит майдон ҳам оғриқ қолдирувчи таъсирга эга, шишишни камайтиради, тўқималарнинг трофизмини яхшилайди ва ҳеч қандай контрендикацияга эга эмас [23, 33, 61, 76]. Қон айланишининг бузилишининг олдини олиш учун дастлабки босқичларда парчаларни аниқ қайта жойлаштириш ва ишончли маҳкамлашни, эрта функционал даволашни таъминлайдиган даволаш усулларига алоҳида аҳамият берилади [5, 29, 36, 50]. Шуни таъкидлаш мумкинки, БОБ ёпиқ жароҳатларини даволашда амалиётда қўлланиладиган усулларнинг хилма-хиллигига қарамасдан, уларни умумий мақсадлар бирлаштиради: - шикастланган БОБ элементларини анатомик реконструкция қилиш; суяк бўлакларини тўғри ҳолатда сақлаш; БОБ функциясини тиклаш. Олинган натижаларнинг таҳлили шуни кўрсатдики, БОБ жароҳатларини консерватив даво фақат болдир-ошиқ бўлакларни силжитмасдан, коллатерал ва тибиофибуляр боғламларнинг яхлитлигини сақлаб қолган ҳолда, изоляция қилинган синишларда оқланади . Бироқ, БОБ юмшоқ тўқималарининг тузилмаларининг шикастланиш даражасини аниқлаш билан диагностика масалалари ҳали ҳам қийин вазифа бўлиб қолмоқда [20, 27, 52, 64 ] .Даволаш натижалари нафақат оғирлик даражасига боғлиқлиги аниқланган. шикастланиш ва суяк шикастланишининг табиати, шунингдек, юмшоқ тўқималарни йўқ қилиш даражаси бўйича. Демак, синишларни консерватив даволаса, 96,6%, қониқарли - 2,5%, қониқарсиз - 0,9%, оғир ҳолатларда яхши натижаларга эришиш мумкин. БОБ жароҳатларида яхши натижалар фақат 50,5%, қониқарли 39,6%, қониқарсиз 9,9%, шу каби жароҳатларни жарроҳлик йўли билан даволашда эса 73,2%, 23,2%, 3,8% [33, 76, 79] . Бу суякларнинг катта даражада нобуд бўлиши билан , суяк мустаҳкамлигининг 10% гача бўлган юмшоқ тўқималар қобиғининг шикастланиши аниқроқ бўлиши ва синишнинг беқарорлик даражасини ошириши билан изоҳланади, шу билан бирга бўлакларнинг иккиламчи силжиши эҳтимоли ортади. [59, 61, 69]. Операцион техникани такомиллаштириш ва парчаларни маҳкамлаш учун юқори сифатли материаллардан фойдаланиш билан боғлиқ ҳолда, БОБ жароҳатларини даволашнинг жарроҳлик усуллари кўпроқ қўлланила бошланди, аммо уни амалга ошириш учун кўрсатмалар бўйича консенсус йўқ. Жарроҳлик аралашуви бир ёки икки марта қўлда қайта жойлаштириш ёки бўлакларнинг иккиламчи силжиши таъсири бўлмаганда амалга оширилади. Синишнинг турғунлиги тушунчасининг клиник амалиётга киритилиши беқарор БОБ жароҳатларини даволашда тактик ёндашувларни ўзгартирди. Кўпгина тадқиқотчиларнинг фикрига кўра [19, 38, 40], бўғимининг боғламли асосини ( тибиофибулар ва коллатерал боғламлар) бузилиши билан болдир-ошиқ синиқлар, талуснинг сублуксацияси ёки дислокацияси бўлакларнинг иккиламчи силжишига мойилдир. Шишлар камайганидан кейин гипс тўқимаси тўғри фиКБАцияни таъминламаганлиги ва юмшоқ тўқималарнинг қобиғи турли даражада шикастланганлиги сабабли, қисқарган бўлакларнинг иккиламчи силжиши