Tariyx fakulteti

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HÁM ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
ÁJINIYAZ ATINDAǴI NÓKIS MÁMLEKTLIK PEDAGOGIKA INSTITUTI
TARIYX FAKULTETI



Tariyx tálim baģdarı 3A -KURS talabası Jalģasbaev Bolısbaydıń Jàhàn tariyxı páninen
KURS JUMISI
TEMA: XVIII ásirde Arqa Evropa mámleketleri
Ilmiy basshı: A.Sarıbaev
Tapsirĝan: B.Jalĝasbaev

Nókis-2023

MAZMUNI
KIRISIW.........................................................................................................
I BAP.Arqa Evropa màmleketleriniń XVIII ásirdegi siyasiy jaģdayı...................................................................................................
1.1.XVIII àsirde Shveciya..............................................................................
1.2. Norvegiya mámleketi...........................................................................
II BAP. Finlandiya hám Daniya màmleketleri siyasiy tarıyxı hám mànawiy turmıstaģı ózgerisler................................................................
2.1. Finlandiya hám Daniya......................................................................
2.2. Arqa Evropa màmleketleri mànawiy turmıstaģı ózgerisler............................................................................
Juwmaq.........................................................................
Glossariy......................................................................
Adebiyatlar dizimi……………………………….
KIRISIW
Temanıń aktuallıģı.Arqa Evropa mámleketleri tariyxında bólek orın iyeleydi.Bul da'wirde olar Evropanıń en' rawajlang'an mámleketleri qatarına kirmese-de, tovar islep shıǵarıw hám kapitalistik munasábetlerdiń qáliplesiwi, feodal dıyxanshılıqtıń tamamlanıwı jedel pát menen dawam etip atırǵan edi. Sonday-aq, Arqa Evropa mámleketleriniń siyasiy turmısında da zárúrli ózgerisler júz berdi: Kalmar uniyasi biykar etildi; Shvetsiya hám Daniyada absolyutizm ornatıldı; patsha reforması ámelge asırıldı ; regionda húkimranlıq ushın gúres kúsheyip, jetekshilik roli Daniyadan Shvetsiyaǵa ótti.Aytıp ótkenimizdey, Kalmar uniyasınıń tamamlanıwı Shvetsiyanıń ǵárezsizligin tikledi hám oraylasqan milliy mámlekettiń qáliplesiwi ushın tiykar jarattı.Biraq XVIII ásir basındaǵı Arqa urıs hám onda Shvetsiyanıń jeńiliwi onıń poziciyasina úlken ziyan jetkerdi. 1721 jılg'ı Nishtadt¹ pitimine qaray Shvetsiya óziniń jeńiliske ushıraǵanlıǵın tán aldı. Bul xalıq ushın úlken ruwxiy tuskinlik, mámleket ushın bolsa ekonomikalıq hám aymaqlıq joģaltıw boldı. Ingerman jerleri, Kareliya, Estlyandiya hám Liflyandiya Rossiyaǵa ótip ketti. Germaniyadaǵı jerlerdiń úlken bólegi bolsa Prussiyaga ótti. Arqa urıs nátiyjeleri Shvetsiya ushın nátiyjesiz boldı. Bul bir tárepten, onı qúdiretli mámleketten úshinshi dárejeli mámleketke aylandırıp qoydı. Mámleket wayran bolǵan, ashlıq hám túrli epidemıyalar xalıqtıń qırılıwına alıp kiyatırǵan edi. Basqa tárepten bolsa uzaq tınıshlıq dáwiri baslandı. Mámleketti ayaqqa turg'ızıw xojalıqtı qayta tiklew ushın múmkinshilik payda boldı.
Daniyanıń siyasiy turmısı basqasha tárzde rawajlandi, mámlekette reaktsion rejim ornatildi. Patshalar Fridrix V (1746 -1766 ) hám Xristian VII (1766 -1808) dáwirinde mámleketti byurokratik elita basqarg'an. Korollıq shıpakeri Struense bólek tásir kórsetdi, onıń ǵayratı menen " bilimlendiriw absolyutizm" ruwxındaǵı ózgerisler baslandı. Onıń óliminen keyin barlıq reformalar biykar etildi.
XVIII ásirden baslap mámleket Rossiya menen bólek munasábetlerdi rawajlandırdi jáne onıń tariyxına Evropa hám Baltıqboyı regionindegi kúshler teń salmaqlılıqınıń ózgeriwi tásir kórsetdi. Batıs Evropanin' bir bólegi mámlekettiń arqasinda jaylasıwına qaramay, Finlyandiya materiallıq tárepten Batıs Evropanin bir bólegi retinde rawajlanǵan.
Xristianliqtıń tarqalıwı menen bir waqıtta Finlyandiya Shvetsiya patshalıǵı quramına barǵan sayın jaqınlaw kirdi. Jaqınlasiw basqıshpa-basqısh dawam etti hám zamanagóy Finlyandiya aymaǵınıń qubla-batıs bólegi Shvetsiyanıń ajıralmaytuǵın bólegine aylandı.
Ulıwma alǵanda, bul Finlyandiyanıń keyingi rawajlanıwına sezilerli tásir kórsetti. Mámlekette Batıs social sisteması, Batıs qádiriyatları hám olarǵa tiykarlanǵan kúndelik turmıs ámeliyatı ken' en jaydi. Buǵan parallel túrde Finlyandiyanıń qubla hám batıs jaǵasında shved tilinde sóylesiwshi azshılıq xaliq mámlekette ele jasap kelmekte.
Ullı Arqa urıs (1700-1712) dáwirinde Baltik teñizine húkimranlıq etiw Finlyandiya ushın sheshiwshi áhmiyetke iye bolǵan Shvetsiyadan Rossiyaǵa ótti, sebebi 1703 jılda Rossiya imperatori Pyotr I Rossiyanıń arqa bóleginde jańa paytaxt Sankt-Peterburgqa tiykar salǵan edi. Nevanin' awızında Finlyandiya qoltıqı demde arqa Evropanin' metropoliga aylandı.
XVIII ásir Arqa Evropa mámleketleri tarıyxın úyreniw biz ushın júdá áhmiyetli esaplanadı.Sebebi házirgi kúnde Arqa Evropa hám Ózbekstan ortasındaģı mùnasebetler hár tárepleme keñeyip barmaqta.Bul mámleketler social-ekonomikalıq,mádeniy hám bilimlendiriw tarawlarında dúnyada jetekshi mamleketler qatarına kiredi.Bulardı esapqa alģan halda Ózbekstan usı eller tájriybesin ùyrengen halda jáne de rawajlanıp jańa qatnasıqlardı jolģa qoymaqta.Ulıwma aytqanda,Arqa Evropa menen hár tùrli tarawlardaģı baylanıslar Ózbekstan ushın áhmiyetke iye.
Joqarıda táriyp berilgen faktorlardı esapqa alģan halda kurs jumısı teması retinde "XVIII ásirde Arqa Evropa mámleketleri"teması tańlandı.