0 ‘zbekist0n sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi m. Kariyev, R. Alimov
Download 24.3 Kb. Pdf ko'rish
|
|
%
gacha b o ‘lgan. Z am o n a v iy janglarda bu nday jaro h atlar 10% gacha ko‘tarildi (M .G a n z o n , 1975), D .R ignault www.ziyouz.com kutubxonasi (1984) m a ’lu m o tlarig a ko‘ra esa q o rin d an jaro h a t olganlar soni 20% d an oshib keiadi. 2. Q o rin ja ro h a tla rin in g tasnifi: Q urolning tu rig a k o ‘ra ja ro h a tla rn i o ‘q, bom ba parchalari tekkan h am da sovuq q u ro llard an ja ro h a tla n ish la r farqlanadi. B irinchi ja h o n urushi yillarida b o m ba parchalaridan shikastlanish 60%; o ‘q -d o rid a n shikastlanish (qoringa) 39 %; sovuq q uro llar bilan qoringa yetkazilgan jaro h a tla r 1% ni tashkil etgan, Ikkinchi ja h o n urushida q o rin n in g bom ba parchalardan shikast- lanishi — 60 ,8 % , o ‘q-d o rid an q o rin n in g jarohatlanishi — 39,2% ni tashkil etgan. Jazoirdagi harbiy harakatlar vaqtida (A.Delveix, 1959) o ‘qdan jarohatlanish 90 % ni; bom ba parchalaridan jarohatlanish 10 % qayd etilgan. Q orin a ’zo lari va to ‘qim alarning shikastlanishi tabiatiga ko‘ra j a rohatlar quy idagilarga b o lin a d i: I. T eshib o ‘tm aydigan jarohatlar: a) qo rin dev o ri to ‘qim alarining shikastlanishi bilan; b) m e ’da o sti bezi, ichak, buyrak, siydik yo‘li, siydik pufagining qorin p a rd a d a n tash q ari shikastlanishi bilan. II. Q o rin b o ‘shlig‘iga teshib o ‘tuvchi jarohatlar. a) qorin b o ‘shlig‘i a ’zolarining shikastlanishi; b) kovak a ’zo larning shikastlanishi; d) p a re n x im a to z a ’zo lar shikastlanishi; e) kovak va parenxim atoz a ’zolarning shikastlanishi; 0 to rak o a b d o m in a l va ab d o m in -to ra k al shikastlanishlar; g) buyrak, siydik yo‘li va qovuq jaro h a tari bilan q o ‘shilib kelishi; h) u m u rtq a p o g ‘onasi va orqa m iyaning jarohatlari bilan q o ‘shilib kelishi. Q orinni te sh ib o ‘tm aydigan ja ro h a ti qorin orti organlari shikast- lanm asa, yengil ja ro h a t turiga kiradi. U larning xarakteri snaryad ja - rohatining form asiga va kattaligiga bog‘liq. U ndan tashqari uning tezligi va y o ‘nalishiga b o g liq . Q oringa p erp en d ik u ly ar yo‘n algan o ‘q qorin devorini teshib o ‘tib, tiqilib q oladi. B unda qorin pardani shikastlam asligi m um kin. Q orin d ev o rin in g qiyshiq va tangensial jarohatlari katta kinetik energiyali sn ary ad lar chiqarishi m um kin. Bunday holatda o ‘q parchasi ichkariga kirib, ingichka va yo‘g ‘o n ichaklarni jarohatlaydi. B uning natijasida ja ro h a tla n g a n soha nekrozi yoki perforativ perito nit rivoj- lanadi. U m u m an o lg an d a, qorin devorining jarohatin i klinikasi yengil, lekin shok sim p to m lari va qorin (teshigi) devorini teshib o ‘tuvchi sim ptom p a y d o b o ‘ladi. B rT P s h a r o itid a b u n d a n ta s h q a ri A T O ning q abu l sa ra la sh www.ziyouz.com kutubxonasi b o ‘limining yoki aiohida qorin devori jarohatin in g diagnostikasi pasaya- di, shuning uchun b a r bir jaro h a t teshib o ‘tu v c h i jaro h a t deb q ara- lishi kerak. B rTP da davolash taktikasi sh u n d a n iboratki: yaradorlar- ni tezkor ATO ga ko‘ch¡riladi. O peratsiya x o n asid a jaro h a t xarakte- rini aniqlash uchun tekshiriladi. Ikkinchi ja h o n urushida teshib o ‘tuvchi y aralar 3 m arta k o ‘p uchragan (teshib o ‘tm aydigan!arga nisbatan). Am erikalik m ualliflarning m a’lum otlariga k o ‘ra V yetnam da qorinni teshib o ‘tuvchi yaralar 98,2% ni tashkil etg an. K am dan kam hollarda o ‘q yoki o 'q p a rc h a la ri ichki a'zolarga shikast yetkazmaydi. Ikkinchi jah o n urushi v aq tid a qorin bo‘shlig*idagi jaro h atlar operatsiya qilinganda (83,8% ) b ir va b ir n ech ta a ’zolar b ir vaqtning o ‘zida jarohatlangani aniqlangan. P aren xim ato z a ’zolar orasida jigam ing4 jarohatlanishi 80% ni tashkil qiladi; talo q n in g jarohatlanishi esa 20% ni tashkil qilgan. 60 - 80-yillardagi m ahalliy nizolar n ati- jasida qorin bo ‘shlig‘ini teshib o ‘tuvchi ja ro h a t 61,5% ni, parenxim atoz a ’zolarda 11,2% ni, parenxim atoz va b o 's h liq a ’zolardagi aralash j a ro h a tla r 27,3 % ni tashkil qilgan. S h u b ila n b ir v aqtda q o rin b o ‘shlig‘ini teshib o ‘tadigan jarohatning kirish teshigi 49,4% m iqdorda tananing qorin devoridan tashqari so h alarid a jo ylash gan . Ikkinchi ja h o n urushi davrida 70% d an o rtiq qorin jaro h a tid a shok kuzatilgan. O peratsiya vaqtida 80% h o lla rd a 500 - 1000 mi gacha qon aniqlangan (qorin b o ‘shlig‘ida). Q o rin b o ‘s h lig ‘idagi te sh ib o ‘tu v c h i j a r o h a tn in g klinikasi va sim ptom atikasini 3 ta patologik bosqich an iq lay d i: shok, qon ketish va bo ‘shliqli a ’zolarning perforatsiyasi (oshqozon-ichak,qovuq). Birinchi soatlarda qon yo‘qotish va hushdan ketish klinikasi nam oyon b o ‘ladi. Jarohatlangandan so‘ng, 5 - 6 soat o ‘tgach, p erito n it rivojlanadi. Teshib o ‘tuvchi qorin jaro h a tid a 12,7% absolyut b elg ilar (sim pto m ) nam oyon b o ‘ladi: charvi va ichak ja ro h a td a n tashqarig a tu sh ish i yoki ja ro h a t kanalidan suyuqlik oqishi, y a’ni qorin b o ‘sh lig ‘idagi a ’zolardan o ‘t suyuqligi va ichak saqlam alari oqadi. Bunday hollarda birinchi ko‘zdan k ec h irish d a y o q qorinni teshib o ‘tuvchi jaro h a t diagnozi q o ‘yiladi. Q orin ja ro h a tin i aniq sim p to m - lari b o ‘lm aganda, jaro h a t ju d a og‘ir boM ganda, ja n g m aydonidan olib chiqish kechiktirilganda, og‘ir ob-havo sh aro itid a (issiq sovuq va uzoq m uddatli transportirovka qilinganda) b irin ch i tib b iy yordam u ch u n aniq diagnoz qiyinlashadi. H a r xii a ’z o ja r o h a tla rin in g klin ik k e c h is h i x u su siy a tla ri 1. P arenxim atoz a ’zolar jarohatiari u c h u n q o rin b o ‘shlig’ida q o n to ‘planishi va ichki (k o ‘p m iqdorda) qon k etish i xarakterlidir. T eshib www.ziyouz.com kutubxonasi o ‘tuvchi qorin ja ro h a ti holatida diagnoz q o ‘yishga jaro h atn in g kirish va chiqish teshigi yordam beradi. A qlan ulam i birlashtirib qaysi a 'z o yoki a ’zolar jaro h a tla n g an in i taxm inan aniqlash m um kin. Jig ar yoki taloqning ko‘r jaro h a tla rid a kirish teshigi o datda qovurg'a yoyi bo‘ylab yoki pastki q o v u rg ‘alarga to 'g 'ri keladi. Belgi (sim ptom ) nam oyon boMish darajasi sn aryad jaro h atin in g o lc h a m ig a bogMiq. 0 ‘t otuvchi quro! b ilan ja ro h a tla n g a n d a p a re n x im a to z a ’zo lard an jig a r k o ‘p jarohatlanadi. B u n d a karaxtlik avj oladi. Q orin bo 'sh lig ‘ida qo n d an tashqari o ‘t suyuqligi oqib to ‘planadi va xavfli o ‘t peritonitining rivoj- lanishiga olib keladi. T aloq jaro h ati klinikasida qorin ichi qon keti- shi va trav m atik sh o k sim ptom lari bilan kuzatiladi. O shqozon osti bezi jarohatlari kam uchraydi - 1 ,5-3% gacha. O shqozonosti bezi bilan b ir vaqtda k o ‘p incha bezga yaqin joylashgan yirik vena va arte riy alar jarohatlan ad i: q o rin chigali, yuqori tu tq ich arteriy a va b o s h q a q o n to m ir tram b o z i va jaro h a tla n g a n bezga pankreatik fe rm e n tla r t a ’siri ostida pankreanekroz rivojlanishi xavfi oshadi. D em ak, oshqozonosti bezi jaro h a ti klinikasi h ar xil bosqichda turlicha boMadi, y a ’ni qon yo‘qotish va karaxtlik belgisl (sim ptom i) yoki o ‘tk ir p a n k rean e k ro z va perito nit belgisi b o ‘ladi. 2. Kovak a ’z o la r jaro h ati. Bir yoki b ir n ech ta h ar xil form a va kattalikdagi a ’zo devorlarida hosil b o ‘lgan teshik o shqozon, ingichka va yo‘g ‘on ic h a k ja ro h a ti bilan birga keladi. Q on va o shq ozo n-ich ak saqiam alari q o rin b o ‘shlig’iga tushib, aralashib ketadi. Q on yo‘qotish, travm atik karaxtlik, ichak saqlam alarining k o ‘p oqishi qorin parda plastik xususiyatini ezib q o ‘yadi — ja ro h a t olganda ichakda chegara- lanishi xususiyati rivojlanib ulgurm asdan oldin tarqalgan p erito n it boshlanadi. Y o“g ‘on ic h a k tekshirilganda sh u n i n azarda tutish kerakki, kirish teshigi ich akda yuzasi qorin parda bilan qoplang an boMishi m um kin, chiqish teshigi esa qorin parda yopilm agan sohasida joylashgan, y a’ni qorin b o ‘shlig‘i o rtid a. Y o‘g ‘o n ichakdagi bilinm aydigan chiqish teshigi qorin parda orti klechatkasida axlat flegm onlari rivojlanishiga olib keladi. Dem ak, o ‘t ochuvchi, qurol bilan jarohatlanganda kovakli a ’zolarda jabrlanuvchida 1-soat ichida travm atik karaxtlik, 4—5 soatdan so‘ng esa peritonit klinikasi; qorin og‘rig‘i, qusish, qorin devori muskullari zo‘riqishi, palpatsiya qilganda qorinda og‘riq, gaz yig'ilishi, meteorizm, peristal- tikaning to ‘xtashi, Shyotkin-Blyum berg belgisi va h.k. kuzatiladi. 3. Buyrak va siydik yo‘llari jarohati ko‘pincha boshqa qorin a ’zolari bilan birgalikda k echadi, shuning u ch u n bu kasallik og‘ir o ‘tadi. Jigar oldi va q o rin parda orti kletchatkasida siydik aralash qon te z y ig ‘ila d i, n a tija d a g e m a to m a ho sil b o ‘lib, q o rin n in g o rq a boMimidagi o rg a n la m i kattalashishi kelib chiqadi. www.ziyouz.com kutubxonasi G e m a to m a n in g siydik in filtratsiy asi p aran efrit va u ro se p sis b i lan birga kechadi. D oim iy b u y ra k ja ro h a tla n is h id a g e m a tu riy a ku- z a tilad i. Siydik yo‘li shikastlangandagi kilinik m anzara b irin ch i kuniarda nam oyon boMmaydi, k eyinchalik siydik infiltratsiyasi va infeksiya sim p tom lari paydo bo'ladi. Shok, qon ketish va peritonit qorinning o ‘q o tar jaro h a tin in g kilini- kasini berm ay, balki urush v aq tid a og ‘ir ja ro h a tla r o q ib atlarid a asosiy o ‘rinni tutadi. Q orinning o ‘q o tar ja ro h a tla rid a g i tibbiy yordam . J a n g m aydoni- dagi 1-tibbiy yordam (zararlanish o ‘c h o g ‘ida) ja ro h a tla n g a n askarni topish, qorin jarohatiga katta (ayniqsa, ja ro h a td a n ic h a k te n qismi va charvining to ‘lib qolishi) va keng aseptik bo g ‘lam q o ‘yish. H ar b ir askar jaro h atd an chiqib tu rg a n ichki o rganlarni ichkariga tiqish m um kin em asligini bilishi sh a rt. Q o ‘shilib kelgan ja ro h a tla rd a shunga m os (xos) tibbiy yordam ko‘rsatiladi. M asalan, q o rin n in g jaro h atid a va tizza qopqog‘i jaro h a tla n g an id a— transport im m obilizatsiy a qilina- d i. J a n g m a y d o n id a n n o s i l k a la r d a k o ‘c h i r i l a d i . K o ‘p q o n y o ‘qotilayotganda bosh tom oni pastga tushirilgan h o ld a k o ‘cliiriladi. 2. Shifokorgacha b o ‘lgan y o rd am — birinchi tib b iy y ordam keng- roq holda o ‘tkaziladi. O ld in ro q q o ‘yilgan b o g ‘la m t o ‘g ‘rilan a d i. B o g ‘lam B rT P da q o ‘yiladi, b o g la m keng boMishi q o rin devorining h a m m a tom o n la- riga yetishi kerak. A nalgetiklar yuboriladi; b u n d a n ta sh q a ri, yurak vositalari beriladi va nosilkalarda B rT P ga o ‘tirgan h o ld a transp orti- rovka qilinadi. 3. S hifokor yordam i (B rT P ). K echiktirib b o lm a y d ig a n choralar jarohatlan ganlarni keyingi b osq ich g a qisqa vaqt ic h id a ko'chirishga qaratilgan. Tibbiy saralash v aq tid a qorin jaro h a ti o lg a n la r 3 guruhga bo'lin gan: I guruh — o ‘rta og‘irlikda jarohatlanganlar. BogMamlar to ‘g ‘rilanadi yoki yangisi q o ‘yiladi, a n tib io tik la r yuboriladi; yana q o q sh o l anatok- sini va m orfin gidroxloridi h a m yuboriladi. C h iq ib tu rg a n ichki or- g an lar ichkariga kiritilmaydi. S teril pinset bilan steril m arli salfetka- lar ichak tugunlari orasiga va teriga q o ‘yilib, u stid an k atta quruq m arli kom presslar q o ‘yiladi, bu ich ak lar tu gu niarin i ich ak yo'llarini sovishdan saqlash uchun. K om p resslar keng bint bilan fiksatsiya qili nadi. Sovuq vaqtlarda jaro h a tla n g a n la rn i odeyal bilan y opiiadi, grel- kalar q o 'y ilad i, chunki sovuq qotish shokni k u ch a y tirad i. Bunday bem orlarni sanitar transport! b ilan (havo yo'llari o rq a li) orqaga yot- gan, tizzalari buklangan (tagiga o d ey allar yoki valik q o 'y ilg a n ) holda birinchi navbatda transportirovka qilinadi. II guruh - ogkir holdagi jaro h a tla n g an lar kiradi K o ‘chirishga tay- www.ziyouz.com kutubxonasi yorlash bilan bir qatorda shokka qarshi ladbirlar o ‘tkaziIadi. Parane- fral yoki vagosim patik blokadalar, poliglyukin va og‘riq qoldiruvchi vositalam i vena ichiga yuborish, bundan tashqari nafas oluvchi va yurak analep tik larin i va boshqalarni yuborish. Ahvoli yaxshilanishi biianoq askarlarni tezd a sanitar transporti bilan keyingi bosqichga ko‘chirish kerak, u n g a bu bosqichda ixtisoslashgan jarrohlik yordam i ko‘rsatiladi. Shaxsiy tarkib — qorin jaro h a tid a na ichish, na ovqatlanish q at’iyan m an q ilin ish in i bilish shart. Ill g u ru h ~ BrTP da parvarishlash uchun va sim pto m atik davo- lanish u c h u n term inal holdagi y aradorlar qoladi. 4. M alakali tibbiy yordam (A T O ). ATO da m alakali jarrohlik yordam i h a m m a qorin ja ro h a ti oigan yaradorlarga ko*rsatiladi. Bu yerda asosiy o ‘rinni saralash tu ta d i. Operatsiyaga asosiy k o ‘rsatm a b o ‘lib y aralan ish (jarohat olish) vaq ti em as, balki y arad ornin g um u- m iy ahvoli va klinik sim ptom lari asosiy ko‘rsatm a b o ‘la oladi. P rint- sipi: q o rin yaradorlarini q a n c h a qisqa vaqt ichida operatsiya qilsa, sh u n c h a tez, yaxshi tuzalishiga im koniyatlar ko‘payadi. Lekyn yana b ir p rin sip n i esda tutish kerak: yaradorni ahvoli q an ch a og‘ir b o ‘lsa, o p e ra tsio n trav m a shunchalik xavfli bo‘lishi m um kin. B ularni ajratish u c h u n esa tibbiy saralash olib b oriladi, bunda y arado r quyidagi gu- ruhlarga b o ‘linadi. I g u ru h — davom etuvchi m assiv qorin b o ‘shlig‘iga yoki plevra ichiga q o n ketish sim ptom li y arad o rlar tezkor operatsiya xonasiga y uboriladi (torakoabdam inal jaro h a tid a ). II g u ru h — aniq belgilarsiz b o ‘lgan ichki qon ketishlari bo'lgan yarado rlar, am m o II — III daraja shokdagilar shokka qarshi palatalar- ga yub oriladi, bu yerda 1 - 2 soat ichida shokka qarshi terapiya olib boriladi shokni davolash jaray o n id a yaradorlar 2 kategoriyaga boMinadi. A) H ay o t za ru r b o ‘lgan operatsiyalarning arterial bosim i tu rg ‘un k o ‘tarilish i (A /B 8 0 -9 0 m m sim .u st.) bilan yarodorlar ahvoli yaxshi- lanadi. B u n d ay bem orlar o p eratsiy a xonasiga yuboriladi. B) Ic h k i qo n ketishning a n iq belgilarisiz b o lg a n yaradorlar. U lar te z k o r ja rro h lik davolashni talab qiladi, lekin organik funksiyalari tik- lan m ag a n a m m o arterial bosim i 9,3 kPa (70 m m .sim .ust) past tur- m oqda. B unday bem orlar operatsiya qilinmaydiganlar safiga kirib, kon servativ d av o u ch u n A T O ning gospital boMimiga yuboriladi. III g u ru h — qoniqarli ahvoldagi kechiktirib olib kelingan yara d o rlar, lek in peritonit belgilarini kuzatish va konservativ davolash u c h u n statsio n arg a yuboriladi. IV g u ru h — term inal holatdagi yaradorlar konservativ davo uchun gosp ital b o ‘lim iga yuboriladi. V g u ru h — qoringa teshib kirm aydigan jaroh atli y a ra d o rla r (ichki o rg a n la r sh ik astlanishlarsiz). B u n d ay yaradorlarga ta k tik a asosan ti- www.ziyouz.com kutubxonasi bbiy tak tik holatga b o g liq b o ’ladi. T a ’k id la n is h ic h a , q o rin devorini h a r bir jaro h a ti B rT P va A T O d a p o ten tsial te s h ib o ‘tuvchi d eb boriladi. Shu sababdan ATOdagi sh a rt-sh a ro itla r y o ‘l q o ‘ysa (jarohatlanuv- ch ilar soni oz), operatsiya x o nasin in g o ‘zidayoq h a r b ir bem orning jarohati jiddiy ravishda ko‘z d a n kechirilishi lozim . B undan ko ‘zlangan asosiy maqsad jarohatning xususiyatini aniqlab o lish d an iborat. Jaroh at o ‘tk ir (yoki o ‘tm as) tig‘l¡ p re d m e t bilan y etk azilg an b o ls a , jarro h dastaw al jarohatga birlam chi ishlov berishi, so‘ngra qo rin bo‘shlig‘ining o ‘rtasidan o ‘rtacha hajm dagi laparo to m iyani am alg a oshirib, ichki organlarning ahvolini kuzatishi sh an . Jaro hatlanuv chilar bilan sh u g ‘ullanish u c h u n q u lay sh art-sharoit m avjud b o ‘lm asa, dasílab k i tib b iy y o rd am b e rilib , (a n tib io tik la r, og ‘riqni qoldiruvchi vositalar q o ‘llanilishi) zu dlik b ila n jaro h atlan u v - ch in i k o‘chirm oq kerak. O ‘q o ta r qurollar vositasida qorin qism iga o 'tu v c h i tan ja ro h a ti yetkazilgan holatlarda ja rro h lik yordam i k o ‘rs a tis h p rin sip lari. M az- k u r holatlarda jarrohlik yo rdam i k o ‘rsatish quyidagi prinsiplarga asos- lanadi: 1. 0 ‘qotar qurollar vositasida qorin sohasiga ta n jaroh ati yetka zilgan holatlarda dastlabki 8—12 soat m ob ay n id a ja rro h lik yordam i k o ‘rsatish, bem orning hay otini saqlab qolish im k o n iy a tin i beradi. 2. Jarro h lik yordam i q anchalik tez k o ‘rsatilsa ( 1 - 1,5 soat ich id a), tib biy yordam shunchalik sam arali b o ‘ladi. Z e ro , bu vaqt orasida peri- to n it rivojlanib ulgurm aydi. O d a td a , jaro h a tla n u v c h in i ja n g m aydoni- d a n yoki BrTP dan kasalxonaga yetkazib k elg u n ch a u zoq vaqt o ‘tib ketadi. 3. Transfuzion terapiya o ‘tkazish m aqsadida qo rin b o ‘shlig‘idagi jaro h a td an qon oqib tu rg an kishilarni B rT P d a im k o n q ad a r uzoq vaqt ushlab turm aslik kerak. S h u n i e ’tiborga o ig an h o ld a bu xildagi jaro h a t oigan kishilarni ko‘c h irish qilish c h o g ‘ida rean im atsiy a ch o - ra-tadbirlarini ko‘rib q o ‘yish m aqsadga m uvofiq. 4. E ’tiro f etilgan bem orlarga shoshilinch tibbiy yord am ko‘rsatishga ixtisoslashgan m ed- itsina muassasalari (A TO , H D G ) yuqori m alakali ja rro h la r bilan to ‘liq ta ’m inlangan bo‘lishi lozim . 5. Q orin sohasiga ta n ja ro h a ti yetkazil gan holatlarda operatsiya o ‘tk azish d a n a w a l yu qo ri sam arali og ‘riqni qoldiruvchi vositalardan va vaziyatga m os tu sh ad ig an transfuzion t e rapiya im koniyatlaridan o ‘rinli foydalanish d ark o r. N ark o zn i en d o tra - xeal yo‘l bilan am alga o sh irm o q kerak. B unda m io relak sa n tlard an va n o v o k a in s u y u q lig id a n fo y d a la n ib , t a n a n i n g re fle k s o g e n s o h a la r in i o g ‘r iq s iz la n tir is h m a q s a d g a m u v o fiq boM adi. 6. L aparotom ik kesm a qo rin bo*shlig‘idagi b a rc h a o rg a n la rn i k o ‘zdan kechirishga imkon berish darkor. O peratsiyalar te x n ik jih a td a n sodda, natijasi esa samarali b o ‘lishi sh art. 7. Q orin b o ‘shlig‘ida o'tkaziladigan www.ziyouz.com kutubxonasi o p e ra tsiy a la r uzoq vaqt davom etm asligi lozim . Buning u ch u n jarro h q o rin b o ‘sh lig ‘i anatom iyasi va operatsiyaning texnik jih atlari bilan yaxshi ta n ish b o 'lish i kerak. 8. Q o rin b o ‘shlig‘ida o ‘tkaziladigan o p e- ratsiy alard an s o 'n g bem orlar dastlabki 7 - 8 kungacha b ir jo y d an ik- kinchisiga q o ‘zg‘ati]m asligi darkor. 9. Q o rin sohasining laparotom iya o 'tk az ilg a n q ism i iloji boricha q o ‘z g ‘atilm asligi va intensiv terapiya c h o ra tad b irlari am alga oshirilishi kerak. Q o rin so h a sid a o'tkaziladigan op eratsiyalarning alohida tex nik j i hatlari m avju d. U larga alohida to 'x ta lib o ‘tam iz. Eng a w a lo , jarro h ja ro h a td a n q o n ketayotgan jo yni an iq lab olishi lozim. O datd a, qorin sohasiga ta n ja ro h a ti yetkazilganda b ir vaqtning o'zida jigar, o ‘t pufagi, charvi, in g ic h k a va yo‘g‘on ichaklar, tu tq ichlarn in g shikastlanishi ku- zatiladi. A y rim ho llarda m e’da osti b ezin ing jaro h ati ham q o ‘shilishi m u m k in . G a rc h i. qorin bo‘shlig‘ini kuzatish davom ida shikastlangan ichak h alqasi aniqlansa, uni nam salfetka bilan o ‘rab olish, tu tq ich orqali q a lin ip bilan jarohat o ‘rnini tikib q o 'y ish , ko'zdan kechirilgan ichak h alq asin i tashqariga ch iq arib reviziyani davom ettirish lozim . O d a td a , q o n ketishiga sabab boMadigan org an lar paren xim atoz tan a a ’zolari (jigar, o ‘t pufagi) hisoblanadi. Q o n ketishini to 'x ta tish uslubi jaro h a t x u su siy atig a qarab b elgilanadi. B ordi-yu, jig arn in g kichik uchastk alari yorilgan yoki unda kichik hajm dagi teshiklar mavjud b o l s a , u la rn i y o p ib q o 'y ish u c h u n ch a rv i(y o g ‘ q a tla m i)n in g b ir qisniidan foydalanish m um kin. B uning u c h u n pinset yordam ida ch a r- vining b ir to lasi ajratib olinadi va uning yordam ida ja ro h a t xuddi ta m p o n b ila n qoplangandek yopiladi. S o ‘ngra yog‘ q atlam ining to - lasini ja ro h a tn in g chetlariga tu tash tirib , ketgut iplar vositasida tikib q o 'y ish k erak . 0 ‘t pufagi va bu y rak jarohatlari ham xuddi shu kabi b a rta ra f e tila d i. Jaro h at keng k o la m li va jiddiy b o ls a , yirik qon to m irlari va o 't pufagining suyuqligi oqadigan kanallar b o g la n a d i, biologik la y o q a tin i yo'q o tg an to 'q im a la r kesib tashlanadi, y o 'g 'o n ketgut y o rd a m id a n shaklidagi ch o k la r q o ‘yiladi. C h o k lam in g u ch - larini b o g 'la s h d a n avval jigarning ja ro h a tla n g a n joyiga charvining bir qism i y o tq izila d i. G a rc h i, ja ro h a t tufayli buyrakning b ir qism i uzilib ketgan boMsa, zararlangan buyrakni kesib tashlash va ja ro h a t o ‘rnini ketgut iplari b ilan tikib qo'yish lozim . Jaro h atn i qoplash u ch u n yu- qorida t a ’kidlan g an id ck , yog‘ q atlam id an foydalanish m um kin. Buyrak yoki o ’t pufagi biologik jih atd an o ‘z layoqatini m utlaqo y o 'q o tg an b o ‘lsa, n o b u d b o lg a n a ’zoni olib tashlash darkor. K o 'p q o n ketishiga sabab b o lu v c h i yana bir holat mavjud. Bunda tutqich m e ’d a, charvi qatlam i va h o k azolar jarohatlangan bo ‘ladi. Bun- day vaziy atd a ja ro h a t uchlarini tu tash tirib , qon ketishini to 'x tatish (b o g la sh ) u m u m iy tibbiy talablarga muvofiq amalga oshiriladi. H ar qanday ho latd a ham qorin to'qim alarining ostidagi (ortidagi) kletchatka- www.ziyouz.com kutubxonasi lar ahvolini m ukam m al o ’rganish lozim . B a’zi hollarda m azkur u c h a - stkadagi gem atom a suyukdigi q o rin b o 'sh lig 'ig a to ‘kilishi m um kin. Shunday hodisa yuz bersa, b o ‘shliqdagi q o n n i yaxshilab tozalab ta sh - lash kerak, aks holda ular yiringli yalligManish o 'c h o g 'ig 'a aylanadi. J a ro h a td a n qo n ketishini b a rta ra f e tg a c h , ja rro h m e ’d a -ic h a k traktining holatini ko'zd an kechirishi d ark o r. Z e ro , operatsiyani q ay y o 'sin d a o'tkazish xususida yakuniy xulosa ch iq arilish i lozim. M azk ur jaray onni kuzatuv d avom ida d u c h kelgan d astlab k i ja ro h a tla n g a n uchastkani diqqat bilan kuzatishdan b o sh lam o q zarur. Shu tariqa a sta- sekin m e’da tom onga harakatlanib kuzatuv d av om ettiriladi. M u olaja tartibi quyidagicha: dastlab ichakning b ir halqasi k o ‘zdan k ech iriladi, garchi ii yerda ziyon-zahm at to p ilm asa, ich ak xalqasi qaytadan joyiga q o 'y ilib , yangisi chiqariladi. K u zatu vning y ak u n ig a q arab b o 'la ja k operatsiyaning xarakteri, xususan, ja ro h a tn i tik ish , hayotiy lay oq atini y o'q o tg an tan a qism larini rezeksiya q ilish, b iro n turdagi a n a sta m o z qo'yilishi, ichak faoliyatining tiklanishi lo z im m i-y o ‘qm i, an iq lan ad i. Z aruriyat taqozosi bilan su n ’iy ch iq aru v tesh ig in i hosil qilish lozim b o ls a , uning qanday bajarilishi kerakligi h a m belgilanadi. A gar b u n i hosil qila olm asa, y o 'g 'o n ichak proksim al qism i qorin d ev o rin in g oldingi qismiga chiqariladi. Distal qism i esa u ch q a to r ipak ch o k lari bilan tikiladi, b a’zi bir holatlarda o rq a tesh ik n i sigm asim on ich ak la r- ga ulab qo'yiladi. H ar bir usulning o ‘z k o 'rsa tm a la ri bo'Iadi. Ic h a k - dagi arzim as darajadagi va kam jo y lash g an kirish va chiqish te sh ik - larin i tejam li k esg a n d an keyin tik ilad i. K a tta tesh ik li y a ra la rd a , uning butunlay yorilishida, ichak tu tq ic h d a n uzilib ketganida, tu tq ic h - ning yirik tom irlari shikastlanganda, ich a k d a b ir-b irig a yaqin jo y la sh gan k o 'p teshiklarda rezeksiya qilinadi. Ic h ak rezeksiyasi trav m a tik operatsiya hisoblanadi. Shuning uch un uni q a t'iy k o ‘rsatm alarga b ino an bajariladi. Rivojlanib borayotgan intoksikatsiyaga qarshi kurash u c h u n ichak parezi va peritonitga qarshi ichak dekom pressiyasi am alga o sh i- riladi (tran sp o zal-ap p en d ilk u lo tsek o sto m ad a, seko sto m a - in g ich k a ichakdan, transpozal va transfgal - in g ich k a va y o ‘g “on ich ak d an ). Q orin bo‘shlig‘ini Petrov b o ‘yicha b ir v a q tn in g o ‘zida dren ajlan ad i. A xlatli o q m an i b a r ta ra f etish H D G d a a m a lg a o sh irilad i. Q o rin b o ‘shlig‘ini drenajlash haqidagi savol indiv id u al hal qilinadi. L a p o - rotom iyadan keyin old qorin devorini q a v a tm a -q a v a t zichlab tik ilad i, chunki q orindan yaralang anlam ing b a ’zilarid a operatsiyadan keyingi davrda qorin yarasi chetlarining u zo q lash ish i, ichak eventeratsiyasi kuzatiladi. Teri osti yog' k letch atk asin in g yiringlashidan, q o rin o ld devorini, teri yarasini flegm onasidan saq d a sh u ch u n qoidaga k o ‘ra tikilm aydi. Q ornidan yaralangan o p e ra tsiy a d a n keyingi davrda p e r i- to n it va pnevm oniya asorati b o ‘ladi, sh u n in g u c h u n profilaktika va davolashda ularni yo'qotishga e ’tib o r b eriladi. www.ziyouz.com kutubxonasi 5. O rqa gospitallardagi ixtisoslangan tibbiy yordam ko'krak, qorin, ch an o q d an sh ik astlan g an larn in g maxsus gospitalida am alga oshiriladi. Bu yerda y aralan g an la rn i klinik, rentgenologik tekshiriladi, davolana- di, shu bilan birga q o rn id a n o ‘q o ta r qurollardan yaralanib operatsiya b o lg a n la rg a tib b iy evakuatsiya keyingi bosqichi sifatida ularga ham yordam k o ’rsa tila d i. D avoiash tarkibiga p erito n it b o ‘y ich a q ay ta operatsiya, q o rin b o ‘sh lig ‘idagi yiringli o ‘choq larni ochish, keyingi konservativ d av o iash , ich ak oqm alarini xirurgik davoiash, o sh qo zon - ichak trak tida tik lo v ch i operatsiya kiradi. H ozirgi v aq td a o ‘q o ta r qurollardan q o rin d an yaralanish prognozi o g ‘irligicha q o lm o q d a . H .M o n d o r (1939) m a ’lum otlariga ko ‘ra q o r n idan y aralan g an la rn in g operatsiyadan keyingi o ‘limi 58% ni tashkil etadi. H asan k o ‘1 voqeasi vaqtida operatsiya qilinganlar ich id a 55% ini tashkil etdi. Ikkinchi ja h o n u rushi davrida qorin b o ‘shlig‘ida qilingan o p e ra t siyadan keyingi o 'iim 60% ni tashkil etgan, yangicha lokal urush d a to ro k o ab d o m in al y aralan ish d an o ‘lim 50%, qorinning izolyatsiyalan- gan y aralan ish id an o ‘lim 29% ni tashkil etadi (K .M .L isitsin, 1984). A ralash n u rd a n z a ra rla n ish d a qorinni o ‘q o ta r qurollardan shikastlani- shi jarro h lik d av o iash m alakali tibbiy yordam ko‘rsatish bosqichida boshlanadi va n u r kasalligini davoiash bilan birga olib boriladi. O p e ratsiya bir m o m e n tli va radikal b o ‘lish kerak, chunki n u r kasalligi rivojlanishi bilan infeksion aso ratlar xatari keskin oshadi. O peratsiya d a n keyingi d av rd a m assiv antibakterial terapiya, qon quyish, plazm a o 'rin b o sa rlari y u b o rish , vitam in va b oshqalar tavsiya qilinadi. Q orin aralash sh ik astlan ish la rid a gospitalizatsiya vaqti cho'ziladi T alabaning dars mavzusi b o 'y ic h a bilish kerak b o lg a n am aliy ko‘nikm alar: q o rin ning o 'q o ta r q u ro lla rd a n shikastlanganda ingichka ichak yoki charvi c h iq ib q o lg a n d a k a tta fiksatsiyalovchi a se p tik b o g la m n i B rT P d a q o ‘yishni bilishi kerak. H o la tiy m a s a la la r I. Serjant V. B rT P ga nosilkada aviabom ba oskolkasi bilan yara- langan holda 1,5 so a td a n keyin olib kelingan. Ahvoli og‘ir, rangi oqargan, h arakatsiz, yuzi m ayda te r tom chilari bilan qoplangan. Pulsi daqiqasiga 132 ta. A /B 6 0 /2 0 m m sim . ust. 0 ‘ng qovurg‘a yoyi ostida IP P d an b o g la m q o 'y ilg an , biroz qo n shim ilgan. Q orni taran g, palpatsiya o g ‘riqli. B a ’zi jo y la r perkussiyasida b o ‘g ‘iqlik tovushi hosil b o la d i, b em o r h o lati o 'zg artirilg an d a ular k o 'ch ad i. S hyotkin-B lyum - berg sim ptom i m usbat. I. D ia g n o z q o ‘y in g va asoslang. 