Ўзбекистонда археология фанининг ривожланиш босқичлари


Download 0.52 Mb.
bet41/49
Sana21.02.2023
Hajmi0.52 Mb.
#1219099
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   49
Bog'liq
JAVOB

ЧИЛҲУЖРА (форс. — қирқ ва ҳужра) — илк ўрта аср (4-а. охири —8-а. боши) қўрғони. Тожикистоннинг Шаҳристон туманининг жан. жойлашган. 1961—66 й.ларда қазиш ишлари олиб борилган. Қўрғон тўртбурчак шаклда, атрофи қалин девор билан ўралган, бур- чакларида миноралари бўлган4. Қўрғон пахсадан тикланган. Ч. Меъморлигида гумбаз ва равоқлардан фойдаланилган. Ч.дан деворий расмлар, ёғоч ҳайкаллар, Тожикистон ҳудудидаги энг қад. Мусиқа асбоблари, заргарлик буюмлар топилган. Суғд ёзуви битилган 3 та тахтача Ч.дан топилган ноёб ёдгорлик бўлиб, у Устру- шонапа яшаган аҳолининг тили ва ёзуви кутубхонаси тўғрисида қимматли маълумотлар беради.
61.Қальаи қахқаха (Тожикистон
ҚАЛЪАИ ҚАҲҚАҲА — Уструшона афшинлари қароргоҳи. Тожикистон-
даги Шаҳристонсой дарёсининг ғарбий соҳилида, ҳоз. Шаҳристон шаҳарчаси кутубхонаси яқинида жойлашган. Умумий майдони тахм. 5 га, атрофи мудофаа девори билан ўралган. 8—10 м баландликда-ги арк ва шаҳристон ҳудудидан иборат. Шаҳристон ҳудудида қоровул жангчилар учун мўлжалланган бино харобалари очилган. Аркда сарой қолдиқлари топилган. Саройнинг катта марказий зали (18x12 м) да ҳукмдор тахти жойлашган. «Кичик зал» — ибодатхона, шунингдек, турар жойлар, хўжалик иншоотлари, аслаҳахона харобалари очилган. Сарой биноси деворий расмлар, ёғоч устунлари ва шиплари нақшлар билан безатилган. Марказий деворидаги 6 м ли расм ком- позициясида инсон боласини эмизаётган она бўри акс этган. «Кичик зал» девори ҳам бой безатилган. Унда бир гуруҳ суворийлар жанг кийимларида найза, туғлар кўтариб турли тусдаги отларни чоптириб кетишмоқда. 3 бошли ва 4 қўлли маъбуд ва 3 кўзли ёвуз дев ва ҳайвонлар акс этган. Одамлар ва қушларнинг ҳайкалчалари топилган. Уструшонанинг пойтахти Бунжикант (Шаҳристон яқинидаги Қалаи Қаҳқаҳа шаҳристони ёдгорлиги) шаҳри давлатнинг сиёсий — иқтисодий марказларидан бири бўлиб, табиий жиҳатдан қулай, атрофи «сўлим боғлар, серсув дала ва экинзорлар, кўшк ва уйлар билан ўралган» ҳудудда жойлашган. Бунжикант «катта, аҳолиси зич жойлашган ва кўп сонли (20, баъзи манбаларда 10 минг эркак аҳолиси бўлган)» шаҳар бўлиб, уни «шаҳарни кесиб ўтувчи Сорин дарёси ва Бурджан, Маджан, Самкаджан, Руйжан, Санбукжан каналлари» сув билан таъминлаб турган. «Уларнинг ёқасида эса ўнлаб тегирмонлар ишлаб турган». Қалаи Қаҳқаҳа ёдгорлиги сув таъминотини ўрганган А. И. Билолов, бу ерда ўндан ортиқ қадимий каналлар қолдиқларини аниқлайди [3]. Афтидан ўрта аср муаррихлари фақат асосий каналларни санаб ўтган бўлсалар керак. Шаҳар уч қисмдан — арки аъло, шаҳристон (ички шаҳар), рабод (ҳунармандлар мавзелари)дан иборат бўлиб, уларнинг ҳар бири шаҳарнинг умумий мудофаа тизимини ташкил этувчи алоҳида ҳимоя деворлари ва сув тўлдирилган хандақ билан ўраб олинган. Шаҳристонга «юқори» ва «шаҳар дарвоза»лари деб номланувчи икки дарвоза орқали, рабодга эса «Зомин, Марсманда, Нуджкент ва Қаҳлабод» деб номланувчи тўрт дарвоза орқали кирилган. Арки аълода ҳашаматли сарой, кейинчалик жоме масжидига айлантирилган ибодатхона ва бошқа маъмурий ва ҳарбий аҳамиятга эга иншоотлар жойлашган [4,5]. Айни вақтда Бунжикантни душман ҳужум қилиши мумкин бўлган томонлари, стратегик жиҳатдан қулай нуқталарда, маҳобатли ва қудратли қалъалар, қоровул тепалари ўраб турган. Бу марказга бўйсунувчи, ягона ҳарбий — мудофаа тизимлар мажмуаси, унинг мудофаа қобилиятини янада оширган. Бунжикант деб талқин қилинаётган Шаҳристон яқинидаги Қалъаи Қаҳқаҳа ёдгорлиги харобаларида олиб борилган археологик тадқиқотлар натижаларида бу ерда аниқланган турли ҳажмдаги тош ядролар (палахмон) билан тўлдирилган ва тегинилмаган омбор — аслаҳахоналар ўрни ва ёдгорлик атрофида ягона мудофаа тизимини ташкил этувчи стратегик аҳамиятга эга қалъаларнинг култепага айланган қолдиқларидан топилган кўплаб қимматли ашёлар, шаҳарнинг кутилмаган ҳужум натижасида босиб олинганлигини тасдиқлайди.
62.Хутталон (Тожикистон)
Хутталь (Хутталан). В эту область входили земли между Вахшем иПянджем, но административно ее иногда объединяли с долиной Вахша.Главным городом Хутталя был Хульбук, а Вахша — Вашджирд (Ваш- гирд) (BGA, I, p. 295—297; Бартольд, III, с. 555—557; Беленицкий,1950a, 19506). Всего в этих двух областях насчитывалось 12 городов рцовое здание(Гулямова, 1964, 1969). Территория самого города не исследована,плохая сохранность не позволила снять план, .который далбы представление о его размерах.Крупнейшие городаХутталя и Вахша, такие как Хелаверд, Левакенд,Вашгирд, восходят к античности, сохраняя первоначальную геометриче-ски-прямолинейную планировку шахристана (МИА, № 15, 1950, табл. 71,3, 6, 7).Суммируя сведения о городах верховьев Амударьи, любопытно сравнитьотносительные размеры городов этого района, указанные средневековымигеографами,с реальной величиной городищ. Самым большим счи181тался Чаганиан, за ним следовали Термез и Вашгирд, который, по словамал-Истахри, равен Термезу. Отдельно сравниваются города Хутталя:крупнейший — Мунк, за ним следуют Хелаверд и Хульбук. По размерамже городищ они располагаются следующим образом (рис. 74): Термез
(210—215 га, в границах города Хв.), Чаганиан (136 га; Дьяконов, 1950,с. 180—181), Вашгирд(80 га), Хульбук (не менее 70 га), Хелаверд (42.5 га).Об изменении численности городов в верховьях Амударьи и их ростес VIII по Х в . и в последующий период пока нельзя сказать ничего определенного.Судя по имеющимся археологическим данным (Термез, Хульбук),в X I—XII вв. продолжается развитие городов и наблюдается некоторый экономический подъем.__
63 Кофирқальа ёдгорлиги (Тожикистон)

Download 0.52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   49




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling