0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

51

---

XV11-XVLL1 asrlarda 0 ‘rta Osiyo xonliklari
B a fx a s h  
к о
7/
Qorako V
„Turkiston \
) ,
IT О S H К t V ;k Ч Ш
\ Лггх 5 \ 
Г^-У^СЛйяйр#г/
] 
('S/irm^eni)'7^
li t 
К
I I 
,
гфнкЕКт;.^^п|ад^йй'
Q o 'n x 'iro t»
Ko'hna-Urgaiich
UrgancJn&
,
Д ХР/ЛЙ
H u zo ra sp
.'QASir(JAK--sf
JjffX,
YORKENT-
V 
v О
, /STvM
ARtJX’VPA 
AtBUXORO 
'
V 
i
„ 
-Vu’rfliforf, ^
Karkt
 
/ j
Usot
ГШо1
Chorjo у'
) 
Juzgua
(Fayznbod),
Q u a d tv.
Andxud
Qazvin
I
Rahul
^HIROT
ейaji-A'eЛ /г.
[SFAHON
XVII asr bosmda Imomqulixon 
zamonida davlatlar chegaralari
XVIII asr oxinda Shohmurod 
davrida davlatlar chegaralari
XVIII asrda kichik rnustaqil 
mulklarning hekliklarining 
tax min iy chegaralari
MASSHТА8 1:7 ООО 000

---

Shunday qilib, 1756-yili Buxoroda hokimiyat tepasiga yangi 
sulola - mang'itlar sulolasi keldi. Sulola davlatni 1920-yilgacha 
idora qildi. 1756-yildan boshlab Buxoro xonligi endilikda Buxoro 
amirligi deb ataladigan bo‘ldi.
Markaziy 
Amir Muhammad Rahim mamlakatda o'zining 
okil 
mutlaq hokimiyatini o'rnatish hamda ichki bosh-
mustahkamlash 
boshdoqlikni tugatish siyosatini yuritdi. Bu siyo- 
satdan ko‘zlangan maqsad - davlatni markazlash- 
tirish edi. Muhammad Rahim maqsadini ro‘yobga chiqarishga qat’iy 
kirishdi.
Mustaqillikni da’vo etib yurgan Miyonqol, Nurota, Qo'bodiyon, 
Boysun, Shahrisabz hamda Urgut viloyatlarini to ‘rt yil davomida 
bo‘ysundirdi. Ayni paytda, markaziy hokimiyatga bo‘ysunmaslikka 
urinayotgan qabilalarni yashab turgan joyidan ko'chirtirib yuborish 
amaliyotini ham qoMladi.
Muhammad Rahim vafotidan so‘ng uning 
Doniyolbiy otaliq va 
amakisi Doniyolbiy otaliq hokimiyatni o‘z 
Am.r Shohmurod 
qo4iga oldi (1758-1785). U qo‘shinni
mustahkamlashga, unga tayanib ish ko‘rishga harakat qildi. Barcha 
mang‘it beklariga katta yer-mulkni tanho qilib berdi. Xalqdan olina- 
digan soliqlarni ko'pavtirdi. Bundan norozi xalq qo‘zg‘olon ko‘tarar, 
Doniyolbiy esa ularni bostirishga ulgurmasdi. Uning davrida Balx, 
Hisor, Ko‘lob, 0 ‘ratepa viloyatlarining mustaqillikka intilishlari ku- 
chaydi. Katta yer egalarining o‘zboshimchaligi haddan oshdi. Doni­
yolbiy shunday sharoitda taxtni o‘g‘li Shohmurodga (1785-1800) 
topshirdi. Shohmurod darveshona hayot kcchirar, shayx maslahati 
bilan bozorda yuk tashuvchilik qilardi. Keyin esa pichoqqa qin yasab 
sotib, shu orqali ro‘zg‘or tebratdi. Shohmurod faoliyatida ommaga ta­
yanib ish tutdi. Adolat tamoyillariga qattiq amal qildi. Shu jihatlari 
bilan xalq orasida katta obro‘ qozongan edi.
Amir Shohmurod yoshligidan xudojo‘y, porso (pokiza) bo!lib 
o‘sdi. Madrasani bitirib, darveshlik jamoasi targ‘ibotchisidan biriga 
aylandi. Xalq uni hurmat bilan „amiri ma’sum" (begunoh amir) deb 
atadi.
Amir Shohmurod islohotlar o‘tkazib, davlatni mustahkamlashga 
erishdi. U mamlakat hayotida savdogar va hunarmand qatlamining
53

---

qanchalik ahamiyatga egaligini to‘g‘ri baholay oldi. Shuning uchun 
ham savdo va hunarmandchilikning o‘sishi uchvm barcha zarur sharoit- 
larni ta’minlab berdi. Xususan, Buxoro aholisiga Tarxon yorlig‘i yozib 
berdi. Unga ko‘ra, aholi savdo daromadidan to‘laydigan boj solig4idan 
ozod etildi. Hunarmandlardan pul yig‘ish, ularni majburiy mehnatga 
jalb etish taqiqlandi. Asosiy soliq - xiroj miqdori kamaytirildi.
Shuningdek, urush kelib chiqqanida qo‘shinning xarajati uchun ju l 
deb ataluvchi yangi soliq joriy etildi. Zarafshon vodiysida, Amudaryo 
va Qashqadaryo vohalarida sug‘orish tizimlarini qayta tiklatdi. Ay- 
ni paytda markaziy hokimiyatga bo‘ysunishni istamagan viloyat ho- 
kimlariga qarshi shiddatli kurash olib bordi. Rais (muhtasib) va qozi 
askar (harbiy sud) mansablarining nufuzini yanada orttirdi. Mamlakat 
iqtisodini yo‘lga qo‘yishda Shohmurod o ‘tkazgan pul islohoti ham 
muhim ahamiyat kasb etdi. Ashtarxoniylar davrida zarb qilingan 
taugalarda kumush miqdori kamaytirib yuborilgan edi. Islohotga ko‘ra, 
sof kumush tanga muomalaga kiritildi. Shuningdek, kimda kumush 
bo4 Isa, zarbxonaga kelib undan pul zarb ettirib olishiga ruxsat etildi. 
Bu kumush chayqovchiligining oldini oldi.
Shohmurod joriy qilgan qonun bo‘yicha kim mol-mulkka xiyonat 
qilsa, jamiyatdagi martabasidan qat’i nazar qattiq jazoga tortilardi. 
Bu xalq manfaatlariga qarshi qilinadigan tajovuzlarning oldini oldi.
yuksak baho bergan mashhur olim
Ahi 
5gan edi: „ U amirlik qalamini kam-
b a g ‘allik kiyimi bilan bezadi. Jahon bog'idan dushmanlik va yo- 
monlikni tomiri bilan sug'urib tashladi va adolat nihollarini o ‘tqazdi“.
Ш
* 1756-yil - ashtarxoniylar hukmronligi to‘la barham topdi. Hokimi- 
yat mang‘itlar sulolasi qo‘liga o‘tdi.
1. Buxoioning Eronga qaram davlatga aylanib qolishining sabablarini
qayd eting.
2. Nima uchun Xiva xonligi Buxoroga yordam bera olmadi?
3. Buxoroning taslim bo‘lishi to‘g‘risidagi Buxoro-Eron shartnoma- 
sining mazmunini so‘zlab bering.
4. Buxoroda mang'itlar sulolasi hokimiyatining o'rnatilishiga qanday 
omillar yordam berdi?
5. Amir Shohmurodning davlatchilikni mustahkamlash borasida amalga 
oshirgan ishlari ahamiyati haqida nimalarni bilib oldingiz?
54

---

^ 2 ^ 0 ‘zbekiston qonunlariga ko‘ra, majburiy mehnat qaysi hollarda 
qo‘llaniladi?