2. P u n k t ichi ta q sim la sh n i bajaring. 3. T ibbiy y o rd am hajm ini belgilang va asoslang. II. O ddiy a sk a r K. 22 yosh, B rTPga qorin qism idan artilleriya snaryadi oskolkasidan yaralangandan 2 soat keyin olib kelingan. U m u - www.ziyouz.com kutubxonasi m iy ahvoli nisbatan og‘ir, ran gi o q arg an , vaqti-vaqti b ilan og‘rikdan ingraydi, suv so‘raydi. S hikoyati qorindagi o g 'riq va sovuq qotishga. Pulsi 134 ta, kuchsiz toMiq A /B 9 5 /5 0 m m sim. ust., q o m id a yaradan chiq ib qolgan ingichka ichak tu g u n i (halqa) y etariic h a yotm ayo tgan IP P bogMami bor. BogMam q o n va ichak saqlam asi bilan shim ilgan q o rin n in g b a ’zi joylarida bo*g‘iqlik y o ‘q. I. D iag n o z q o ‘ying va aso sla n g . 2. P u nk t ich i ta q sim la sh n i o ‘tkazing. 3. Tibbiy yordam h ajm in i belgilang va asoslang. III. O ddiy Askar K.. 23 y o sh , sharikli bom ba p o rtlash id an yara- langan. B rT P ga yaralangandan 2 soat keyin olib kelin gan . Shikoyati b elid an c h a p qism idagi bogMam q o ‘yilgan joydagi o g 'riq q a , b o g ia m biroz q o n bilan shimilgan. P u ls daqiqasiga 104 ta, A /B 8 0 /4 0 mm sim. ust. tili quruq qarash bilan qoplangan. BogMam olin gan da, belning ch ap id a yum aloq shakldagi 0 ,5 x 0 ,5 sm yara an iq lan g a n , y arad an t o ‘q rangli qo n laxtalari chiqib tu rib d i, hidsiz. C h ap bei so h ad a shish bor, palpatsiyada flyuktuatsiya an iq lan d i, b osilgan da q o n chiqishi k uchay di. Q o rin devori c h a p d a b iro z tara n g , q o rin y a llig ia n is h sim ptom lari y o 'q , yonbosh s o h a perkussiyasida tovush b o ‘g ‘iqlashgan. u holat o ‘zganirilsa o'zgarm aydi. G a z chiqib turibdi, o “zi siyadi, siydik 200 m l, qon bilan bo'yalgan. I. T ash x is q o 'y in g va a so sla n g . 2. P un k t ic h i ta q sim la sh n i 0 ‘tkazing. 3. Tibbiy yordam h ajm in i belgilang va asoslang. IV. L eytenant D. B rTPga o ‘zi kelgan, 4 soat o ld in oskolkadan y aralan g an . Shikoyati q o rin d a g i o g ‘riqqa. A hvoli q o n iq a rli, puls daqiqasiga 90 ta, A /B 130/70 m m sim. ust. Q o rin d a b iro z qon shim ilgan b o g ia m . Q orni v u m sh o q , biroz og'riqli. Q o rin y allig ia n ish sim ptom lari yo‘q. BogMam o lin g an d a qorinning old y o n to m o n id a gipogostral sohada, o ‘ngda o c h ilib tu rg an uzunligi 7 sm , eni 4 sm li yara, u n in g tubida m ushak to 'q im a . Q on ketishi b iro z kapillyar tu- rida. 1. D iagnoz qo'ying va asoslang. 2. Punkt ichi taqsim lash o'tkazing. 3. T ibbiy yordam hajm ini b elgilang va asoslang. S a v o l v a to p s h iriq la r 1. Q o rin n in g o ‘q o tar ja ro h a tla rin i tasnifini y o ritib bering. 2. Q orining teshib o 'tu v c h i jaro h a tla ri deb qaysi ja ro h a tla rg a ayti- ladi? 3. Q o rin n in g teshib o 'tu v c h i jaro h a tla ri — m u tla q sim ptom larini (belgilarini) ayting. 4. Qaysi aralash patologik h o lat q orin ning e rta o 'tu v c h i o 'q o ta r jaro h at sim ptom larini aniqlab b erad i? www.ziyouz.com kutubxonasi 5. Q aysi belgiiarga asoslanib B rT P dagi o ‘q o tar jaro h a tla rd a qorin p ard a ichi q o n ketishlariga tash x is q o ‘yiladi? 6. Q o rin n in g o ‘q o tar ja ro h a tla ri, birinchi tibbiy yordam hajm ini yoritib b erin g . 7. Q o rin n in g o 'q o ta r ja ro h a tla rid a shifokorgacha b o ‘igan tibbiy yordam h ajm in i yoritib bering. 8. B rT P d a qo rin n in g o ‘q o ta r jaro h atlari bilan yaralangan yara- d o rlarn i tib b iy saralanishini y o ritib bering. 9. B rT P d a q orinning o ‘q o ta r jaro h atlari bilan yaralangan yara- d o rlarg a berilg an tibbiy yordam hajm ini guruhlarni saralash vaqtiga m os rav ishda yoritib bering. 10. A T O dagi tibbiy saralalash q orinning o ‘q otar jaro h a tla ri bilan y aralan g an g uruhlarni aytib berin g. 11. A T O dagi q o rin n in g o ‘q o ta r qurollardan yaralanganda ja rro h - lik ta k tik a sin i yoritib bering. 12. Q o rin , qorin parda y o ‘n alg an a ’zolaridan o 'tu v ch i jaro hatlari o p eratsiy a sid a ko‘p uchrovchi aso ratla rn i asoslab bering. 13. Q o rin n in g o 'q o ta r ja ro h a tla rin i davolash m axsuslashgan tibbiy y o rd am vazifalarini ochib bering. 14. Q o rin n in g o ‘q o ta r ja ro h a tla rin i davolash natijasi va yaxshi- lanish y o ‘llari qanday? 15. N u r kasalligida q o rin n in g o 'q o ta r jaro h atin i o kziga xos ke- ch ish in i aso slab bering. www.ziyouz.com kutubxonasi IX bob. CHANOQ VA CHANOQ A’ZOLARINING YOPIQ JAROHATLARI. ULARNI DAVOLASH VA TIBBIY KO‘CHIRISH BOSQICHLARI Chanoq va chanoq a ’zo lari — yopiq va o ch iq ja ro h a tla rin i davo- lash asoslari. M ashg‘u lo td an m aqsad: tasn if, sim pto lo giya, iashxisni q o ‘yish BrTPdagi o ch iq va yopiq ch an o q va c h a n o q a ’zolari ja ro h a t- lariga birinchi tibbiy yord am berish yo‘Narini talab alarga o 'rg atish . Asosiy o ‘quv savollari: ch a n o q va ch an o q a ’zolarini jaro h atlan ish - lari, jarohatlarining uchrashi va tasnifi. C h a n o q n in g o 'q o ta r jaro h a t- laridagi shok, qon yo‘qotish va jaro h at infeksiyalari. A TO da, harbiy- dala gospitallarida va B rTPdagi tibbiy yordam tartib i. M ashg‘ulotlam i o ‘tish usuli. M ashg‘ulot klinikaning o ‘quv x o n a la rid a , p alatalarida, bog‘lov xonalarida reanim atsion, travm otologik o peratsiy a va jarroh lik b o lim larid a o ‘tkaziladi. 0 ‘quv xonalarida ch a n o q va ch ano q a ’zolarini ochiq va yopiq jarohatlarini nazariy savollari k o ‘rib chiqiladi. Palata- larda travm atologik bog‘lov va jarrohlik b o lim la ri h a m d a reanim atsiya va intensiv terapiya b o lim la rid a talabalar ch a n o q va ch an o q a ’zolarini y o p iq ja ro h a tla ri b ila n y a ra la n g a n la rn i o ‘rg a n is h a d i. O p e ra tsiy a b o ‘lim larda o ‘qituvchi talabalarga chano q va c h a n o q a ’zolarini o chiq va yopiq jarohatlari operatsiya paytida ko‘rsatib tu sh u n tirib beradi. A m aliy m ashg‘ulotlarning t a ’m inlanishi: Jadvallar, ch an o q va c h a n o q a ’zolarining y o p iq jaro h a tla ri ta s nifi, ch anoq va ch a n o q a’zolarin in g o ch iq ja ro h a tla ri tasn ifi.C h an o q suyakiarining yopiq sinish tu rla ri, siydik pufagi ja ro h a tla rid a ja ro h a t kanalini joylashishi, siydik pufagi punksiyasi, qo v usti drenaji, B uyal- skoy b o ‘yicha kichik ch a n o q n i drenajlash ch izm a si. Jihozlar: rezina va m etall k ateteriar, siydik p u fag ini punksiya q il- ish u chun igna, siydik doim iy ajralishi u c h u n S u b b o tin a ap p a rati, sistoskop va boshqalar. R entgen rasm larining t o ‘p lam i. M ashg‘ulot mavzusiga asoslanib (c h ek lan g an ch a n o q suyakiari ning sinishi, ch an o q halqasi buzilishi bilan c h a n o q sinishlari). M a sh g ‘ulot m azm uni. C h a n o q ja ro h a tla n is h i va ja ro h a tla rn in g uch rash i, Ikkinchi ja h o n u rushi davrida c h a n o q o 'q o ta r jaro h a tla ri, 3,8 —4% jaro hatlanganlard a uchragan (M .N .R u s a n o v , 1952). C h et el m ed itsina statistikasi ch an o q jaro h a tla ri b u y ra k va siydik ch iq aru v y o lllarini bir guruhga birlashtiradi. S hunga q a ra m a y 1- va 2 - ja h o n urushlarida yuqoridagi a ’zolar jaro h a tla ri k am id a 5% ja ro h a tla n g a n larda uchragan. A m erikaliklarning V yetnam urushidagi m a ’lu m o tlarig a q arag and a yuqoridagi jarohatlanishlar o ‘rtac h a 4,5% ni tashk il etgan. (T .O sehnek, F .B usch, 1969). www.ziyouz.com kutubxonasi S hun day qilib ch an o q jorahatlari, buyrak va siydik chiqaruv y o lla ri jaro h a tla ri foizi oxirgi u ru sh lar v aq tid a h am turg‘unligicha qoldi. C h an o q n in g y o p iq jarohatlari o ‘tg an urushlarda kam uchragan. Lekin yadroviy qu ro l ishlatilishi oqibatida c h a n o q n in g yopiq jaro h atlari soni oshishi m u m k in d eb faraz qilinadi. C h a n o q h alqasi va chanoq a ’zo larning shikastlanishi ham da yopiq shikastlanishi. C h a n o q n in g yop iq sh ik a stla n ish i gu ruhiga y u m sh o q to ‘q im a la rn in g lat yeyishi, c h a n o q a ’z o lin in g shik astlanish i va s h i- k astlan m aslig i b ila n kechuvchi c h a n o q suyaklarin in g yo piq sin ish i k u za tilad i. C h a n o q lat yeyishlari k o ‘p in c h a teri osti g e m o ta m a d a yoki te ri a jra tis h i b ila n k echadi. C h a n o q n in g y opiq shikastlanishlari o rasida quyidagilar kuzatiladi. 1. C h a n o q halqasining bir butunligi buzilm asdan cheklangan yopiq sinishlari. 2. C h a n o q h alqasining b ir bu tu n lig in in g buzilishi bilan kech ad i- gan sinishlar. 3. C h a n o q suyaklarining ikkilangan vertikal sinishi. 4. C h an o q a ’zorining shikastlanishi bilan kechadigan chanoq suyak larining sinishi. 1. C h a n o q halqasining doim iyligining buzilmasligi bilan k echad i gan c h a n o q suyaklarining sinishi yengil turiga kiradi. Ularga yonbosh su y ag i q a n o t i n i n g s in is h i, d u m g ‘az a y o n b o s h b o ‘g ‘im i o s tid a dum g‘azaning sinishi, dum ning sinishi, yonbosh suyagi - o 'q in in g sini shi, qov va o ‘tirg ‘ich suyagi bir shoxining cheklangan sinishi tegishli. B u nday s in ish la r o d atd a to ‘g ‘ri m exanizm da paydo b o ‘ladi, q a- c h o n k i tra v m a lo v c h i an g en t c h a n o q suyak larid an birin in g yuzasi b o ‘ylab y o ‘n a lg a n b o ‘lsa. S im p to m lar: sinish kuchsiz og‘riq bilan boshlanadi (quyi so h ad a - y a’ni y o n b o sh s o ‘yak singanda, oraliq so h ad a - o ‘tirgkich suyagi- ning sin ish id a va boshqalar) va oyoq harakatida og‘riq kuchayib bo- radi. C h a n o q n in g siqilishi, ya’ni yon to m o n d o n va orqadan siqilgan- da o g kriq k u z a tila d i, quym ich suyagini paypaslanganda, o ‘tirg kich suyagining d o ‘m b o g ‘ida, yonbosh so h ad a o g ‘riq beradi. B a’zi h o lat- larda sh ish la r kuzatiladi. D u m g 'aza va d u m singanda to ‘g ‘ri ichak orqali b a rm o q b ilan tekshirilishi lozim . R entgenogram m a singanligi haqidagi m a ’lu m o tn i tasdiqlaydi. 2. C h a n o q suyagining butunligi buzilishi bilan kechuvchi sin ish lar eng o g ‘ir ja ro h a tla rd a n hisoblanadi. U lar ayniqsa travm atik shok, ch a n o q so h asid ag i a ’zolarning ja ro h a ti b ilan , qorin klechatkasiga q o n q u y ilish b ila n iz o h la n a d i. Q ov suyagi va o ‘tirg ‘ich suy aklarid ag i sin ish la r b ir ikki to m o n la m a , yonbosh suyakning vertikal sinishlari d u m g ‘aza y o n b o sh b o ‘g ‘imlarga yaqin joyda, chanoqning 2 ta vertikal sinishi, qaysiki c h a n o q suyagi oldingi orqa sohasidan sinishi, c h a n o - www.ziyouz.com kutubxonasi qning sinishi va chiqishi - qov suyagi sim fizining uzilishii va v e r tikal orqa yarim aylanasining sinishi, d u m g ‘aza yonbosh b o iim in in g uzilishi va oldingi yarim aylanasining sinishi kuzatiladi. C hanoq suyagining oldingi sohasi singanda (qov suyagining 2 to - m onlam a shoxi singanda, qov suyagining shoxi gorizontal singanda, o ‘tirg‘ich suyagining yuqoriga chiquvchi shoxi singanida) qov sohasi- da kuchli og‘riq kuzatiladi. O yoq so h alarin in g funksiyasi buziladi. C h ano q n in g yon to m o n la rid an siqilganda (sim p to m V em evie) b ir vaqtning o 'z id a yonbosh suyagini siqqanda yoki tashqariga tortg and a o g ‘riq kuchayadi. O yoq tizza so h asig ach a b u k ilg an , ch an o q son b o ‘g ‘imiga yaqinlashtirib ozgina ochilgan. B em o r tizza b o ‘g ‘im ini to ‘g‘ri yoza olm aydi. Bu sim ptom bel sohasidagi yonbosh qovurg‘a m ushagi, yonbosh bel m ushaklarining bird an kuchli qisqarishi bilan tushuntiriladi, bunda kuchli og‘riq yuzaga keladi. Bu sim ptom 2 tom onlam a b o lg a n d a yaqqol yuzaga kiladi. Ikki to m o n lam a vertikal singanda va c h a n o q n in g sin ish -ch iq ish id a assim etriyasi kuzatiladi, shikastlangan sohadagi oyoqning kalîa b o l i b qolganligi kuzatiladi. Sababi o ‘sha sohadagi bel - yonbosh b el-q o v u rg ‘a, kvadrat m ushak- larning qisqarishi bilan kuzatiladi. Usha sohadagi oyoqning tash q ari ga aylanib qolganligi kuzatiladi. Buni aniqlash u c h u n bem or ch alq an - chasiga yotqizilib, xanjarsim on o 'sim ta d a n y onb o sh suyagining yuq- origi oldingi do*m bog‘igacha o ’Ichanadi va b ir-b iri bilan solishtirila- di, tashxis qo ‘yiladi. Q ov suyagining simfizi uzilganda oyoq tizza s o hasigacha bukiladi va son ch an o q sohasigacha yaqinlashtiriladi. O yoq- ni yozishga harakat qilinganda og‘riq kuchayadi, ayniqsa oldingi chanoq aylanasi singanida kuzatiladi. B unda «yopishgan to ‘piq» sim ptom i ku zatiladi. C hanoq suyagining sinishida, ayniqsa tom irli to ‘r uzilganda qov sohasida yoki oraliqda q o n quyilishlar kuzatiladi. Teri osti y o g “ qavati va teri sohasiga qon quyilishlar shikastlanishning birinchi soat- laridayoq yuzaga keladi. Quyilgan qon klechatkalarga so‘rilib, katta b o lg a n qorin osti geniatom alar yuzaga keladi va «o‘tkir qorin» karti- nasini yuzaga keltiradi, bunda qorin shishgan, zo'riqishli va o g'riqli, siydik va ich ni tu ta olmasligi kuzatiladi. Perkussiyada qorindan pastda bo ‘g‘iq tovush, Shyotkin — Blyumberg sim p to m i(+ ), qorin osti s o hasidagi g e m a to m a d a b a’zi h o latlard a g e m a to k rit va gem o glo bin o'zgarm asligi ham nium kin, kechki davrlarda an em iy a kuzatiladi. C hanoq aylanasining bir tom onlam a yoki 2 to m o n lam a to ‘iiq s in g anida Volkovich sim ptom i kuzatiladi: b u n d a so n suyagi ozgina o sil- gan, boldir tashqariga ochilgan ozgina tizza sohasiga bukilgan va ch an o q son b o ‘g ‘im iga yaqinlashtirilgan. 3. C hanoq a ’zolarining ch an o q suyaklari sinishi bilan aso ratid a shikastlanishi u m um iy ch an o q sinishlarining o ‘rta c h a 15%ini tashkil etadi. 0 ‘tirg‘ich suyagining k o ‘tariluvchi ta rm o g ‘i va qov suyagining www.ziyouz.com kutubxonasi tushuvchi ta rm o g 'i fragm entlarning sinishi ko‘p hollarda siydik yo‘li, siydik pufagi b a ’za n pró stata bezini shikastlaydi. C h ap yonbosh suy- agi va ing shikastlanishi ko‘p m iqdorda (1,5 - 2,1) qon yo‘qotish bilan kechadi. K linikasi: b em orning ahvoli og‘ir b o ‘ladi. Travm atik shok va o ‘tkir q o n y o ‘q o tish sim ptom lari ustunlik qiladi. Siydik pufagi bo'y in ch asin in g yoki uretraga oid yarim halqasining b o la k c h a la r bi lan bosilib qolishi yoki yirtilishida siydik chiqarish tutilib qoladi. Siydik chiqarish k an alin in g yorilishi qism an yoki to ‘liq bo ‘lishi m um kin. Ikkala holda h am siydik tutilib qoladi va siydik pufagi to ‘lib ketadi, bem or siya o lm aslik d an bezovtalanadi. Paypaslanganda qov simfizi ustida k attalashgan siydik pufagi aniqlanadi. Siydik pufagining q orin pardasidan ta sh q a rid a yorilishida siydik ch a n o q klechatkasiga surila- di, siydik o ra liq q a son va dum ba bo‘ylab tarqalib, yiringli septik asoratlar ch a q irad i. Siydik pufagining qorin p ard a ichida yorilishida siydik qorin b o ‘sh!ig‘iga o ‘tib, siydik peritonitiga olib keladi. T o ‘g ‘r¡ ichakni b arm oq o rq a li tekshirish chanoq suyaklari sinishini va yuza- g«\ keluvchi sh ik astlan ish diagnostikasini yengillashtiradi. Chanoq va chanoq a 'z o la rin m g o ‘q te k k a n ja r o h a tia r i I. Tasnifi: c h a n o q n i o ‘q tekkan jarohatiari quyidagilarga b o lin a d i: 1. C hanoq so h a sin in g yum shoq to 'q im alarin in g jarohatiari. 2. Y u m shoq to ‘q im alarn in g va ch a n o q suyaklrning jaro hatiari. 3. C h an o q va chanoq a'zo lari (q o rin byoshlig‘i va qorin b o ‘shlig‘idan tashqari) ja - rohatlar. 1. C h an o q y u m sh o q to lqim alarning jaro h atlan ish id a yirik qon tom irlar shikastlanishi oqibatida xavfli ichki va tashqi q o n ketishi m um kin. Q u y m ich nervining shikastlanishi shol va turli xil sezuv- chanlikning y o ‘qolishi bilan nam oyon b o ‘ladi. Anal teshigi yaqinligi va m ushak m assalarin in g ko'pligi jaro h a t sohasida og lir jaro h a t in- feksiyasi - a n a e ro b infeksiya rivojianishiga olib keladi. 2. Ichki a ’zolari shikastlanmasdan, chanoq suyagining o'qdan sinishi, shikastlanishi xarakteriga qarab parchalangan, teshilgan, qirrali, uzilishli va dnr¿ joylashishi bo'yicha yonbosh, o ‘tii^‘ich, dum g'aza sinishlari, duing'a7a - yonbosh birlashmasining ajrashi, dum dan sinishi farqlanidi. Qurol o ‘qidan sinishlar. asosan, og‘ir shikastlovchi ta ’sir hisoblanib, ko‘pincha, ko‘p m iqdorda qon ketishi va shok bilan asoratlanadi. C hano q n in g o kq d a n sinishi diagnostikasida tashqi jaro h atn i va teri o sti g e m a to m a n i, j a r o h a t k a n a lin i, p ro y e k s iy a s id a n va su y a k do'm boqlari bosilganda og‘riqni joylashishiga e ’tibo r berish kerak. Qov suyagi singanda, sim fiz bosilganda, sinish joyida o ‘tirg‘ich suyagi sin- www.ziyouz.com kutubxonasi ganda, o ‘tirgich d o ‘m bog‘iga bosilganda sinish so h asid a o g ‘riq yuza- ga keladi. C h anoq halqasidan oíd qism i singanda «Y opishgan tovon» sim ptom i yuzaga keladi. D um dan sinishini rektal tekshirish da yaxshi aniqlan ad i. Rektal tekshiruv — diagnozni aniqlashga im kon yaratadi. C hanoqning o 'qli yaralanishlari ko‘pincha quyidagi yara infeksiya- lari bilan asoratlanadi: abssesslar, chanoq to 'q im a n in g flegnionasi, chan oq suyaklarining o steom iyeliti va h.k. C h a n o q sinishlari yiringli koksit, dum g‘azaning yaralanishlari esa chano q a ’zo larin in g faoliyati- ning buzilishi va yiringli m en in g it bilan aso ratlan ishi m um kin. Ko‘p hollarda chano qning o ‘qli y aralanishlaridan s o ‘ng sepsis rivojlanadi. 4 .C h anoq suyaklarining o ‘qli sinishini, ichki a ’zo larin in g shikast- lanishi o ‘ta og‘ir tur qatoriga kiritiladi. Siydik pufagidan shikastlanishlar qorin pardaning tashqari va ichkarilariga ajralgan va boshqa ichki a ’zolar jarohatlanishi bilan q o ‘shilib keluvchilarga boMinadi. Q ovuq- d an qorin parda bilan o ‘ralgan dev o r jaro h a tla n ish i (q o rin parda ichi jaroh atlanishi)da qorin bo‘sh lig kiga tushadi. S im p to m lari qorindan kovak organlari ja ro h a tla n g a n id a n farqlanm aydi. V ah olan ki, siydik pufagid an jaro h a tla n ish i k o ‘p h o llard a ichak ja ro h a tla n is h i bilan q o ‘shilib keladi. B em or siya olm aydi. B em or k a te te r bilan kateteri- zatsiya qilinganda bir necha to m c h i q o n rangidagi siydik ajraladi. Bu siydik pufagining jaro h atlan g an lig id an dalolat b erad i. Siydik pufagi- ning qorin parda bilan q o p lan m ag a n qism i sh ik astlan g an d a siydik qopi oldi klechatkasiga infiltrianad i, qorin devori b o ‘ylab siydik in- Hltratsiyasi ikki to m o n d an yuqoriga ko‘tariladi. C h o v boylam lariga paralle! ravishda palpatsiyada ch o v sohasida va qov ustid a og‘riq kon- sentratsiyasi xam irsim on siydik kelishi kuzatiladi. B em orlarda birinchi ku ndan yuqori isitm a b o ‘ladi. 0 ‘z vaqtidagi o p erativ aralashuv hiso- biga flegm ona va klechatka nekrozi oldi oladi. Siydik pufagining pastki jaro h atid a, boshchasi soh asida, siydik infiltratsiyasi o raliq q a, yorg‘oq ildiziga va orqa chiqaruv teshigi aylanasiga ch iq ad i. U retraning proksim al so h asin in g jaro h a tid a a n iq la n a d i: siydik p u fagining kattalashuvi, u re trad an qo n ketishi va o ra liq n in g siydikli in filtratsiyasi. T o ‘g ‘ri ichak jarohatlari: qorin parda ichi va q o rin p ard a tashqari jarohatlarga b o lin ad i. T o ‘g‘ri ichak jarohatlari k o 'p in ch i qovuq, uretra, ch an o q sinishi va ichakning boshqa qism ja ro h a tla ri bilan q o ‘shilib ketishi m um kin. Bu ja ro h a tla r shok bilan aso ratlan ad i. T o ‘g ‘ri ichak jarohatlanganiigining aniq belgisi bu — ja ro h a tla n g a n so h ad an najas chiqishi. M uhim diagnostik tekshiruv to ‘g ‘ri ich ak n i b arm o q bilan tekshirish (barm oq qon bo‘ladi). Q orin parda ichi t o ‘rida barm oqda qo n kam hollarda aniqlanadi. B unda asosan b e m o rla r t o ‘g ‘ri ichak sohasidagi og‘riqdan shikoyat qilishadi. T o ‘g ‘ri ich ak ja ro h a ti siydik www.ziyouz.com kutubxonasi pufagi ja ro h a tla n ish i hilan kelsa, tez-tez qonli siydik va suyuq najas ajraladi. B a'z id a najas va gazlar u p e tra orqali ajralishi m um kin. T o ‘g‘ri ichakning q o rin parda ichi yorilganda peritonit bilan asoratlanadi. T o ‘g ‘ri i c h a k n i n g q o rin p a r d a ta s h q a ri y o riiis h id a c h a n o q kletchatkasida va m ushaklarda yiringli yoki chirikli jarayo n kuzatiladi. A naerob infeksiya rivojlanishi m um kin. C h a n o q a ’z o la ri v a c h a n o q yopiq sh ik a stla rid a v a y a ra la n is h la rid a tib b iy y o rd am k o 'rs a tis h 1. Ja n g m ay d o n id a birinchi tibbiy yordam . C hanoq yopiq ja ro - hatlarida shpris-tyubikdan analgetik yuboriladi va jarohatlanganni orqasi bilan y o tg an h o latd a zam bilda, sh itd a joylashtiriladi, oyoq bukilgan holatga k eltirib , tagiga kiyimli x alta yoki yostiqcha shaklda qilingan shinel q o ‘yib o lib chiqiladi. O yo qning tizza bo‘g ‘im iga ro ‘m olcha yoki b in t o ‘raladi. 0 ‘q b ila n ja ro h a tla n g a n d a ja r o h a t soh asig a a se p tik b o g ‘lam q o ‘yiladi, tab letk ali antibiotik ichiriladi va analgetiklar yuboriladi. 2. S h ifo k o rg ac h a b o ‘lgan yo rdam : birinchi tibbiy yordam ken- gaytiriladi. Jaro h atla n g an iarg a y urak vositalari, analgetiklar yuborila- di, bog‘lam to ‘g ‘rilanadi. Sovuq havoda bem orlarni isitishga cho ra ko‘riladi. K o ‘ch irish d a orqaga y o tg an holatda asosan qattiq b o lg a n zam billarda o lib boriladi. O yoqlari tizzasida bukilgan, tagiga valik qo'yiiadi. B irinchi boMib ch a n o q y o p iq jarohatlari b o lg a n jaro h a tla n g an lar ko ‘chiriladi. 3. B irin ch i sh ifokor yordam i: tibbiy saralashda 3 guruh b o ‘ladi: I g u ru h : o ‘q d a n jao o h atlan g a n la r, chanoq a ’zolari va ch a n o q yopiq shikastlarda sh o k n in g I, II, III darajadagilarda BrTPda qarshi m uolaja qilinadi. B u nday jarohatlanganlar transportirovkani yom on o ‘tkazadilar: 1—11 d arajad ag i shok 111—IV darajag a o 'tish i m um kin. S hok ka q arsh i m uolaja va tran sportirovk a B rTP ga qaratilgan. K o‘chirish b irin c h i galda qilinadi. II g u ru h : sh o k belgilari o ‘qli ja ro h a tla r va ch ano q yopiq jaro h a t yaradorlari. Q abul - saralash palatkasida antibotik,qoqshol anatoksini, og‘riq sizlan tirish , bog‘lam ning to ‘g ‘riligi, transport im m obilizatsiya va q ovuqnin g h o la ti tekshiriladi. K o‘chirish ikkilam chi (tartib asosida) galda bajarilad i. III g u ru h : ja ro h a tla n g a n la r va term inal h o latdag ilar B rT P da sim p to m atik davolash uchun qoldiriladi. H a m m a B rT P da qolganlarga keng ta ’sirli an tibiotiklar, qoqshol an ato k sin i y u b o rilad i. O yoqning so n qismi tashqi q o n ketish bilan ja ro h a tla n g a n d a bosuvchi b o g la m yoki M ikulich b o ‘yicha ta m p o n a - da q ilinad i. S iydik ajralm ay siydik qopi t o l ib ketganda bog‘lov xo- www.ziyouz.com kutubxonasi nasida kateterizatsiya yoki k o ‘rsatm alarg a ko ‘ra siydik q o p i p un k siy a qilinadi. Siydik qop in i punksiya qilish texnikasi: I. Y aradorni orqasi bilan y o tqiziladi. 2. Qov b irlash m asid an q orin o ‘rta chizig‘i b o ‘yicha 2 sm y u q o rid a teri va a tro f to ‘q im a n i 0 ,5 % li 30—50 ml novokain bilan an esteziy a qilinadi. 3. Steril uzun igna unga rezinkali trubka kiydirilgan nay bilan yuqorida aytilgan sohaga teriga p erp en d ik u ly ar ho latd a an e ste z iy a qilgan qism d an 4 —5 sm c h u q u rg a kiritiladi. Siydikni J a n e shprisi bilan to rtiladi. 4. A spiratsiyadan keyin igna olinadi. P unksiya q ilin - gan joyni yod, kleol bilan artiladi va aseptik bog'lam q o ‘yiladi. Og‘ir chanoq jarohatlarida shokka qarshi yaxshi cho ra bulib S h k o l nikov — Selivanov b o ‘yicha c h a n o q ichi anesteziyasi h iso b lan ad i. Shkolnikov - Selivanov bo kyicha chanoq ichi anesteziyasi texnikasi: 1. Jab rlanu vchi orqasiga yotqiziladi. 2. Y onbosh suyagining o ld -y u q o ri o ‘sig‘i I sm ich k arisid a n teri va teri osti yog‘ qavatiga 0,2 5 % li novokain e ritm a si y u b o rilib og ‘riqsizlantiriladi. 3. T eri va teri osti yog‘ q av a tin in g anesteziyalangan soh asi orqali uzun ignali novokain to ld irilg a n sh p ris sanchiladi. 4. Y onbosh suyagi devorini his qilgan holda ignani o rq a g a va pastga 12—14 sm chuqurlikkacha tushiriladi, novokain eritm asi yu- boriladi. 5. Ichki yonbosh chuqurchasi sohasiga yetib b o rg a n d an s o ‘ng u yerga 300 ml g acha 0,25% li novokain eritm asi yuboriladi. Ikki to - m onlam a blokadada h ar to m onga 250 ml 0,25% ml li e ritm a y u b o riladi. 6. Ignani to rtib olgandan keyin punksiya o ‘rni y o d .k leo l bilan artiladi va aseptik bog‘lam q o 'y ilad i. 7. M alakali tibbiy yordam k o ‘rsatish bosqichida saralash pay tid a jabrlanuvchilar 6 guruhga boMinadi. I g u r u h - t o kxtovsiz qon ketayotgan bem orlar, shoshilinch jarro h lik xonasiga yoMlanadi. II g uru h — siydik pufagi va to ‘g ‘ri ichakning q o rin ichi shikasti b o ‘lgan y arad o rlar va II. IN darajali shok belgilari b o ‘lg an lar 1—2 s o a t d a v o m id a sh o k k a q a r s h i p a la ta g a y o tq iz ila d i va a h v o li yaxshilangandan keyin jarrohlik palataga olinadi. III guruh — to ‘g‘ri ichak, siydik pufagi va orqa uretraning q o rind an tashqari shikasti va 11—111 darajali shok holatida b o ‘lgan y a ra d o rlla r shokka qarshi palataga yuboriladi. S hokd an ch iq q an d an keyin u n in g jarohatiga xos m oslam a yoki ep etsisto sto m a q o ‘yiladi va fro n tn in g gospital bazasiga k o ‘chiriladi. IV gu ru h - chanoq ichi a 'z o la ri shikastlanm agan h o ld a c h a n o q www.ziyouz.com kutubxonasi sh ik asti oigan yaradorlar, oíd uretra va tashqi jinsiy organlar jaroh ati va sho k belgilari b o 'lm a g a n jabrlanuvchilar m axsuslashgan jarrohlik y o rd a m bosqichiga ko‘ch irilad i. V g u ru h — 7 - 1 0 kun d av o m id a davolanib ketadigan yuza yum - sh o q to 'q im asi ja ro h a tla n g a n ia r MTYda tuzalguncha ushlab turiladi. VI guruh — agonal holatdagi jarohatlanganiar M TYning sim ptom a- tik davo bo'lim iga yuboriladi. Chanoq suyaklari yopiq singanda davolash usullari C h a n o q ichi organlari shiknstsiz chanoq suyaklari singan ja b r la n u v c h ila r H D X G ning u m u m iy profil b o liim ig a yuboriladi. Q a ttiq . tekis krovatda 4 —6 hafta yotoq rejimi singan suyaklarning b itis h in i ta'm in lay d i. S u y ak p arch alari surilganda ch a n o q — son b o 'g ’im ida oyoqni bukkan va tan ad a n uzoqlashtirilgan holda va oyoqni tizza b o ‘g*imida bukkan h o ld a suyak tortish usulini q o lla s h m um kin. Konservativ davo yordam berm aganda jarrohlik y o‘li hilan davo- lanadi. Bu kategoriya jab rla n u v ch ila r harbiy-dala travm atologik gospi- talda yoki H D X G ning son va katta b o ‘g‘imlar jarohati boMimida davo- lanadi. Agar chanoq suyagi sinishi chanoq ichi organlari shikasti bilan q o 'sh ilsa (asosan siydik pufagi va uretra shikastlanadi) MTY bosqich- ida siydikni uzoqlashtirish ja rro h lik amaliyoti o'tkazish m um kin. Key- ingi xirurgik davo H D X G n in g urologik bo'lim ida olib borilishi kerak. C hanoq va chanoq ichi a ’z o lari o ‘q otuvchi qurollard an sh ik ast- lan g an d a davolash u sullari. Y um shoq to 'q im a la r jaro h a ti va ch an oq suyagining o ‘q otuvchi q u ro lla rd a n jarohatida davo um um iy q o nu ni- yat asosida olib boriladi. O p eratsiyadan keyingi davrda keng ta'sirli an tib io tik la r qilinadi. C h a n o q organlari o 'q otuvchi qurollard an shi- k astlanganda qon y o 'q o tish , trav m atik shok va jaro h a t infeksiyasi ke- y in ch alik rivojlanishi tufayli h ay o t uchun xavfli hisoblanadi. Shunga m oyil holda qorinning o ‘tuvchi shikastlarining jarrohlik davosi, chanoq a 'z o la rin in g o ‘q otuvchi jaro h a tla rig a xosdir. B unday turdagi ja ro h a tla r u ch u n darhol M TY da va H D X G d a jarrohlik y o l i kerak. A gar sh u n d a y yaradorlarni havo transporti orqali k o 'c h iris h iloji b o ls a , o p eratsiy a n in g asosiy m aqsadi periton it va infeksiyalarning oldini olishdir. Siydik pufagi qorin p ard a ichída shikastlansa, jaro h a t atrofiní te- jam li ravishda kesilib, qorin p ard a bilan qoplangan pufak devoridagi yoriq 2 qavatli ketgut choki bilan tikiladi va qov ustiga oqm a q o kyiladi. Siydik pufagi — qorin p ard a tashqarisidagi qismlari shikastlanganida esa o ‘rta chiziq bo‘yicha kindikdan va simfiz yuqori chetidan 1,5—2 sm tashqarisiga kesma o ‘tkaziladi. Jarohat yuzasi siydik qopining oldingi devorida joylashgan b o lsa , unda yara chetlarini shikastlangan to ‘qim alar www.ziyouz.com kutubxonasi tejamli ravishda kesilganidan va siydik qopiga drenaj o ‘rnatiIganidan so‘ng u siydik pufagining devoriga qo'shilgan holda kesish choki bilan fiksatsiyalanadi va yana bir ch o k bilan teri chetidan tikiladi. Siydik pufagining oldingi devori to ‘g 'ri ichakka b ir n e c h a c h o k la r bilan m ahkam lanadi. Siydik pufagi qorin parda ichida ham da tash q arisid a joylashishi va uni jarro h lik usulida davolash: chok lar va ep itsisto sto m an i jo y - lashtirish pufak b o ‘shlig‘ini drenajlash. Siydik pufagi oraliq bo‘sh lig ‘iga tam p o n lar kiritiladi, ap an evroz va teriga siyrak choklar qo‘yiladi. Tekshiruv paytida siydik pufagining yon va orqa devorlarida jaro h at topilsa unga 2 qavat ketgutli c h o k va qov usti o q m a hosil qilinadi. Siydik pufagining bo‘yinchasi va u retraning proksim al qism i ja ro h a t- langan p aytda qov usti oqm asini hosil qilish tavsiya q ilin ad i. Siydik oqm asi paydo bo'lganda pufak siydik b o ‘shlig‘i Buyalskiy (M s.W ag leg ) b o ‘yicha drenajlanadi. T o ‘g ‘ri ichakning qorin p ard a ichi shikastida ja ro h a tn i k o ‘n dalan g ravishda 3 qavatli choklar bilan tikiladi. T o ‘g ‘ri ich ak n i germ etik ravishda tikish imkoniyati b o ‘lm asa nofiziologik o rq a tesh ik hosil qilinadi. T o ‘g ‘ri ichakning shikastlarida faqatgina qon ketish sim p to m - lari bo‘lm agan holda ham m a operatsiyalar bem orlarni sh okdan chiqarib olin gandan keyin qilinadi. T o ‘g ‘ri ichakning qorin p ardadan tashqari jarohatlarida operatsiyalar nofiziologik orqa teshik hosil q ilish d a n boshlanadi. L aparotom iya paytida a ’zo n i q o rin parda tarafid an bu tun lig i tek - shiriladi. O peratsiya oraliq m asofani radikal xirurgik to zalash va p ara- rektal so h an i drenajlash bilan y ak unlan adi. T o lg ‘ri ich ak ju d a katta buzilgan b o ls a , to ‘g¿ri ichakni rektosigm oid burchagi to m o n id a t o lg ‘ri ichakning ch an o q qismini m obilizatsiya qilish kerak. B uning u chu n U K L —60 apparati bilan to‘g kri ichak shikastlanm agan jo y larin i tikib, m exanik ch ok ni peritonizatsiyalash, sigm asim on ichakni esa devorini oldiga chiqarish kerak. Jinsiy a ’zolarning jaro hati ju d a k a m - 0 , 12 % u ch ray d i.O la tn in g qon bilan yaxshi ta ’minlanishi infeksiyaiarni rivojlanishi xavfining oldini oladi. S h u n in g uchun birlam chi ja rro h lik ishlov yarani tejam li to za- lashga qaratilgan bo'lishi kerak. O lat am putatsiyasi faqatgina uning jonsizlanishini ishonchli belgilari boMganda bajariladi. Y org‘oq va moyakning y a ra la n ish i. K o‘p h o latd a u la r lat yegan va ko‘p in c h a ifloslangan b o la d i. Jan g m aydonida B R T P da tibbiy yordam k o ‘rsatiladi: oraliqqa asep tik T -sim o n b o g la m , an lib io tik lar, qoqsholga qarshi anatoksin, o g ‘riqsizlantiruvchi m o d d alar yuboriladi. ATO da tejam kor xirurgik ish lov beriladi. M oyak faq atg in a u ru g ‘ tizim chasi t o ‘iiq uzilganda olib tash lan a d i,ag ar u ru g ‘ tizim c h asi saq- www.ziyouz.com kutubxonasi langan b o ‘lsa moyak qanday shikastlangan b o ‘lm asin, uni saqlab qolish kerak. T o ‘qim alarni yaxshilab an tiseptik va antib io tik lar bilan yu- vilib, yirtilg an to ‘qim alar olib tashlang andan keyin, qolgan yorg‘oqqa to ‘g ‘rilab ja ro h a t antiseptikda h o ‘llangan bog‘lam bilan bogManadi. M axsus tibbiy y o rd am — ixtisoslashgan g o sp italn in g (G )n in g urolo gik b o ‘lim ida ko‘rsatiladi. G o sp itald a zam onaviy d iag n o stik m uolajalar va davolash ishlari to ‘liq h ajm d a olib boriladi. R entgenografiya, vena ichi va retrografiya, urografiya, sistoskopi- ya, sistografiya, fistulagrafiya, irrigoskopiyalar qilinadi. Q o ‘shim cha o p erativ aralashuvga ko‘rsa tm ala r belgilanadi. Jarrohlik b o lim id a to ‘g‘ri ichak qorin parda ichi va tashqi yara- lanishlari natijasida yuzaga kelgan asoratlar (peritonit, chegaralangan yi- ringlar, chanoq klechatkasi yiringli jarayonlari chanoq a ’zolari oste- miseptik) jarrohlik va konservativ davosi o‘tkaziladi. Shu bilan birga chanoq a ’zolarining sinishlarini ortopedik davosi ham o ‘tkaziladi. Maxsus gospi talning urologik bo‘limining um um iy masalasi bu siydik yo‘llarining in- feksiyasini chanoq suyaklari osteomiyelitini ham davolash hisoblanadi. Siy dik pufagi va pufak to ‘g‘ri ichak oqmalarini yopish uretraning strektura- sini davolash va boshqa tiklovchi operatsiya qilish mamlakatning ichki gospitallarini tibbiy yordam ko‘rsatish hajmiga qarashiidir. T a la b a m avzu b o ‘y ic h a o 'z la s h tir is h i k erak b o ‘lg an am aliy k o 'n ik m a la r: 1. B rT P d a Shkolnikov — Selivanov b o ‘yicha novokainli chanoq ichi b lokad asini qila bilish. 2. B R T P da siydik ajralish m uam m osi tug‘i!ganda to ‘Iiq siydik pufagini kateterizatsiya yoki p un k siy a qila bilish. 3. D u m b a sohasini k o ‘p m iqdordagi qon oqishini kechayotgan jaro h a tig a bosib turuvchi b o g ‘lam yoki M ikulich b o 'y ic h a jaroh atni q a ttiq tam p o n ad asin i qila bilish. H o la tiy m asalalar 1. A skar K. 20 yoshda, p o rtlash d a qulab tushgan uy devori osti- d a q olib ketgan. B rTP ga ja ro h a t olgandan 3 soatdan keyin zam bil- d a keltirilgan. Ahvoli og‘ir. O q a rg a n , torm ozlanish b or. Puls daqiqa- d a 130, A /B 70/50 m m sim . ust. C hap oyog‘i tashq i tarafga buril- g an kattalashgan. Y onbosh suyakning oldingi tep a o ‘sig‘idan to ‘sh s u y a g in in g x a n ja rs im o n o ‘s i g ‘ig a c h a b o ‘lg an m a so fa c h a p d a o ‘n g d agidan 4 sm kam roq. C h a p oyoqning harakati o ‘tk ir og‘riq be- radi. Palpatsiyada qov va o ltirg ‘ich suyaklar sohasida c h a p to m o n d a va c h a p yonbosh - d u m g ‘aza birikm asi sohalarida og ‘riq aniqlanadi. www.ziyouz.com kutubxonasi C hanoq suyaklarining siqilishi b em o rd a o ‘tkir og‘riq chaqiradi, c h a n o q suyaklarining yonbosh suyagi q irra la rid a n to rtg an d a ch a n o q y arim b o M ak larin in g h arak atg an lig i a n iq la n a d i. Q o rin b iro z s h is h g a n , taranglashm agan. Q o rin perkussiyasida chap y o n b o sh so h ad a b o ‘g ‘iqlashish a n iq la nadi. Siydik ajralishi buzilm agan. 1. D iagn oz q o'yish va asoslash. T ashxis. 2. P u n k tla r ichida saralash o ‘tkazish. 3. T ibbbiy yordam hajm ini a n iq la b , un i asoslash. 2. S erjant S. 25 yoshda, t r a n s p o r t i n g orqa tarafi bilan d e v o rg a siqilgan. BrTPga jarohatdan 2 soat o ‘tgach, zam bilda keltirilgan. S h ik o - yatlari: q o rin n in g pastki sohalaridagi o g ‘riqqa va oyoqlari h a ra k a ts iz , yura olm aydi. Ahvoli o ‘rtacha o g ‘irlik d a, oqargan. Puls d aq iq a g a 110 ta, A Q B 100/50 m m sim. ust. Q o rin yu m sh o q , pastk i q is m la ri og‘irlikda, paypaslanganda qov va o ‘tirg ‘ich suyaklari so hasida o g ‘riq va k re p ita tsiy a aniqlanad i. « Y o p ish g an tovon» sim p to m i m u s b a t. C h an o q frontal tekislikda siqilgan da q o v suyaklari so hasida o g ‘riq seziladi. 0 ‘zi siydik chiqara olm aydi. 1. T ashxis qo'y ish va asoslash. 2. Punkt ichida saralash o ‘tkazish. 3. T ibbiy yordam hajim ini a n iq la b , un i asoslash. 3. L eytenant 1. 30 yoshda, qorin pastki qism larida ja ro h a t olgan . BrTPga jaro h a td an 1 soat o ‘tgach, zam bilda keltirilgan. O qargan. Puls daqiqada 120 ta, AQB 90/40 m m sim . ust. Q orin devorining old in gi qism ida qov birikm asidan 5 sm y u q o rid a 3x4 o'lch am li ch etlari yirtil- gan kirish teshigi aniqlanadi. J a ro h a td a n tom ch ilab siy d ik .ajralm o q d a. Chiqish teshigi yo‘q, qorinning palpatsiyasida o ‘tkir og‘riq va p astki qism larda q o rin devorining m u sh ak larin in g aniq tarangligi a n iq la n - m oqda. S hyotk in - Blyumberg sim p to m i m usbat. Q o rin n in g b o tg a n sohalaridagi b o kg ‘iqlik aniq em as. S iydik ajralishi buzilgan. 1. T ashxis q o ‘yish va asoslash. 2. P unkt ichida saralash o 'tk a z ish . 3. Tibbiy yordam hajm ini a n iq la sh , asoslash. 4. L eytenant S. 24 yoshda. C h an d q riin g ch ap qism iga o ‘q te k k a n . BrTPga ja ro h a td a n 1,5 soat o ‘tgach z a m b ild a keltirilgan, ahvoli o g ‘ir, oqargan, adinam ik. Puls daqiqada 134 ta , kam to 'liq lik va ta ra n g lik - da. AQB 7 5 /4 0 m m sim. ust. C h a p yonb o sh suyagi. q a n o tin in g o rq a to m o n id a 1 x 1,5 sm li kirish teshigi, qov birlashm asi u stid a 3x4 o lc h a m li ch eti yirtilgan chiqish teshigi bor. Ja ro h a td a n q o n va siy- www.ziyouz.com kutubxonasi d ik , najas aralashm asi c h iq ib turibdi. C hap yonbosh sohasida perkus- siya b o ‘g ‘iq an iq lan m o q d a. Q o rin m ushaklari pastki qism larda tarang. S h y o tk in — B lyum berg sim p to m i musbat. Siydik chiqara olm aydi. 1. Tashxis q o'y ish va asoslash. 2. P unkt ichida saralash o ‘tkazish. 3. Tibbiy yordam h ajm in i aniqlab, asoslash. 5. A skar M. 20 y o sh d a. B rT P ga jaro h atd an 3 so at o ‘tgach zam - b ild a keltirilgan. A hvoli o g ‘ir, oqargan, torm ozlangan. C h an o q o ‘ng sohasidagi og‘riqdan shik o y at qilm oqda. Puls d aq iq ad a 20ta, kam t o ‘lishli AB 70/40 m m sim . ust. 0 ‘ng oyog'i tashqi tarafga aylanib q o lg a n , b em o r uni k o ‘ta ra olm aydi. Palpatsiyada qov va o ‘tirg‘ich suyak lari sohasida c h a p va o ‘ng taraflam a va d u m g 'a z a ~ yonbosh birikm asining o ‘ng tarafida o g ‘riq aliqlanadi. Q om i tarang, biroz shish- g a n , o ‘ng yonbosh q ism id a b o ‘g‘iqlashish h am da kattalashgan qovuq a n iq la n m o q d a . S hyotkin — B lyum berg sim ptom i m anfiy. B em or siy- m ag an . Siydik chiqarish k an a lin in g tashqi teshigi atrofida q o n izlari. O ra liq sohasida g em ato n ia. 1. Tashxis q o ‘yish va asoslash. 2. Punkt ichida saralash o ‘tkazish. 3. Tibbiy yordam h ajim in i aniqlab, uni asoslash. S a v o l va to p sh iriq la r 1. C h an o q yopiq sh ik astlari tasnifini ayting. 2. C h a n o q s u y a k la rin in g yopiq a lo h id a s in ish la rin in g asosiy sim p to m la rin i ayting. 3. C han oq halqasi sin ish i bilan keladigan ch an o q suyaklari yopiq sin ish la rin in g asosiy sim p to m la rin i ayting. 4. C h an o q su y ak larin in g yopiq shikastlari b o lg a n b em o rlarga k o ‘rsatiladigan b irin ch i tib b iy va shifakordan oldingi yordam ga xa- ra k te ristik a bering. 5. B rTPda c h a n o q n in g yopiq sinishi bo ‘lgan b em o rlarni tibbiy saralash in i o ‘tkazing. 6. B rT P da ch a n o q n in g yopiq shikastlari b o lg a n yaradorlarga tib biy yo rd am hajm ini an iq lan g . 7. S hkolnikov—S elivanov b o 'y ic h a chanoq ichi novokainli bloka- d a sin i o'tk azish tex n ik asin i ayting. 8. C h an o q n i o ‘q otu v ch i qurollardan sh ik astlan ish lam ing tasnifini ay tin g . 9. Siydik pufagining shikastlarisiz va shikastlari bilan kechuvchi c h a n o q n in g o ‘t otuvchi q u ro lla rid a n shikastlanishi klinikasini ayting. www.ziyouz.com kutubxonasi 10. C h a n o q n i o ‘q otuvchi q u ro lla rid a n sin ish larid a ch an o q ich i organlarning shikastlari bo'lishi nim asi b ila n xavfli? C hanoqning qaysi a ’zolari shikastlanishi m um kin? 11. B rTPda o ‘q otuvchi qurollaridan ch a n o q n in g shikastlari bo ‘lgan bem orlam ing tibbiy saralashni o ‘tkazing. 12. B rT P da tibbiy saralashni in o b atg a o ig a n ho ld a c h a n o q n in g o ‘q otuvchi q urollardan shikastlari b o 'lg a n b em o rlarg a tibbiy y o rd a m hajm ini aniqlang. 13. A TO da. chanoqning o ‘q otuvchi q u ro lla rid a n shikastlari b o ‘lgan bem orlarga tibbiy saralashni o ‘tkazing. 14. A T O da c h a n o q n in g o ‘q o tc h u v c h i q u ro llarid an sh ik astlari b o ‘lgan bem orlarga tibbiy yordam h a jm in i aniqlang . 15. C h an o q n in g o ‘q otuvchi q u ro lla rid a n shikastlari b o r b e m o r larga k o ‘rsa tilad ig an m axsus ja rro h lik y o rd a m in in g m asalalari v a hajm ini aniqlang. www.ziyouz.com kutubxonasi X bob. Q O ‘L-OYOQ BO‘G‘IMLARINING 0 ‘Q OTUVCHI QUROLLARDAN YARALANIS H LARI Q o ‘l-o y o q larn in g ochiq va yopiq (o ‘q o ta r ja ro h a ti) sin ish la ri va ularn i tibbiy bosqichlarda davolash M ashg‘ulot m aqsadi: Q ul-oyoq suyaklarini ochiq va yopiq (o ‘qotar quroldan ja ro h a tla n ib ) sinishlarining uch rash i, tasnifi, sim p tom atika- si, tashxisi va d av o lash usullarini o ‘rgatish. T alabalarni q o 'l-o y o q lar suyaklarini o c h iq va yopiq sinishlarida b irin ch i shifokor yordam ini k o ‘rsatish usullariga o ‘rgatish. Asosiy o ‘quv sav o llari: a) q o ‘I-oyoq suyaklarining och iq va yopiq (o ‘q o tar q u ro ld an ) jaro h a tla n ish i; b) sin ish lam in g uchrashi, tasnifi, belgilari, tashxisi. Y u m sh o q to ‘qim alar jaro h a tla n ish i va uni sinishlar kechishiga t a ’siri. 0 ‘q o ta r q u ro ld an ja ro h a tla n ib sinishda ja ro h a t infeksiyasi va sh o k n in g kelib chiqishi. O chiq va yopiq sinishlarda birinchi tibbiy va sh ifokorgacha b o ‘lgan yordam . BrTP, A TO , G ning maxsus g o sp ita lla rid a tibbiy yordam . Q o ‘l-oyoq suyaklarining o ch iq va yopiq s in ish la rin i davolash u sullari. O steosin tez turlari. 0 ‘q o tar q u ro llard a n jaro h a tla n g a n va jaro h a tla n m a g an sinish aso rat- lari. A soratlar profilak tik asi va davolash. M ashg‘uIot o lib borish usullari: m ashg‘ulot o ‘quv xonalarida, pala- talard a, bog‘Iov va k linikaning jarrohlik-travm atolog ik b o ‘lim larida, shuningdek, jo n la n tirish b o ‘lim lari va intesiv terap iy a b o ‘lim larida, o ‘tkaziladi. 0 ‘q uv x o n a la rid a och iq va yopiq sinishlam ing nazariy savollari k o 'rib ch iq ilad i. B o g lo v xonasida esa talabalar o ‘qituvchining boshchiligida o y o q -q o ‘l suyaklari ochiq singanlarda bog‘lov o ‘tkaziladi. Palatalarda talab a la rg a h a r xil davolash tu rlarin i nam oyish etishad i, ularni q o llash u c h u n k o ‘rsatm alam i bayon etishadi. O peratsion xonada esa 0 ‘qituvchi ta la b a la rg a h a r xil o perativ aralashuv ko‘rinishlarini nam oyish etadi. B em o rlarn i m uhokam a qilish ren tgenogram m alarni nam oyish etish y o rd a m id a olib boriladi. Amaliy m a sh g 'u lo tla rn i jihozlanishi. Jadvallar: «O yoq-qo‘l suyak larining ochiq va y o p iq ( o ‘q o ta r q u roldan jaro h a tla n ib ) sinishlarining tasnifi», «Suyakiarni o c h iq va yopiq sinishlarida birinchi tibbiy y o r dam », «O yoqlarni D ite rix s shinalari y ordam ida transport im m o b ili- zatsiyasi», «S inish larni konservativ davolash usullari», «S inishlam ing operativ davolash usullari», «Suyakni kom pression-distraksion o steo - sintezi uchun a p p a ra tla r» . Im m obilizatsiya u c h u n tabel vositalar (shi- n alar), ta n a to rtish i u c h u n apparatlar, o steo sin tez u ch u n m etallok on- struksiyalar, k o m p re ssio n -d is tra k ts io n o ste o sin te z i u ch u n Ilizarov, T kach en k o , K a ln b e rz ap p aratlari. G ips xonasi, bog‘lov va o p e ra t- www.ziyouz.com kutubxonasi sion-travm atologik b o ‘lim lar jihozlanishi. M avzuga oid rentgen su- ratlarining majmuyi. M a sh g ‘ulot mazmuni: urush davridagi yopiq ja ro h a tla r tin ch davr- dagi yopiq jaro h atlard an ajralib turadi. U lar h a r xil xarakterga ega (yum shoq to ‘qim alarning lat yeyishi, m ushak va b o g ‘lam apparati- ning yoriiishi, chiqishlar, suyak sinishlari) boMishi m u m k in va xohla- gan anatom ik sohalarda joylashishi m um kin. I. O yoq-qo‘l suyaklarining o ‘qotar quroldan shikastlanm agan sinish lari ochiq va yopiqqa boMinadi. Tasnifda quyidagilar e ’tiborga olinadi: 1. A natom ik joylashishi - diafizar, m etafizar, epifizar, b o ‘g‘im ichi sinishlari. 2. Sinish chizig‘i - ko‘n dalang, qiyshiq, b u ra lib , b o ‘ylam a, m ay- dalanib sinishlar. 3. Suyak bo‘lakchalarining siljishi - eni b o ‘y ic h a , b o ‘yi b o ‘yicha, b u rch ak ostida, rotatsion. Yopiq sinishlarning klinik belgilari: kuchli o g 'riq , shish, qon quyu- lishi, o y o q -q o ‘llar deform atsiyasi, sinish so h asid a p atolo gik harakat, paypaslaganda og‘riq va bo‘lakchalar g‘ichirlashi, jaro h atlan g an segment o ‘q ining buzilishi, kaltalashish va o y oq-qo‘llar funksiyasi faoliyati- ning buzilishi. O chiq sinishlarning birlamchi o ch iq sinish va to ‘qim alar jarohati b ir vaqtda, b ir xil tashqi kuch t a ’sirid a yuzaga keladi. Ikki- lam chi ochiq teri jaro h a ti k o ‘p incha yopiq sin ishi suyak uchi bo‘lagi sathida im m obilizatsiya qilishda, im m obilizatsiya m avjud boMmagan yoki n o to ‘g ‘ri q o ‘yilgan sh in a bilan tra n sp o rtiro v k a qilishda kelib chiqadi. O chiq jaro h a tla rn i A .V .K aplan va О .N . M ark o v (1975-y.) bo ‘yicha tasniflash qabul qilingan. Bunda sinishlar xarakteri, ko'rinishi, yum shoq to ‘qim alar jaro h a tin in g o lc h o v i h isobga o lin ad i. IV turkum sinish ju d a o g ‘ir oyoq va q o ‘llar h a y o tiy buzilishi. O chiq sinishlari tasnifi Y um shoq to‘qim n jaro h atin in g kokrinishlari J a r o h a t u lch am i 1,5 sm gacha Download 24.3 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|