Ўзбeкистон рeспубликаси

Ижтимоий-иқтисодий жараёнлами ўрганиш бпъйиc1ıа

Мазмуни бўйича

Макон нуқтаи назаридан

Таҳлил қилувчилар субъекти бўйича

Тадқиқотлар натижасида иқтисодий таҳлилнинг турларини тасниилашда қуйидаги белгилардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ, деган хулосага келинади.

п

Кенгайтирилган ишлаб чиқариш босқичлари бўйича

Компьютерлаштириш даражаси бўйича

Тармоқ тамойили бўйича

5.1-чизма. Иқтисодий таҳлил турларини таснифлашдақўлланиладиган белгилар

Буларга: мазмуни бўйича таснифлаш макон нуқтаи назаридан қараш; таҳлил қилувчилар (субъекти) бўйича; тармоқ тамойили бўйича; замон нуқтаи назаридан таснифлаш; ижтимоий-иқтисодий жараёнлами ўрганиш бўйича; кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш босқичлари бўйича; компьютерлаштириш даражаси бўйича таснифлаш каби белгилари киради.

Юқорида таъкид1анганидек, иқтисодий таҳлил турлари унинг шаклларидан фарқ қилади. Иқтисодий таҳлилнинг шакиллари бир-биридан маъ1ум даражада ўзига хос бўлган усуллари, кетма-кетлиги, мақсади ва вазифалари билан ҳам фарқ қилади. Масалан, комплекс таҳлилда хўжалик фаолияти макон ва замон нуқтаи назаридан батафсил таҳлил қилинади. Унда асосий усуллар тариқасида комплекс баҳолаш усуллари қў11анилади. Ушбу таҳлил маълум даражада омилли таҳлилдан фарқ қилади.
Омилли таҳлилда хўжа1ик фаолиятига таъсир қилувчи омилларнинг натижасини аниқлаш усуллари ўргани1ади. Бу жуда кўп таҳлилда омилли таҳлил усуллари асосий бў1масдан, балки хулосани чуқурлаштириш учун фойдаланилади.

Шу икки таҳлил шаклидан фарқли ў1ароқ фукционал-қиймат таҳлили (ФҚТ) ҳам мавжуд. ФҚТ да икки таҳлилда ҳам қўлланилмайдиган, қў11ани1са ҳам кам қў1лани1адиган усуллардан фойдаланилади. Бошқа таҳлиллар асосан маълум кўрсаткичлар, аниқ рақамларга асосланса, ФҚТ да кўп ҳолларда мантиқий эвристик таҳлил усулларидан фойдаланилади.

Худди шундай ҳолатни бошқа таҳлил шакллари бўйича ҳам келтириш мумкин. Демак, иқтисодий таҳлилнинг турларида маълум даражада методологик муштараклик бўлса, шакилларида ўзига хослик устувордир.

Иқтисодий таҳлилнинг шакллари ва ҳар бирининг қисқача мазмуни

ушбу чизмада келтирилган:

ИҚТИСОДИЙ ТАҲЛИЛ
ШАКЛЛАРИ	МАЗМУНИ
1. Комплекс таҳлил	Хўжа1ик субъект фаолиятини макон ва замон нуқтаи назаридан барча тузилмалари билан бирга батафсил таҳлил қилишдир
2. Солиштириш таҳлили	Хўжалик субъектлар фаолиятини яхлит ҳолда алоҳида тузилмалари ёки мавзуларини баҳе ва вақт жиҳатидан солиштириладиган ҳолатга келтирилиб амалга ошириладиган таҳлилидир
3. Омилли таҳлил	Хўжалик фаолияти натижасига таъсир қилувчи омилларни аниқлаш ва уламинг таъсирини ҳисоблаш усуллари мажмуасини о зида акс эттирган таҳлилдир
4. Функционал қиймат таҳлили	Ҳар бир бажариладиган функцияни (асосий, ёрдамчи ва докерак) қиймат жиҳатидан баҳолаб, маҳсулотнинг (иш, химат) сифатини оширган ҳолда нокерак функциялами бартараф қилиш эвазига ички имкониятларни (резервларни) топиш ва ишга сöлишга қаратилган таҳлилдир
5. Маржинал таҳлил	Барча харажатларни доимий ва ўзгарувчи харажатларга бўлиб ишлаб чиқариладıган маҳсулотлар (бажариладиган иш, хизмат)нинг бимесда кўзда тутилган фойдага эришиш учун зарур бўлğарт, миқдорини аниқлаш ва самарадорлигини оширишга қаратилган таҳлилдир .
6. Стахостик таҳлил	Хўжалик фаолиятида натижа ва омиллар ўртасидаги бтиғлиқлик, фимкционал боғлиқ бў1маган шароитда, уламинг боғлиқлигини ўрганишга қаратилган таҳлилдир, макон ва замон нуқтаи назаридан барча тузилмалари билан бирга батафсил таҳлил қилишдир
7. Лойиҳа	Хўжалик субъектлар истиқболини, бизнес режасини, инвестиция

*€cъжалик фаолıятиı-инг компΰкс
пт тоҳат) таҳлили

(токалл т‹ıҳлили (телıлатлк) таҳлили

Йўжалıк
юриту вcлıи
Нўжалик фаоли /атни тўлиқ c›ърганиш ва таҳлил қилиш неҳри

c}иириcл*иı т›ълирн1ардаıı.

субъектнинг 1 ҳамиша зарı:рият бўлавермайди.

üıолиятиı:и хзотлича, траълиқ, яхлит ҳолда ўрганиш тушунилади.
Масалани, маркетте жП х‹зм.ıтчиıаı: фақат ўз хизматларига тегишли қисмини таҳл*л қтлаüи. Йт›ки
хўжали йcритıт вчи съйҳектрıирıг бир cанча бў1иıııнниари бўлıс!ıи муıнкир.. У болдис факат битта бўл тнар>иръ-и cър :ърıи:лı .-.арıм4› ати

иоҳида та,шкил

лу/им. Бу айнан шу ҳисобот даврида (чорак ичида.) амаиг» ослжириигани учун ушбу таҳлУ тезкор таҳлил ҳисобланади.