Ўзбекистон республикаси ўрта ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги

2.2.
Болдир-ошиқ жароҳатлардан кейин турли даврларда қон айланишининг 
бузилишини диагностикаси ва комплекс баҳолаш . 

---

Иккала гуруҳдаги беморларнинг клиник ва радиологик текшируви анъанавий схема 
бўйича ўтказилди, шу жумладан шикоятлар тўплаш, жароҳатланган аъзони текшириш билан 
жароҳатланиш вақти ва механизмлари бўйича анамнестик маълумотлар . Шу билан бирга, 
оғриқнинг локализациясига, БОБ деформациясининг мавжудлигига ва юмшоқ тўқималарнинг 
шишишининг оғирлигига алоҳида эътибор қаратилди. БОБ нинг рентгенологик текшируви, 
реовазография ва термометрия иккала гуруҳда, ультратовуш - фақат таққослаш гуруҳида 
ўтказилди. Олинган натижаларни таҳлил қилиш юмшоқ тўқималарнинг шикастланишига 
ташхис қўйишда рентгенологик усулларнинг имкониятларини солиштириш, уларни 
ўткир травмада кўриш ва янги, янада информацион кўрсаткичлар ёрдамида уларнинг 
оғирлигини баҳолаш имконини берди. 
Терининг термал сурати тананинг ўрганилаётган ҳудудининг анатомик тузилишини, 
юмшоқ тўқималарни қон билан таъминлаш хусусиятларини ва метаболизмнинг 
интенсивлигини акс эттиради. Бу термограммаларда "иссиқ" ва "совуқ" доғлар пайдо 
бўлишини тушунтириши мумкин. "Иссиқ" нуқталарда қон айланиши ва метаболик 
жараёнларнинг кучайиши кузатилади, "совуқ" нуқталарда ангиоспазм, окклюзион ва 
трофизмнинг пасайиши аниқланади. Яллиғланишни келтириб чиқарадиган этиологик омил 
нима бўлишидан қатъи назар, тўқималарнинг ўзгаришининг бутун диапазони асосан 
микроциркуляция тўшагининг қон-томир реакцияси ва унинг шикастланиш даражаси билан 
белгиланади. Ўзгаришлар билан вазоспазм пайдо бўлади, экссудациялар вазодилатация, 
турғунлик, тромбоз, қоннинг реологик хусусиятларининг ўзгариши ва метаболизмнинг 
кучайиши билан мос келади. Пролиферация даврида янги томирларнинг шаклланиши 
туфайли трофизмнинг кучайиши кузатилади. Шундай қилиб, шикастланган зонадаги 
тўқималарнинг ҳарорат режимлари нейроген симпатик ва қон-томирларининг реакцияси, 
микроциркуляция ва тўқималар алмашинувининг мураккаб таъсири таъсирини акс 
эттиради . 
Барча турдаги синиқлар учун, даволаш усулидан қатъи назар, умумий термал 
кўриш қонунлари мавжуд - зарарнинг диққат марказида қанчалик чуқурроқ бўлса, 
термал силжишлар камроқ бўлади; ТГ-семиотиканинг динамикаси шикастланишнинг 
оғирлигига ва даволаш самарадорлигига тўғри келади: силжишсиз синишлар билан, 
муваффақиятли қайта жойлаштиришдан сўнг, термоасиметрия камроқ фарқланади; 
- кечиктирилган консолидация билан шикастланган сегментнинг термал нурланиши 
ортади. 3-ҳафтадан бошлаб жароҳатларда тери ҳароратининг 3-5 даражага кўтарилиши даври 
бутун оёқ-қўл билан солиштирганда фарқланади, бу эса синишнинг секин даволанишини 
кўрсатади. Сохта бўғин ҳосил бўлганда бирлашмаган бўлса, инфрақизил нурланишнинг 
ортиши майдони сақланиб қолади; маҳаллийлаштирилган; синиш даражаси ва ундан юқори ва 
пастда кўрсаткичлар камаяди. Зарар зонасида ва қўшни ҳудудларда сохта бирикма ҳосил 

