Марказий нерв системасини хусусий физиологияси Орка мия


Download 126.5 Kb.
bet1/12
Sana28.03.2023
Hajmi126.5 Kb.
#1301221
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Bog'liq
Markaziy nerv sistemasini xususiy fiziologiyasi


Марказий нерв системасини хусусий физиологияси
Орка мия
Орка мия иккита асосий функцияни: рефлектор функция ва утказувчи йул функциясини бажаради. Орка мияга тери юзасидан экстерорецепторлардан, тана билан кул-оёкнинг проприорецепторларидан ва висцерорецепторларидан импульслар келиб туради (адашган нервлар оркали марказий нерв системасига келувчи висцерорецептив импульслар бундан мустасно). Орка мия барча скелет мускулларини иннервациялайди, бош мия нервларидан иннервацияланадиган бош мускулларигина бундан мустасно. Орка мия гавдадаги барча мураккаб харакат реакцияларини юзага чикаришда катнашади. Улардан куплари орка миянинг рефлектор функцияни бажариш натижаси булиши мумкин, бошка реакциялар эса марказий нерв системасининг юкорирокдаги булимлари юзага чикарадиган рефлекслар натижасида келиб чикади. Бу холда орка мия факат импульсларни утказувчи йул хисобланади.
Рецепторлардан орка мияга келувчи ахборот орка миянинг орка ва ён кисмларидаги купгина утказувчи йуллар оркали мия стволининг марказларига утади ва мияча хамда катта ярим шарлар пустлогига етиб боради. Марказий нерв системасининг юкорирокдаги булимларидан орка мияга эса импульслар олдинги ва ён устунларнинг утказувчи йуллари оркали келади; бу импульслар орка миянинг оралик ва мотор нейронларини кузгатади ёки тормозлайди, натижада скелет мускуллари ва ички органларнинг фаолияти узгаради. Орка миянинг утказувчи йул функцияси мухим функция булиб, периферик рецепторлардан бош мияга ва ундан эффектор аппаратларга импульс утказишда катта роль уйнайди.
Орка мия илдизларининг функциялари. Орка мия илдизларидан утувчи нерв толалари орка мияни периферик билан боглайди. Афферент импульслар уша илдизлар оркали орка мияга киради ва ундан периферияга эфферент импульслар кетади. Орка миянинг иккала томонида 31 жуфтдан олдинги ва орка илдизлар бор.
Орка мия илдизларининг функциялари киркиб куйиш хамда таъсир этиш методлари билан аникланган ва биоэлектр потенциалларини кайд килиш йули билан тасдикланган. Орка миянинг олдинги илдизларида марказдан кочувчи, эфферент толалар, орка илдизларида эса марказга интилувчи, афферент толалар бор. Бу факт орка мия илдизларида афферент ва эфферент толаларнинг таксимланиш конуни ёки Мажанди конуни деб аталган (тегишли мушохидани физиолог Мажанди биринчи марта тасвир этган).
Бака ёки бошка хар кандай хайвоннинг барча олдинги илдизлари бир томонлама киркиб куйилгач, гавданинг тегишли томонидаги рефлектор харакатлар йуколади-ю, аммо сезувчанлиги сакланади. Оркадаги илдизларни киркиб куйишдан кейин харакат кобилияти йуколмайди, аммо тегишли илдизларидан иннервацияланадиган гавда кисмларида сезувчанлик йуколади.
Скелет мускулларининг мотор нервларидан ташкари, бошка эфферент нерв толалари: томирларни харакатлантирувчи ва секретор толалар, шунингдек силлик мускулларга борувчи толалар олдинги илдизларидан утиши кейинчалик курсатиб берилди. Уларнинг хаммаси эфферент толалар булгани учун бу толаларнинг мавжудлиги Мажанди конунига зид келмайди.
Олдинги илдизлар таркибига кирадиган толалар олдинги шохлардаги мотор хужайраларнинг, шунингдек орка миянинг кукрак сегменти билан бел сегментидаги ён шохларда жойлашган ва вегетатив нерв системасига кирадиган хужайраларнинг аксонларидан иборат. Оркадаги илдизларни хосил килувчи толалар умурткааро спинал ганглийлардаги биполяр хужайраларнинг усикларидир.
Орка мия илдизларида импульсларни турлича тезлик билан утказувчи хар хил (йугон-ингичка) нерв толалари бор.
Орка илдизлар киркиб куйилгач, сезувчанлик йуколиши билан бир каторда, харакат функцияси хам бузилади. Орка миянинг барча орка илдизларини иккала томондан киркиб куйиб (улар итнинг кейинги оёкларини иннервациялайди), олдинги илдизлари бешикаст колдирилса, хайвон операциядан кейинги дастлабки вактда шу оёклари билан юра олмайдиган булиб колади. Бир неча вакт утгач сезувчанликдан махрум булган кейинги оёклар яна харакатга келади-ю, бу харакат анормал: шарт-шурт, кескин булади; кейинги оёклар хаддан ташкари каттик букилиб, ёзилади. Бундай харакатлар атактик харакатлар деб аталади. Улар одам орка миясининг кутарилувчи йуллар шикастланадиган касалликларида хам учрайди (орка мия атаксияси).
Аввало харакат аппаратининг рецепторларидан, яъни проприорецеп-торлардан, шунингдек терининг экстерорецепторларидан мияга афферент импульслар келмай колиши сабабли харакатлар координацияси бузилади. Харакатнинг хар бир муайян пайтида харакат аппаратининг холати хакида ахборот келмай колиши шунга сабаб буладики, мия харакатни контроль (назорат) килиш, харакат характерини бахолаш ва харакат актининг барча боскичларида унга тузатишлар киритиш кобилиятидан махрум булади. Гарчи эфферент импульслар миядан мускулларга бориб, уларни кискартира олса хам, бу процесс контроль килинмайди ва бошкарилмайди, чунки кайтар богланиш йук, бусиз эса харакатларни бошкариш, аник ва текис харакатларни бажариш мумкин булмайди. Шунинг учун хам кул терисига совук таъсир этгач ёки рецепторларни фалаж киладиган захар – кокаин тери ичига киритилгач сезувчанликнинг камайиши ёки йуколиши, яъни анестезиядан кейин кулнинг аник харакатларини талаб этадиган харакат актлари, масалан пианино чалиш ёки хат ёзиш бузилади. Сезувчанликнинг йуколиши, бундан ташкари, мускул тонусининг сусайишига сабаб булади.

Download 126.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling