Ўзбекистон ўз истицлол ва тарацциёт йўлимиз — бу гул билан цопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан халос бўлиш ва покланиш, мафкура вийлик иллати етказган зиён-зацматларни бар тараф этишнинг цийин, узоц давом этадиган йўлидир

эркинлипши тафаккур эркинлиги билан боғлацдн. Бу совет 
даврида ижтимоий онг ижтимоий борлиқ томонидан бел- 
гиланади, иқгисодий базиснинг ўзгариши муқаррар маф- 
куравий устқурмани, одамлар дунёқарашини ўзгартиради 
деб, онгни оддий инъикос даражасига тушириб, унинг фа- 
оллигини ўта нисбий баҳолаб, инсон эркинлигини фақат 
ва фақат ижтимоий тузум белгилайди, деган ақидани 
аксиома сифатида қабул қилишга одатланиб қолган ки- 
шилар учун муғлақо янгилик эди. Ислом Каримов «та- 
факкур озод бўлмаса, онг ва шуур тазйиқцан, қуллиқцан 
қутулмаса, инсон тўла озод бўлолмайди»2, деб баралла 
айтганди.
Инсон эркинлигининг қатор асослари мавжуд: маъна- 
внй-интелле ктуал, моддий- иқтисодий, ижтимоий - сиёсий 
(шу жумладан, ҳуқуқий) ва ш.к. Уларнинг ҳар бири жуда 
муҳим. Лекин улар орасида энг фаоли, бошқа асосларга 
таъсир кўрсатадигани, инсонга, тараққиётга, юксак иде- 
алларга мўлжзд олишга ёрдам берадигани — бу маънавий- 
интедлектуал асослардир.
Ҳақиқатан, онг, тафаккур эркинлиги ҳар қандай иж-
1 
Ислом Каримов. Хавфсизлик ва барқарор таравдяёт йўлвда. Асар- 
лар, 6-жилд, Т-, -'Ўзбекистон», 1998 й,, 126-6.
1 Ислом Карнмов. Ватан саждатоҳ каби муқадцасдир. Асарлар, 3- 
жидд, Т., «Ўзбекистон», 1996 й., 34-6.
203 \ \ \ l

---

■?ЗЬЕКИСТОН ЙЎЛИ
тимоил-сиёскй вз иқтисодий эркинликнинг ҳам маъна- 
вий-интетшектуал асосидир. Мустақнл ва эркин фикр юри- 
толмайдиган инсон ва жамият ҳеч қачон ҳақиқий эркин- 
ликка эриша олмайди. Мустақил фикрга эга бўлмаган 
киши кимларнингдир ортидан кўр-кўрона эргашади, унинг 
топшириқларини, ҳатто ғаразли ниятларини, режаларини 
амалга оширишда қўлида қуролга, воситага айланади. 
Мустақил фикр юрита олмаслик интеллектуал салоҳият 
билан боғлиқ бўлмаслиги мумкин. 
ҳолатларда айнан 
шундай ҳам бўлади. Интел.текти заиф киши кимга ҳам 
керак, унга жиддийроқ топшириқни бериб бўлмайди. Эр- 
кин фикр юрита олмаслик кўпинча ҳаётий тажриба ва 
инсон иродаси билан боғлиқ. Ғараз ниятли кучлар, дои- 
ралар чақириғига, ташвиқотига ҳаёт тажрибаси кам ёшлар 
кўпроқ учиши бежиз эмас.
Ислом Каримов тараққиёт тақдирини маънавий жи- 
ҳатдан етук одамлар ҳал қилишини таъкидлаб: «Техника- 
вий билим, мураккаб технологияларни эгаллаш қобилик- 
ти маънавий баркамоллик билан, мустақил тафаккур би- 
лан бирга бориши керак»!, — деб ҳисоблайди. Юқорида 
айтилган сабаблардан ташқари, келтирилган иқғибосда яна 
бир жиддий муаммонинг олдини олишга ишора бор. Гап 
шундаки, XX асрнинг 60-йилларидан илмий-техника та- 
раққиёти таъсирида Ғарб мамлакатларида ва собиқ 
СССРда технократик қарашлар кенг ёйила бошлаган, ин- 
сон муаммолари, маънавий қадриятларга беписанд цараш 
қарор топган эди. Илмий-техникавий билимларни маъ- 
навият билан узвий боғлаш лозимлиги анча жиддий му- 
аммога айланганди. Бундан ташқари, баъзи бировлар эр- 
кин бозор шароитида бизда ҳам маънавий-ахлоқий қад- 
риятларнинг қиммати тушиб кетишидан, маданият ик- 
кинчи даражали нарсага айланиб қолишидан хавотир ола 
бошлаған эди. Шу сабабдан Юртбошимиз жамият тарақ- 
қиетига бир томонлама технократик қарашлар устушшк 
қилишининг олдини олиш мақсадида техникавий билим- 1