%збекстан республикасы жо№ары

4-soraw. Gu`lmurat shayir 1832-jili tuwilip, 1897-jili qaytis bolg`an. (Aral ten`izi tu`slik-shig`is jag`alawi) Shayirdin` o`mirbayani haqqinda «Saribay menen aytis» qosig`inda mag`liwmat berilgen. Onin` «Qayda baraman» shig`armasinda awir turmisi haqqinda aytilg`an. Misali:
Balalarg`a tamaq joq endi bererge,
Bir adam joq bul halimdi ko`rerge,
Jol, soqpaq tappadim ba`rha ju`rerge,
Oylan kewlim, endi qayda bararman.
Bunda shayir jeke basinin` qayg`i-ha`siretin su`wretlep qoymastan, sol waqittag`i xaliq turmisinda obrazdi bergen.
Shayirdin` «Qayda baraman», «Qayrawda jalg`iz g`az», «Halin`di bilmestey nadan ekensen`», «Taz kebine», «Tori atim», «Qurg`an qaqpanima tu`lki tu`spedi», «Saribay shayir menen aytis» qosiqlari bar. Bulardin` tiykarg`i tematikasi - qaraqalpaq xalqinin` sol da`wirdegi awir turmisin, onin` baxitli, azatliq zamandi a`rman etiwleri, u`stem toparlardi a`shkaralaw ideyalari bolip tabiladi. Shayirdin` qosiqlari xaliqliq ideyani, o`z zamaninin` aldin`g`i adaminin` du`n`yag`a, ja`miyetlik du`zimge ko`z-qarasin bildiredi.
Shayirdin` «Qayrawda jalg`iz g`az» qosig`i Orta Aziya xaliqlari ko`rkem poeziyasinan orin alip, qosiqta ku`shli lirizm ha`m dramatizm bolip, onda miynetkesh xaliq basindag`i tragediyaliq awhaldi jirlaydi. G`az arqali xaliqtin` jariqqa, azatliqqa umtiliwindag`i arziw-a`rmanlari sa`wlelengen. Gu`lmurat qosiqta o`z ideyasin syujet arqali bergen. Qayrawda baylang`an jalg`iz g`az obrazinda miynetkesh xaliqtin` eriksiz zaman tarlig`ina boysiniwi, sur betli mergen arqali xaliq ayag`ina tusaw bolg`an bay-feodallar su`wretlengen. Qosiqta so`z, ideya astarli berilse de tu`sinikli.
Shayir Annaqul Ma`mbetxoja uli 1841-jili Taxtako`pirde tuwilip, 1936-jili 95 jasinda du`n`yadan o`tken. Shayirdin` «Saylang`an aqsaqalg`a», «Qaziwda», «Oraz aldi», «Ketermen», «Bizge jaqti du`n`ya qashan keledi» qosiqlari bar. Shayir shig`armalarindag`i tiykarg`i motiv ha`m ideyalar qaraqalpaq xalqi arasindag`i klassliq qarama-qarsiliqlardi, xaliq massasinin` eziwshilerge qarsi naraziliqlarin, azatliqti, a`dalatliqti jirlawdan ibarat. Onin` «Qaziwda» qosig`inda 1900-jilg`i Esim o`zek qaziwina baylanisli waqiyalar su`wretlengen. Shayir konkret waqiyani alsa da qosiq mazmunli, joqari ideyali, qaraqalpaq xalqinin` turmisi menen ortaq bolip shiqqan.
Shayirdin` «Qizlar», «Tawip ber», «Gu`lbazar», «Qizlardin`», «Barmeken» qosiqlari muhabbat temasina arnalip, bunda taza muhabbatti jirlap qoymastan, temani sotsial-ja`miyetlik motivke baylanistiradi ha`m o`zinin` hayal-qizlarg`a ko`z-qarasindag`i xaliqliq ideyasin beredi. Misali:
Peridey suliwlar, hu`rdey ma`hitaban,
Qosilip ju`rer-ek du`zelse zaman,
Ko`zleri ma`stana ne suliw janan,
Shul qizlardi ko`rer ku`nler barmeken.
Shayirdin` yumor-satiraliq qosiqlarina: «Maymolla», «Da`men` barma bolisliqtan», «Esbergen» shig`armasi bar.
Sidiq Toqpan uli 1857-jili Xojeli rayoninin` «Sarayko`l» degen jerinde tuwilg`an. Onin` shig`armalari 1940-jildan baslap baspa so`zde ja`riyalandi. Shayirdin` zaman ten`sizligin su`wretlewshi «Zaman», «Aqqapshiq» qosiqlari yumor-satirasinan «A`biy sag`al», «Qus», «Pirmanbaydin` diyxanina» shig`armalari u`stem toparlardi a`shkaralaydi. Shayirdin` «Aqqapshiq» qosig`inda xaliqtin` basina tu`sken ash-a`ptadaliq, posqinshiliq jag`daylari su`wretlenedi. Aqqapshiq jili a`9a`g`-jili bolip, Shimbayli sawdager Xalmuratbay Rossiyadan aq qaltali un a`kelip xaliqqa nesiyege bergen ha`m olardan paydalanip bayliq arttiradi. Bunda ashliq, awir turmis ko`rkemlik penen jirlanadi. Solay etip usi da`wirdin` demokratiyaliq a`debiyati da`wir shinlig`i menen teren` baylanisadi.
Tayanish so`zleri:
1. Qissa - (arabsha-gu`rrin`, povest`, ertek) tu`rk tilles xaliqlarda su`yiwshilik da`stanlarinin` atamasi, qissa syujeti jag`inan shig`arma qaharmanlarinin` ta`g`dirin bayanlaydi.
2. Xaliq kitaplari - qara so`z benen qosiq aralas, ishqi-muhabbat, fantastikaliq, tariyxiy, sotsialliq, qaharmanliq temadag`i jazba tu`rde taralg`an da`stanlar. 
Qadag`alaw sawallari:
1. Usi da`wirde qanday tariyxiy waqiyalar ju`z berdi.
2.Saribay ha`m Gu`lmurat shig`armalarinin` ta`rbiyaliq a`hmiyeti.
3. Sidiqtin` yumor-satiraliq qosiqlarinin` ideyaliq mazmuni.