---

бўлганда , ИҚ нурланиши камаяди. 
Шунингдек, болдир-ошиқ бўғимининг шикастланишларида ТГ-семиотика бир 
қатор характерли хусусиятларга эга. Шундай қилиб, ИҚ нурланиш даражаси унинг пастки 
қисмларида оёқнинг латерал юзаси терисидан ҳар доим юқори бўлади ва бу ерда олдинги 
болдир артерияси ўтиши туфайли БОБ синиқ даражасида, ҳароратнинг ўзгариши 0,3 
даражадан ошмайди ва носимметрик жойларда бир хил бўлади. Юпқа тери, тери ости ёг 
қатлами кам ривожланганлиги ва мушакларнинг етишмаслиги туфайли болдир-ошиқ устидаги 
терининг ҳарорати атрофдаги тўқималарнинг ҳароратидан паст бўлади.Шу сабабларга кўра 
болдир бўйлаб ИҚ нурланишининг интенсивлиги, оёқнинг медиал қирраси ва БОБ, метатарсал 
суяклар устида ҳам паст. Динамик термометриядаги маълумотларга кўра, 96,1% да жараённинг 
табиати ва локализациясини баҳолаш мумкин. Ушбу маълумотларга асосланиб, биз 
термографик маълумотлар клиник маълумотлардан олдинда деган хулосага келдик; 
ИҚнинг интенсивлиги тўқималарнинг шикастланишининг оғирлиги, уларнинг анатомик 
тузилиши, травматик кучнинг катталиги, жароҳатдан кейин ўтган вақт билан боғлиқ. ИҚ 
интенсивлигининг пасайиши яхши прогнозни кўрсатади. 
Оёқнинг турли қисмларида юқори ҳарорат ўзгарувчанлиги туфайли терининг ҳарорати 
жуда кам диагностик аҳамиятга эга. Энг маълумот берувчи хусусиятлар комплекси: 
маҳаллийлаштириш, ўлчам, контралатерал оёқнинг носимметрик жойларини ўрганиш 
натижасида олинган маълумотларга нисбатан ИҚ-нурланиш зоналарининг шакли, 
тузилиши, интенсивлиги. 
Микроциркуляция бузилишининг шикастланишнинг оғирлигига, таъсирланган 
асосий ва қиёсий гуруҳларида даволаш вақти ва усулларига боғлиқлигини баҳолаш учун 
терининг термометрияси жароҳатдан (жарроҳлик) кейинги дастлабки 10 кун ичида ҳар 
куни ТПЕМ -1 электротермометри билан ўтказилди, кейинчалик –15, 20, 25, 30, 35, 40 
кунларда; ундан сўнг, шикастланган ва шикастланмаган оёқнинг симметрик нуқталарида 
(оёқнинг дорсал юзаси) ҳарорат градиентини ҳисоблаш билан динамикада ўзгариш 
томирларнинг шикастланишга бўлган жавобининг шикастланган ва бузилмаган 
аъзоларда икки фазали хусусиятини акс эттиради (термоассиметрия ). 
Капсуляр-боғлам аппаратнинг (КБА) ёпиқ шикастланишларини комплекс 
ташхислашда 
қўлланилади. 
Бунинг 
учун, 
рентгенологик 
ва 
ультратовуш 
маълумотларига кўра, КБА шикасти белгилари бўлган қиёслаш гуруҳи беморларида 
олдинги ва орқа проекцияда ТПЕМ-1 контактли термометр ёрдамида терининг 
ҳароратини ўлчанган. Олинган маълумотлар шикастланган оёқнинг носимметрик 
нуқталарида терининг ҳарорати ўлчовлари билан таққосланди ИҚ ҳарорат градиентини 
ҳисоблаш, травмадан кейинги ангиоспазмнинг оғирлигини акс эттиради. 
Қиесий гуруҳдаги беморларда репаратив жараёнларнинг кечишини кузатиш ва 
уларнинг тугаш вақтини аниқлаш учун термометрия ҳам қўлланилган. Бунинг учун 
ТПЕМ-1 контактли термометр ёрдамида суяк синиши ва боғлам жароҳатларини 
проекциялашда терининг ҳарорати биринчи 10 кун - ҳар куни, кейин - ҳар 5 кунда ўлчанди. 
Олинган маълумотлар ҲГ ҳисоблаш билан бузилмаган аъзонинг носимметрик нуқталарида 
терининг ҳарорати ўлчовлари билан солиштирилди. Агар ҳарорат градиенти 0,2-0,3 
даражадан ошмаса, репаратив ишлов бериш тугалланади. Реабилитация даволаш даврида 
термометрия ўтказилди; оёқнинг орқа қисмида ҳар уч кунда, кўрсаткичларнинг салбий 
динамикаси; микроциркуляция машғулотларнинг юкини, зичлиги ва интенсивлигини, 
машқлар тезлигини камайтириш учун асос бўлиб хизмат қилди. 
Термал тасвирлаш усулини сезувчанлиги афзалликлари билан: оддийлик, 
миқдорий ва сифат кўрсаткичларини тезда олиш қобилияти, юқори спецификлик, 
диагностик сезувчанлик ва болдир-ошиқ бўғимининг шикастланиши учун кўрсаткичларнинг 
ишончлилиги билан боғлиқ бўлиши мумкин. ТГ усули дифференциал ташхислардан 
долзарбликни шакллантиришда диагностика муаммоларини, даволаш дастурларини тузатиш 
билан боғлиқ турли хил мураккабликдаги тактик вазифаларни ҳал қилишга имкон беради. 
Масалан, 3-4 ҳафта давомида пасайиш йўқлиги шикастланган аъзодаги ҳарорат суяк 
бўлакларининг беқарорлигини кўрсатади. ТГ шунингдек, самарадорликни кузатиш имконини 

---

беради; даволаш, асоратларни башорат қилиш, натижани асослаш, реабилитация тадбирлари 
дастурини ишлаб чиқиш. Дастлабки босқичларда периферик қон айланишининг бузилишини 
даволашни динамик назорат қилиш муҳим амалий аҳамиятга эга. БОБ суяклари синган 
беморларни реабилитация қилишда термографиядан фойдаланиш реабилитация ва даволаш 
дастурини оптималлаштириш имконини берди. ТГ мутлақо хавфсиз усул бўлиб, болдир-ошиқ 
бўғимда эрта яллиғланиш ўзгаришларини аниқлаш имконини беради, беморларда ушбу 
ўзгаришларни динамик назорат қилиш, терапевтик чора-тадбирлар самарадорлигини 
оширади.