& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti


Download 1.82 Mb.
bet143/231
Sana18.02.2023
Hajmi1.82 Mb.
#1213826
1   ...   139   140   141   142   143   144   145   146   ...   231
Bog'liq
Қаракалпак тили китап

Ku`ni menengi miynetimiz zayag`a ketpedi.
2. qospa anιqlawιsh .Birikpegen qospa so`zlerden, ga`p ag`zalarιna bo`linbeytug`ιn so`zlerdin` dizbeginen bolg`an anιqlawιshlarg`a qospa anιqlawιsh delinedi. Mιsalι: Qιzιl ju`zli jigittin` qιzarg`anι o`lgeni (naqιl). Orta boylι, qarapa`ren` jigit a`ste ornιnan turadι. Shιg`ιp so`ylegenlerdin` so`zine men de qosιlaman.
3. ken`eytilgen anιqlawιsh. O`zine g`a`rezli so`zler menen ken`eyip kelgen kelbetlik feyil ha`m ha`reket atι feyilli toplamlardan bolg`an anιqlawιshqa ken`eytilgen anιqlawιsh delinedi.
A) kelbetlik feyildin` basqarιwιndag`ι feyil toplamlarιnan boladι. mιs: U`lken ken` oypattιn` ishinde jelkildesip ιrg`alιp o`sken paxtalar jawdιrasιp turιptι. Olar pishen tasιp ju`rgen adamlar eken.
Alιsta g`awdιyιp ju`retug`ιn kombayιnlar da ko`rinbeydi. : Aydananιn` keliwin ku`tip otιrg`an adamlar sιrtqa qaray juwιrιstι.
B) ha`reket atι feyillerinin` basqarιwιnan boladι. mιs: Mallar ushιn ot-sho`pler tayarlaw isi gu`jidi
Meni o`zimnin` suwg`arιw ha`m kanal qazιw jumιslarιma qoysan`ιz jag`sι bolar edi.
Ayqιnlawιsh.
Eki atlιq qatar kelip, biri ekinshisin qosιmsha ma`nide tu`sindirip, ayqιnlap keledi. Qatar kelgen eki atlιqtιn` qosιmsha ma`ni beriwshi, tu`sindiriwshi so`zi ayqιnlawιsh, al qosιmsha ma`nige iye bolg`an, tu`sindiriwshi so`z ayqιnlawshι ag`za delinedi.
Ayqιnlawιsh qaysι? degen sorawg`a juwap beredi. Mιsalι: Bas vrach Esemurat Tamarag`a na`wbetshi bolιwdι tapsιrdι. o`mirbek laqqι
belgili ku`lki shaydasι.
Pιsιqlawιsh
Is ha`rekettin` orιn,waqιt, mug`dar-da`reje, sebep-maqset, sha`rt ha`m qarιslaslιq belgilerin bildiretug`ιn ga`ptin` ekinshi da`rejeli ag`zasιna pιsιqlawιsh delinedi. Mιs: bul jerde de qarawιl bar edi. Ol artιna jalt qaradι. Ol bu`gin keldi.
Pιsιqlawιsh to`mendegi belgilerge iye boladι:
1. Is-ha`rekettin` isleniwindegi ha`r tu`rli belgilerdi bildiredi.
2. Ra`wishlik ma`nidegi sorawlarg`a juwap beredi.
3. Ra`wish, hal feyil, qιya seplik qosιmtalι ha`m tirkewishli atlιq ha`m t.b. so`zlerden boladι.
4. O`zi qatnaslι so`z benen jupkerlesiw ha`m basqarιw usιllarιnda baylanιsadι.
5. O`zi qatnaslι bayanlawιshtan uzaqlasιp, ga`ptin` basιnda kelgende, bayanlawιsh penen baylanιsι ku`shsizlenedi.
Usι belgilerge iye bolg`an so`zler pιsιqlawιsh xιzmetin atqaradι.


Pιsιqlawιshlar du`zilisine qaray jay, qospa ha`m ken`eytilgen pιsιqlawιshlar bolιp u`shke bo`linedi.
1. Dara bir so`zden bolg`an pιsιqlawιshqa jay pιsιqlawιsh delinedi.
Jay pιsιqlawιshlar jup so`z ha`m dara so`zlerge tirkewishlerdin` dizbeklesip keliwi arqalι da bildiriledi. Keshqurιn ag`am qaladan u`yge keledi. Ol Taxtako`pirde tuwιlιp o`sken. Ku`n sayιn emeski samal esedi. Bizler tu`ni menen jol ju`rdik. Quyash kem-kemnen qιzdιra basladι.
2. Qospa so`z yamasa ga`p ag`zalarιna bo`linbeytug`ιn so`zlerdin` dizbeginen bolg`an pιsιqlawιshlarg`a qospa pιsιqlawιsh delinedi. Mιsalι: Sultamurat tιrnanι heshqashan da jaqιn jerden ko`rmegen edi. Tιrnalar a`ste-aqιrιn do`n`istin` u`stine qonaqlay basladι. Bul jerde de qarawιl bar edi. Ko`z jeter jerde ko`k suwdan basqa hesh na`rse ko`rinbeydi.
3. Hal feyil, kelbetlik feyil ha`m ha`reket atι feyilli toplamlardan bolg`an pιsιqlawιshqa ken`eytilgen pιsιqlawιsh delinedi. Al, paraxot bolsa a`ste-aqιrιn jιljιp alιslay basladι. Son`ιnan tawlardιn` shan`larιnan asιrιlιp ay ko`terildi. Eginlerdi mal-haldan qorιw ushιn sol a`tirapta juwιrιp ju`retug`ιn edim. Asqar olardιn` bas iyzewinen son` Baymang`a qaradι. Jan`a birde qoy qorasιn ko`rip kelgende burshaq tu`ye la`m de joq edi.

Download 1.82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   139   140   141   142   143   144   145   146   ...   231




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling