‘zbekiston respublikasj o liy va ‘rta maxsus ta’lim V a zir lig I

Osmon tiniq ko ‘k shohi,
Oq buluí kezargohi,
Gullarga ko ‘miladi 
Qandak o ‘rikning shohi, —
deb Vatanimiz husniga husn qo‘shayotgan bahor go‘zalligini tarannum 
etadi va bolalar qalbida shodlik hislarini qo‘zg‘atadi, mehnatga bo'lgan 
g‘ayratrini yanada oshiradi:
Suvlar shiidirab oqar,
Qo'shig'i dilga yoqar.
Bizga shodlik keltirding,
Salom senga, gul bahor!
Uyg‘unning maktabgacha ta’Iim yoshidagi bolalarga bag‘ishlab yozgan 
she’rlaridan biri «Laylak*dir. Shoir:
Laylak keldi yoz bo *¡di,
Qanoti qog'oz bo'ldi, —
deb uni yoz elchisi ekanini bolalarga soddagina tushuntiradi va laylak kelishi 
bilan bolalardagi tabassum, shodlik hislarini ta’sirli ifodalaydi. Shoir bolalarga 
laylakning butun qiyofasini quyidagicha chizishga intiladi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Laylakning bo *yi novcha,
TumshugH bor tamovcha 
Lapanglaydi uchganda,
Uyasidan ko ‘chganda.
Uzun ekan oyog‘i,
Xuddi cholning iayog'i,
Qanoti o h ekan,
Sayrashga balo ekan.
K ichik m aktab yoshidagi b o la la r k o ‘pgina narsa, h o d isa la rn i 
tushunaverm aydilar, lekin u larn i bilishga, tushunishga q iziq ad ilar. 
Uyg‘unning «Laylak», «Guldor kapalak», «Boychechak», «Qushlar keldi» 
kabi sh e 'rla ri shu jihatdan xarakterlidir. Shoim ing bu kabi sh e 'rla ri 
kichkintoylami parrandalar, o'sim liklar hayoti bilan tanishtiradi.
Shoiming «Guldor kapalak» she ' ri bu jihatdan tahsinga loyiq. Ahmad 
dasta - dasta gullar terib, do‘st!arimni xursand qiJay, deb boqqa kiradi. 
Ammo u o ‘ziga notanish hodisaga duch kelganidan hayratga tushadi:
Uzaman deb qo 7 cho *zuvdi 
Gui to‘satdan uchib ketdi.
Awaliga shoshib qoldi,
Ahmad birdan cho ‘chib ketdi.
Shoir Ahmad uzmoqchi bo'lgan «gulning uchib ketganida» bolada 
tug‘ilgan hayajon va ichki holatidagi o ‘zgarishni juda ustalik bilan ifodalab, 
kitobxonda yoqimli ruhiy kechinma uyg‘otadi. Keyinchalik shoir bu voqeaning 
sababini bolaga tushuntirib beradi:
Keyin bilsa, gui degani -
Gui emas, bo ‘lak ekan,
Cho‘p boshiga qo'nib turgan 
Guldor kapalak ekan.
Shoir «Boyehechak», «QushJar keldi» she' riarida tabiatning ajoyib go‘zaJligini 
tasviriab, bolalarga Vatan va uning tabiatiga muhabbat tuyg‘usini singdiradi:
— Yo'q. boychechak, sendan aslo kulmaymiz 
Xotiijam bo % seni sira yulmaymiz 
Havas bilan yuzlaringga qaraymiz,
Bizlar seni qo ‘riqlashga yaraymiz.
Shafqat bilan boshlaring silaymiz,
Senga uzoq umr tilaymiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Uyg‘un bolalaming tabiat go ‘zal!igiga bo'lgan muhabbatini ulaming 
parrandalarga bo‘lgan m ehridan ajratib qaramaydi:
Qushlarim, hoy qushlarim,
Qanoti kumushlarim,
Mehmon b o ‘lib qolingiz,
BogUmda dam olingiz.
Shoir bolalaming qushlaiga bo‘lgan mehribonligini «qanoti kumushlarim» 
deb erkalashida ko‘rsatsa, ulami eng aziz mehmon sifatida ulug‘Iaydi.
Shoir o‘zining ko‘pgina she’Harida har faslning o‘ziga xos gashtini shoirona 
tarannum etadi. Yozning to‘kin pishiqchiligini («Yoz), ko‘rkam, chamanday 
oromgohlarda quvnab dam olayotgan baxtiyor yoshlami («Lagerda»), quyosh 
nurida, suv qo‘ynida yayrab-yayrab suzib yurgan sho‘x bolalami («Suv 
quchog‘ida») qalamga olib, ulam ing sevinchli kayfiyatlari orqali yozning 
naqadar nash’ali ekanligini yozadi. Bundan tashqari, shoir yozning gashtini 
unumli mehnatda deb hisoblaydi. Bu jihatdan qaraydigan bo‘lsak, Uyg‘unning 
«Handalak», «Ishkomda uzum pishdi», «Terimchi qiz qo‘shig‘i» she’rlari 
o ‘zbek bolalar adabiyotida alohida ahamiyatga ega.
Shoir «Handalak» sh e 'rid a handalakning shakli va rangini: «Usti yo‘l- 
yo‘l, sariq-ko‘k beqasamga o ‘xshaydi» deb bola ko‘z oldida tasvirlash bilan 
birga uning tilni yorar shirinligini ham mohirona ifodalaydi. Ayni choqda, 
sh irin -s h a k a r h an d alak n i, «sharbatlarga to ‘lib» toshgan uzum larni 
yetishtirgan bobodehqon mehnatiga bolalaida muhabbat uyg‘otadi va bunday 
m ehnatning rohatini to iq in la n ib kuylaydi:
Olib kelib so tygandi 
Sharbati oqib ketdi.
Egan chog'da mevasi 
Juda ham yoqib ketdi.
Shunda tozfl sevindim,
Yozda qilgan ishimga,
Uni qand, asal qilgan 
Yaxshi parvarishimga...
Yolg'onchiga shu sazp 
Shunga loyiq jazo! —
Xullas, Uyg'unning bolalarga atab yozgan asarlari ular xarakteri, onzu- 
um idlari, qiziqishlarini o ‘zida mujassam etishi bilan qadrli.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

HAMID OLIM JO N
(1909-1944)
Ham id O lim jon o ‘zbek bolalar adabiyotining rivojlantirishga b arak ali 
hissa qo‘shgan ulkan iste’dodlardan biridir. U «Oygul bilan B axtiyor», 
«Sem urg*« k ab i e rta k -d o s to n la ri, « B o la lik » , « H u lk a rn in g s h e ’ri* , 
«Samolyot», «Lola», «Vatan», «Ona va o ‘g ‘il», «Zafar dostoni*, «Jangchi 
Tursun» va boshqa asarían bilan o ‘zbek bo lalar adabiyotining xazinasiga 
m uhim hissa qo'shdi.
B olajak shoir H am id Olimjon Jizzaxdagi N arim onov nom li m ak tab n i 
tam om lagach, Sam arqand pedagogika bilim yurtiga kirib, o ‘qishni d a v o m
ettirdi. G ‘oyat tirishqoq va qunt bilan o ‘qigan H . Olim jon o ‘sha davr h ay o ti 
va intilishlarini quyidagicha she’rga soladi:
She’rda bolalarga xos intilish, orzu-um idlar, kelajakka b o ig a n isho nch
tuyg‘ulari obrazli misralarda tabiiy va sam im iy holda nam oyon bo‘Jadi. S h o ir 
turli hayotiy, haqqoniy tafsilotlarda, boy ifoda vositalarida bolalikka xos 
xususiyatlami g‘oyat zavqli madh etadi.
Shoir «H ulkam ing she'ri* asarini qizi H ulkarga bag‘ishlaydi. H u lk a r 
obrazida kichkintoylam ing ajoyib fazilatlarini tasvirlaydi. Shunga ko‘ra, asa r 
um um lashma mohiyatga ega.
She’rda H ulkar «M ehnat uzra q an o ti» n i yozib, «Oq q u sh la rn in g
o'Ikasida yurish»ni istaydi. Biroq bunga osoniik bilan erishib bo’im ay d i, 
albatta. Buning uchun qunt va chidam bilan o ‘qish, ilm -fan c h o ‘q q ilarin i 
egallash, te r to ‘kib m ehnat qilish talab qilinadi. Shoir o ‘z jajji q a h ra m o n i 
oldiga ana shunday m uhim , m as’uliyatli vazifalam i q o ‘yadi. Bu bilan b o la 
taibiyasida o ‘zining m as’uliyatini chuqur his etgan olijanob ota — tarb iy ach i 
obrazi ko‘z oldim izda yaqqol gavdalanadi.
She’rda shoir H ulkar taqdiri m isolida bo lalam ing yorqin kelajagi 
haqidagi yuksak m aqsadni ifoda etadi: