& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

4. Modallιq janapaylar.
Modal ma`nili janapaylardιn` toparιna aw, ay, shι, shi, o`s, sesh, da`, a, a`, o, mιs, mis, mιsh, mish, ko`mekshileri kiredi. Bul janpaylar ga`ptegi aytιlg`an pikirge so`ylewshinin` boljaw, o`tiniw, tan`lanιw, buyιrιw, kek etiw, mιsqιllaw, t. b. sιyaqlι ha`r tu`rli qatnaslarιn bildiredi. Mιs: O`mir degen-a`, biz ketkende erinleri tu`rilgen kishkene g`ana jumalaq qara qιz edi. Onιn` mashaqatιn o`z ko`zi menen ko`se eken-aw. Oy qoyan ju`rek-ay. Joq bolshι-ay dep qolιn bir siltedi.
Aw, ay, a`y, a, a`, o, da`, janapaylarι-n` ma`nisi so`zleri dizbeklesip kelgen so`zdin` yamasa ga`ptin` ma`nilerine beyimlesip o`zgermeli b-ι.
Shι, shi, sesh, o`s, janapaylarι, ko`binese buyrιq o`tinish ma`nisin bildiredi.Mιs: -Qa`ne, volodiyajan, qalay qolg`a tu`sip qalg`anιn`dι ha`m olardιn` qolιnan qalay qutιlg`anιn`dι bir aytιp bershi dep o`tindi anasι. -Ha`, g`arrι, shιg`o`s beri.-Ba`rin, bersesh, ba`rin.
Mιs, mis, mιsh, mish, janapaylarι kek etiw, mιsqιllaw ma`nilerin an`latadι. Mιs: Paxta jιynalιp son` ketedimis, -deydi g`oy jurt. Urιstan qorqadιmιs. Jayhun boylarιna jetkende bir sahabasι mιnaday aqιl beredimish
Janapaylardin’ jaziliw
1. Soraw, ayiriw-sheklew, ku’sheytiw ma’nilerin bildiretuwg’in ma, she, g’ana, tek, ha’tte, tek ga’na, da, de, tap, go’y t.b. janapaylar ga’p ishinde so’zlerden bo’lek jaziladi. Misali: aytti ma, barasan’ba, kelesen’be, ag’am she , o’zim de h.t.b.
Al, ma, me, (ba, be, pa, pe) janapaylari so’zlerge birigip jazilg’anda da’slepki qa’lpin o’zgertip mi, bi, pi tu’rinde so’z benen betlik qosimtanin’ arasinda jaziladi. Misali: adambisan’, senbisen, oqiymisan’ t.b.
2. shi, sesh, o’s, mis, mish t.b. siyaqli modalliq janapaylar so’zlerdin’ son’ina qosilip jaziladi. Misali: aytshi, kelsesh, ayto’s, keledimish t.b.
3. aq, ay, aw, a’y, a, a’, sa, se, da t.b. siyaqli janapaylar defis arqali jaziladi. Misali: sen-aq, aytaman-aw, qoy-a, shidamapti-da.
Modal so`zler
So`ylewshinin` ga`ptegi aytιlg`an pikirge boljaw, isenim, guman etiw, maqullaw, biykarlaw, tastιyqlaw t.b sιyaqlι qatnaslarιn bildiretug`ιn so`zlerge modal so`zler dep ataladι. Mιsalι: A`lbette, bul sizin` qolιn`ιzdan keledi. Ba`lkim, ol bu`gin keler.
Modal so`zler morfolagiyalιq jaqtan o`zgermeytug`ιn so`zlerdin` toparιna kiredi. Sonlιqtan olar dara so`z qa`lpinde kelgende ma`nili bo`leklerge (tu`bir ha`m qosιmtalarg`a) ajιralmaydι.
Sintaksislik jaqtan modal so`zler ga`p ag`zalarι menen sintaksislik baylanιsqa tu`speydi. Sonlιqtan olar bag`ιnιn`qι so`z dizbeginin` bir sιn`arι (komponenti) bola almaydι.tek ulιwma ga`pke yamasa onιn` bir ag`zasιna ma`nilik jaqtan g`ana qatnaslι bolιp, solar menen ma`nilik baylanιsqa tu`sedi. Mιs: 1. Shιnιnda, bul paxtanι suwg`arιwg`a eki adam ko`plik etpeydi.2. Mu`mkin, og`an Aydananιn` so`zleri ta`sir etken shιg`ar. 3. Oqιwdan ko`p qalιw, a`lbette, o`zine zιyan.
Bul mιsallιrda 1-2 ga`pte shιnιnda, mu`mkin modal so`zleri ulιwma ga`p penen ma`nilik baylanιsqa tu`sken.
Al, u`shinshi, ga`ptegi a`lbette modal so`zi o`zinen son`g`ι tolιqlawιshqa qatnaslι, sonιn` menen ma`nilik jaqtan baylanιsqan.