ва талус сублуксациясининг такрорланиши хавфи сақланиб қолганлиги сабабли, бундай жароҳатларни эрта жарроҳлик даволаш кўрсатилади. [8, 13, 35]. Қийинчилик ушбу хавфни аниқлашда ётади ва бу муаммони БОБ юмшоқ тўқималарининг тузилмаларига зарар этказишнинг топикал диагностикаси ёрдамида ҳал қилиш мумкин . Жароҳатдан кейинги дастлабки босқичларда жарроҳлик даволаш ангиологик нуқтаи назардан ҳам оқланади , чунки бу периферик қон айланишининг бузилишини кучайтирадиган кўплаб травматик ўзгаришларни олдини олишга имкон беради. Шундай қилиб, 80-йилларнинг охиригача БОБнинг янги жароҳатларини жарроҳлик йўли билан даволаш вақти ва кўрсатмалари бўйича ягона нуқтаи назар йўқ эди ва у фақат таъмирлаш қийин бўлган , ёмон сақланмаган ва осонгина алмаштирилган ҳолда амалга оширилди. болдир-ошиқларнинг синиши; агар болдир-ошиқ бўлакларнинг ёпиқ жойлашувидан сўнг, улар орасидаги диастаз 1,5 мм дан ошса; тибиофибуляр қўшимчада 2 мм дан ортиқ диастаз мавжудлигида ; битта ёки иккита ёпиқ репозициянинг таъсири бўлмаганда. Ушбу даволаш тактикасини қўллашда асосий қийинчилик унинг муваффақияти ва бўлакларнинг иккиламчи силжиши хавфини башорат қилиш эди ва бунинг натижаси, адабиётга кўра, яхши даволаш натижаларининг нисбатан паст (50% дан 62%) сони эди. [7, 9, 23, 33, 51, 61]. Адабиётлар таҳлили шуни кўрсатадики, ёпиқ БОБ жароҳатларида суяк ва юмшоқ тўқималарнинг синишларини даволашнинг муайян усулига кўрсатмаларни аниқлашдаги хатолар, қон-томир омилнинг патоген ролини бартараф этмаслик асоратларни келтириб чиқаради ва қониқарсиз натижалар сонининг кўпайишига олиб келади. даволаш [71]. БОБ жароҳатларининг асоратлари этиологияси, тузилиши ва пайдо бўлиш вақти жиҳатидан хилма-хилдир. Адабиётнинг қисқача маълумотларига кўра, улар қуйидагиларни ўз ичига олади: 1. Эпидермал пуфакчалар пайдо бўлиши (фликтена) шикастланишдан кейинги дастлабки 3 кун ичида терининг ҳаддан ташқари чўзилиши туфайли 3-12% да ва уларнинг частотаси шикастланишнинг оғирлигига мутаносиб равишда ортади. Маълумки, боғламларни заифлаштиришни талаб қилади ва бўлакларнинг иккиламчи аралашишига олиб келиши мумкин, жарроҳлик даволаш терининг тўлиқ тикланмагунча кечиктирилади. 2. Шикастли шишнинг ўсиши туфайли оёқ-қўлнинг гипс билан сиқилиши 2,2- 3,5% ни ташкил қилади ва ривожланишига сабаб бўлиши мумкин. адекват жарроҳлик даволашни талаб қилувчи компартмент синдроми. 3. Эрта (10-12 кун) ва кеч иккиламчи (1,5-2 ойдан кейин ) жароҳати) гипсли бандБОБнинг иммобилизация хусусиятларининг пасайиши билан бўлакларнинг силжиши (шишнинг пасайиши, қирраларнинг суюлтирилиши ёки боғлаш учун олиб ташланиши) 7- 16% да қайд этилган. Кеч иккиламчи силжиш 0,2-0,8% да иммобилизациянинг муддатидан олдин тугатилиши ва ресторатив даволанишнинг бошланиши билан кузатилади [41, 59]. 4. Суяк элементлари ва боғламларнинг бирикмаслиги 4-6% да учрайди. Сабаблари - юмшоқ тўқималарнинг интерпозицияси, парчаларнинг нотўғри жойлашиши, вақт бўйича иммобилизациянинг етарли эмаслиги , йиртилган боғламларнинг учлари орасидаги диастаз. 5. БОБ деформация қилувчи артрознинг ривожланиши тез-тез учрайдиган асоратлардан бири бўлиб, 16,8-40% ҳолларда кузатилади. Сабаблари, оғир травмадан ташқари, бир нечта репозицияга уринишлар, суяк элементларининг нотўғри қўшилиши ва қўшилмаслиги , боғламли аппаратларнинг ишламай қолиши натижасида БОБнинг сурункали беқарорлиги, аниқланмаган ва даволанмаган пастки оёқнинг чуқур томир тромбози. сурункали веноз этишмовчиликнинг кейинги ривожланиши, очиқ жарроҳлик аралашувлардан сўнг БОБнинг йирингли артрити, оёққа эрта эксенел юк, нейродистрофик касалликлар (Зудек синдроми) [12, 54]. 6. Зудек синдроми (шикастдан кейинги дистрофия, алгодистрофия , травмадан кейинги остеопороз, нейродистрофик синдром) - БОБнинг шикастланиши билан 6-30% учрайди. У узоқ муддатли оғриқ синдромига асосланган бўлиб, нейроген қон- томирларининг сиқилишига ва автоном нерв, эндокрин тизимларнинг дисфункциясига ва маҳаллий тўқималар гормонларини ишлаб чиқаришнинг бузилишига олиб келади. Кейинчалик микроциркуляция даражасида тўқималар трофизмининг бузилиши ва фокал остеопороз ривожланади [46, 49]. 7. Шунингдек 3,2-9,8 % да доимий контрактураларнинг ривожланиши шикастланишнинг оғирлиги ва гипс билан иммобилизация шароитида оёқ-қўлнинг узоқ вақт функционал ҳаракатсизлиги билан боғлиқ. 8. Синостоз дистал тибиофибуляр синдесмоз - 0,3-1,2%. Очиқ жарроҳлик аралашувлар ва болдирнинг ҳаддан ташқари сиқилишидан кейин ривожланади турли металл конструкциялар , БОБдаги ҳаракатларнинг чекланиши билан намоён бўлади [16, 25]. 10. БОБнинг қўшилмаслиги ёки чўзилиши туфайли сурункали беқарорлиги : латерал боғламли аппаратлар - травмадан кейинги артроз ривожланишининг сабабларидан бири, боғламлар ёрилишидан кейин 9-25% ва 5-12% да кузатилади. бу жароҳатларни консерватив даволашдан кейин. 11. Шикастланишнинг ўткир даврида аниқланмаган ёки тузатилмаган периферик қон айланишининг бузилиши туфайли шиш, трофик яралар кўринишидаги сурункали томир бузилишларининг ривожланиши ва 5-28% ҳолларда, кўпинча фон томир касалликлари бўлган кекса беморларда учрайди [57]. Адабиёт маълумотларининг таҳлили шуни кўрсатдики, ёпиқ БОБ жароҳатларини даволашда асоратлар турлича бўлади, аммо уларнинг энг кўп учрайдиган сабаблари суяк ва юмшоқ тўқималар элементларининг етарлича аниқ реконструкция қилинмаганлиги, ёпиқ репозицияга такрорий муваффақиятсиз уринишлар туфайли қўшимча тўқималарнинг шикастланиши , йўқлиги ёки йўқлиги. минтақавий гемодинамик бузилишларни етарли даражада тузатиш, кеч бошланган ресторатив даволаш. Буни даволашнинг қониқарсиз натижалари (3 дан 30% гача) ва доимий ногиронлик (0,9-28,9%) кўрсатади [23, 29]. |
